KUMPISAL KAY HEDY LAMAR  ni E. SAN JUAN, Jr.

LAMUYOT NG LIBOG  -- 

tulang konseptuwal ni E. San Juan, Jr.

ROMANSANG BALBAL, KINAKAPOS  TAPOS  NAUBOS  SA EPOKA NG GLOBALISASYON

-- ni E. San Juan, Jr.


Tapos.....Tapos....
Tapos, umpisa kang bumulong sa kalaguyong may mahiwagang kindat
Tapos, sumimangot at nagsabing puro kasinungalinga't paglako ng asin
Tapos, walang sinasanto'y sige hipo't kalabit tapos nagbilang ng bitwin
Tapos, buhok mo'y gulong-gulo't basbas ng kamandag ng palasong itinudla
Tapos, kumayod sa diga't sinugal ang pusta ng ningas-kugong amor propio
Tapos, kilig ka sa mestisang bangos  ilong matangos  maryakaprang mataray
Tapos, tinext mo kumakabang nangako hanggang pumuti ang uwak
Tapos, ngumiti'y biglang luhod ka sa lupang tinatapaktapakan ng birhen sa pusali
Tapos, naisaloob mong ipagmaktol ang hindi pagkibo ng diyosang walang paki
Tapos, nagkita kayo't hiyang-hiya ka sa maong mong kupas at t-shirt na butas-butas
Tapos, kutob mo'y alimango'y naging talangka't talaba'y naging alamang
Tapos, bumabalatay ka't nagbabara ang butas ng ilong sa kahihintay
Tapos, nagtaksi ka mula Antipolo hanggang Alabang  umuula't walang payong
Tapos, nagulat kang wala sa tipanan at naamuyang may ka-date pa lang iba
Tapos, naglasing ka't hinahabagat bahag-buntot ka't nagbalat-kalabaw
Tapos, saklap na tumingin sa salami't umastang astig pero ulol ka pala
Tapos, sumagap alimuom  muling sumugba sa ningas ng sinong Marian Rivera
Tapos, utasin ka nawa ng kupidong barumbadong ipinaglihi sa kiwing bubot
Tapos, humanap ka muli ng sirenang sasampal sa pisngi mong namamalahibo
Tapos, diniskaril ka ng iyong pagkatsonggo't siniklut-siklot ng modang petiburgis
Tapos, lintik na kaluluwang talusira't ayaw magtiklop-tuhod sa tinuling anito
Tapos, ubos-isip mong di ka na magpapaloko sa libidong kiniliti ni Lady Gaga
Tapos, kahit na pangit patikim ng putaheng hain ng guni-guning laging buntis
Tapos, tulak ng bibig  kabig ng dibdib   bastos  napaos   kapos  laos

Lampas, Higit sa Postkolonyal
R.C. Asa

rebyu ng E. San Juan, Jr. After Postcolonialism. Remapping Philippines-United States Confrontations.
Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2000.

Against Counterrevolution in Theory.
Ito marahil ang alternatibong pamagat ng After Postcolonialism, huli sa maraming libro ni E. San Juan, Jr., kilalang marxistang intelektwal. Binubuo ng walong sanaysay at isang panayam, interbensyon ang After Postcolonialism sa “teorya” – itong postmodernong larangan ng pagsasama at pagtatalaban ng iba’t ibang disiplina. Maraming paksa rito si San Juan: ang paglikas ng mga Asyano tungong Amerika, ang imperyalismong Estados Unidos sa bansa, mga teksto nina Jessica Hagedorn at Kidlat Tahimik, ang talinhaga hinggil sa lipunan ng panitikan sa bansa, at maging ang hinaharap ng pakikibaka para sa kalayaan, demokrasya, at sosyalismo sa Pilipinas.
Makabuluhan kung gayon sa maraming disiplina ang librong ito. Sa bawat larangan, kinikilala at kinakalaban ni San Juan ang mga kaisipang sumasagka – sa abot ng iba’t ibang kakayahan nito – sa tunay na pagbabago, kasabay ng pagtaguyod sa mga kampi nito. Pinag-uugnay ang lahat ng sanaysay dito ng ganitong tindig sa mga tunggalian sa lipunan, at ng talino na nagpapaunlad at pinapaunlad ng tindig na ito.
Kaya naman mistulang mapanlinlang ang titulo ng libro. Dito, iilan lamang ang tahas na tugon at tuligsa ni San Juan sa mga intelektwal na kilalang “postkolonyal” tulad nina Homi Bhabha, Gayatri Spivak at Salman Rushdie. Madalas, lumilitaw ang kanilang pangalan sa libro bilang kinatawan ng kaisipang postkolonyal, sa gitna ng talakay sa mga usapin o teksto na kaugnay ng kanilang kaisipan, ng kanilang posisyong teoretiko-pulitikal. Sa malaking bahagi, nagsisimula si San Juan sa pagbubuo o pagpapakilala ng kasaysayan at kalagayan ng Pilipinas at ng ugnayan nito sa US – na ihinaharap niya sa kaisipang postkolonyal.
Kung sa librong ito lamang ibabatay, samakatwid, tila mula sa labas, at hindi papalabas – dogmatiko, hindi dialektikal – ang kritisismo ni San Juan sa kaisipang postkolonyal. Ngunit sa konteksto ng pag-aaral sa kaisipang postkolonyal, at ng kanyang mga akda, ang After Postcolonialism ay nasa yugto kung saan ang kaisipang postkolonyal, mula sa pagsuring marxista, “is transcended toward reality itself.” Dito, ang kaisipang postkolonyal “abolishes itself as such and yields a glimpse of consciousness momentarily at one with its social ground, what Hegel calls the ‘concrete’.” Mangyari, sa pagsuring marxista, ang marxismo ay “secretly present” sa iba’t ibang kaisipan, kahit sa postkolonyal, “if only as the reality that is repressed or covertly opposed, the consciousness that is threatening…” [Fredric Jameson, “Criticism in History” The Ideologies of Theory, 1988.]
Nasa yugto na, samakatwid, ang After Postcolonialism ng paglampas sa kaisipang postkolonyal. Paglampas ito, gayunman, na pinaunlad at pinagyaman na ng kaisipang ito. Paglampas ito, samakatwid, na paghigit din. Banaag sa libro, halimbawa, ang anumang liwanag na galing sa kaisipang postkolonyal – sa partikular, iyung galing sa mga akda ni Edward W. Said, itinuturing na pasimuno ng kaisipang ito. Dialektikal ang lapit ni San Juan, kaya nagagawa niyang parehong tuligsain at gamitin ang maraming kaisipan at teksto. Kinikilala niya ang parehong lakas at kahinaan ng mga ito, at ginagamit ang mismong lakas para wasakin ang bakod ng kahinaan na hadlang dito sa pag-ugnay at pakikipagtalaban sa kabuuan.
Sa yugto ng paglampas na ito, nagiging malinaw na marami pang kaisipan ang kaugnay at kakampi ng kaisipang postkolonyal sa mas malaking konteksto ng lipunan at kasaysayan. Kaya naman pinuna rin ni San Juan ang konserbatibong komentaristang sina Stanley Karnow at James Fallows, ang mga “dalubhasa” sa Pilipinas na sina Glenn May at Alfred McCoy, ang mga “progresibong” intelektwal na sina Walden Bello at P.N. Abinales – siya na nag-aastang marxista pero mas madalas at mas mabangis umatake sa Partido Komunista ng Pilipinas kaysa sa imperyalismo at mga naghaharing uri. Maging ang tanyag na sanaysay tungkol sa “demokrasyang cacique” sa Pilipinas ng maka-Kaliwang si Benedict Anderson ay hindi nakaligtas sa sipat ni San Juan.
Gayunman, higit sa pagsuri sa mga indibidwal na akda, ipinakita ni San Juan ang pagkakatulad ng pagsuri ng maraming awtor na kanyang tinalakay. Ipinakita niya, halimbawa, na dahil binibigyan ni Anderson ng malaking halaga ang papel ng mga naghaharing uri sa “demokrasyang cacique,” nababalewala ang kontrol ng US sa bansa. Problematiko ito lalo na kung ang paliwanag sa kapangyarihan ng naghaharing uri ay ang “primodial ties of kinship and family,” at hindi ang sistema ng ekonomiya at pulitika ng bansa – na nagbubunsod ng pagkilos at pag-aalsa ng taumbayan. Kung susuriin, ang pagkilos at pag-aalsang ito ang humubog sa patakaran ng US sa Pilipinas, at paliwanag bakit may “lack of American autocratic territorial bureaucracy [which] permitted the Filipino mestizo families to take over.”
Sa paliwanag ni Anderson, lalabas pa rin na kultura ng mga Pilipino ang maysala, at US ang mesiyas sa kahirapan ng bansa – na katulad ng posisyon ng reaksyunaryong si Karnow na nag-aakma lamang sa panahon ng doktrina-diskurso ng “Manifest Destiny” at “Benevolent Assimilation” ni McKinley.
Malinaw na nakatuon sa partikular na mambabasa ang librong ito na inilathala sa US: mga akademiko at intelektwal na may “interes” sa kaisipang postkolonyal o sa ugnayang US-Pilipinas. Madalas, lumalabas na ipinapakilala ni San Juan ang kanyang paksa sa bagong mambabasa. Gayunman, may kabuluhan ito – kahit ang pagrepaso sa kasaysayan at kalagayan ng bansa – para sa mambabasa sa Pilipinas, kahit “dalubhasa” na. Hindi lamang ito “obhetibong” pagrepaso, kung anumang pagpapanggap ang madalas ipakahulugan dito. Partikular, progresibo, itong pagbubuo ng kasaysayan at kalagayan ng bansa mula sa isang sipat na naglalantad ng limitasyon at posibilidad ng mapagpalayang isip at kilos.
Sa librong ito, muling inilathala ang sanaysay ni San Juan tungkol sa pakikibaka para sa sosyalismo sa Pilipinas – na naunang inilathala sa bansa sa Allegories of Resistance [1994] at Mediations [1996]. Hindi ito postmodernong “pastiche,” gayunman. Pagpapalaganap ito ng interbensyon. Patunay din ito ng tuluy-tuloy na paghabol ng alam at unawa ng tao sa nagbabago at binabagong reyalidad. Sa konteksto ng akademya sa Pilipinas, masarap sipiin ang kanyang wastong obserbasyon: “The irony is that the anti-Marxists… who pay homage to the value of open-mindedness and dissent do so in order to foreclose any dialogue with radicals who address the centrality of property relations, state power, and ‘delinking’ from the injustice of a polarized center/periphery world system.”
Sa puntong ito mas madaling makita ang kabuluhan ng librong ito ni San Juan, at lahat ng  kanyang akda. Katulad ng lahat ng marxista, at ni Marx mismo, sangkot si San Juan sa kanyang lunan at panahon. Hinaharap niya ang bago, tumutunggali at tumutukoy sa tumpak dito. Walang-tigil at walang-habas ang kanyang pagsuri at pagbubuo. Lahat ng posisyong teoretiko-pulitikal – mula kay Magdoff hanggang kay Magno, mula kay Althusser hanggang kay Almario – ay tinutugunan sa libro. Mula pagnanasa hanggang pakikibaka, mula tao hanggang tubo – buhay ang marxismo kay San Juan, hindi bangkay sa bunganga ng imbalido.
Gayunman, ang marxismo ay hindi dogma; gabay ito sa pagkilos. Ang armas ng kritisismo ay hindi pwedeng ipalit sa kritisismo ng armas. At alam ito ni San Juan. Mula sa pagbasa rito, kailangang hanguin at sundin ang inisyal ng Against Counterrevolution in Theory. Kailangan ang mapagpalaya at mapagbagong kilos. Kailangan, sa salita ni San Juan, ang “political education [which] embraces collective praxis, self-criticism, and learning-by-transformation.”
Kailangan. Dahil ang lipunan at daigdig natin, na nagluwal sa kaisipang postkolonyal, sa salita ni Jorge Luis Borges, ay nananatiling “uninhabitable; men can only die for it, lie for it, kill and wound for it. No one, in the intimate depth of his being, can wish it to triumph.”

TAO TE CHING  /  DAO DE JING  /
LANDAS AT KAPANGYARIHAN NG KALIKASAN

Translated into Filipino by E. SAN JUAN, Jr.
1.
   
Ang Taong naisasawika ay hindi ang di-nagbabagong Tao.

Ang pangalang naisasambit ay hindi ang pangalang walang pag-iiba.

Ang walang pangalan ang matris ng langit at lupa.

Ang umiiral ang ngalan ng ina ng lahat ng nilikha.

Samaktwid, dapat itampok ang kawalan.

Laging walang pagnanais, makikita mo ang mahiwagang kababalaghan.

Laging nagnanais, mapapansin mo ang nakamamanghang landas.

Itampok ang umiiral kung nais sapulin ang saklaw ng landas.

Nagbubuhat ang wala’t mayroon sa isang bukal, ngunit magkaiba ang taguri,

Dilim sa kadiliman, lumalabas na tila karimlan ang dalawang pangyayaring napakalalim.

Sila ang tarangkahan sa lahat ng hiwaga.

2.

Sa ilalim ng langit, alam ng lahat ang lakas ng ganda bilang kagandahan ay nakasalalay sa kapangitan.

Batid ng lahat ang buti ay kabutihan lamang sapagkat nakasalalay iyon sa kasungitan.

Samakatwid ang umiiral at kawala’y kapwa iniluwal nang magkasabay,

Ang mahirap at madali’y bumubuo sa isa’t isa.

Ang mahaba’t maikli’y humuhubog sa bawa’t isa;

Ang mataas at mahaba’y magkalangkap;

Ang tinig at tunog ay magkakatugma;

Harap at likod ay magkasudlong, may pagkakatimbang.

Sa gayon, ang pantas ay nakasangkot nang walang pagpupunyagi,
     nagtuturo nang walang usapan.

Ang sampung libong bagay ay naisasakatuparan nang walang pagsisikap.

Lumilikha, ngunit hindi humahamig,

Gumagawa, ngunit di nag-aangkin.

Naisasakatuparan ang anumang panukala; at pagkatapos iligpit iyon,

Ang mga natupad ay umiiral at tumatagal sa kanyang panahon.

3.

Ang di pagbunyi sa may likas na talino ay gawing pumipigil sa away.

Ang di paghabol sa yaman ay patakarang humahadlang sa nakawan.

Ang di pagtanghal sa kaibig-ibig na bagay ay mabisang sagwil sa kalituhan ng diwa.

Ang marunong mamuno, sa gayon, ay may kakayahan sa pag-alis ng bagabag sa puso at pagbubusog ng sikmura,

Sa paglulumpo ng ambisyon at pagpapalakas ng mga buto.

Kung ang masa’y walang katusuhan at walang pag-iimbot, matitiyak na ang mga paham ay di manghihimasok at manggugulo.

Naiaakma ang pagkukusang-loob upang lahat ay maging matiwasay sa gayong pamamahala.

4.

Ang Tao ay isang hungkag na sisidlan; bagama’t ito’y ginagamit, hindi ito napupuno.

O walang sayod na pinagmumulan, ninuno ng ilanlibong nilikha!

Pinupurol ang talas,

Kinakalag ang buhol,

Pinapupusyaw ang silaw,

Pumipisan sa alikabok.

O lubhang nakalubog at sa malas ay halos hindi humihinga.

Di ko batid kung saan nagbubuhat.

Kawangis nito’y ang magulang ng mga bathala.

5.

Ang langit at lupa’y walang pakiramdam;

Nababatid nilang ang sampung libong bagay ay mga maniking dayami;

Ang marunong ay walang awa;

Nakaharap sa madla’t trato sa kanila’y mga maniki.

Ang agwat sa pagitan ng langit at lupa ay tila isang tubong hinihipan,

Ito’y hungkag ngunit di nawawalan ng hugis o nababawasan.

Maaaring pipiin, ngunit lalong bumibigay at humahaba.

Marami man ang sinabi, kung bilangin naman ay kulang.

Pagod at hapo, manatiling nakatindig sa gitna.


6.

Hindi kailanman papanaw ang kaluluwa ng lambak.

Siya’y babae, inang puspos ng hiwaga.

Ang tarangkahan ng mahiwagang kababaihan ay binansagang ugat ng langit at lupa;

Hiblang hinimay sa katalahagan,

Gamitin mo iyon, di mauubos at laging nakalaan.

7.

Ang langit at lupa ay umiiral nang walang taning,

Bakit walang wakas ang langit at lupa?

Sapagkat sila’y hindi ipinanganak sa mapagsariling layon,

Tatagal sila magpakailanman.

Ang pantas ay nagpapaiwan at tumitiwalag, sa gayon siya’y tumatambad;

Buhay niya’y di itinangi, ngunit iyon ay laging nakahanda,

Walang pagkamakasarili, at palibhasa’y mapagbigay, natatamo niya ang inadhikang kaganapan.

8.

Ang pinakamataas na kabutihan ay tulad ng tubig,

Sadyang nagdudulot ng buhay ang tubig sa lahat at di nakikipagtalo.

Umaagos ito sa mga pook na tinatanggihan at kinamumuhian ng madla, kaya nga malapit ito sa Tao.

Sa pamamahay, lumapit sa lupa.

Sa pagninilay, sumisid sa pusod ng lawa;

Sa pakikipagkapwa-tao, dapat mabiyaya’t magalang;

Sa pakikipag-usap, dapat mapagkakatiwalaan;

Sa pamamahala, dapat makatarungan;

Sa pangangalakal, dapat may mabisang kakayahan.

Sa kilos, lapat sa pagkakataong likas sa panahon;

Sa gayon, dahil hindi nakikipag-unahan, walang sisisihin, natutupad niya ang kanyang hangad.

9.

Mabuting huminto bago mapuno ang sisidlan sa halip na umapaw ito.

Kung labis na hasain ang talim, di magluluwat ay mapurol na iyon.

Kung ang silid mo’y siksik sa ginto at batong ihada, di mo mababantaya’t maipagtatanggol iyon.

Angkinin ang yaman at titulo’t upang magpalalo, di magluluwat babagsak ang parusa.

Lumigpit kapag tapos na ang mabuting gawa.

Iyan ang Tao ng langit.


10.

Dala ang katawan at kaluluwang magkayapos, nagtatalik,

Maiiwasan mo ba’ng pagbukurin sila?

Tipunin ang diwa at magpalambot,

Maari ka bang tumulad sa isang bagong supling?

Hinuhugasan at pinaglilimi ang pinakalantay na kamalayan,

Maari ka bang walang sira?

Minamahal ang lahat at namumuno sa bayan,

Maari ka bang umiwas sa pagkilos?

Binubuksan at ipinipinid ang tarangkahan ng langit,

Maaari ka bang gumanap sa papel ng babae?

Nawawatasan at bukas sa lahat ng pangyayari,

Maari ka bang walang ginagampanan?

Nanganganak at nagpapakain,

Nagbubunga ngunit hindi umaari,

Gumagawa ngunit hindi umaasa,

Tumatangkilik ngunit hindi namamahala,

Ito ang binansagang  walang kapantay na Birtud.

11.

Tatlumpung rayos ng gulong ang kabahagi sa lunduyan;

Ang walang lamang lugar ang siyang dahilang nagagamit iyon.

Humubog ng sisidlan mula sa luwad;

Ang agwat doon sa loob ang siyang sanhi sa pagkagamitan.

Yumari ng pinto at bintana angkop sa isang silid;

Ang agwat at butas nila ang siyang dahilang magagamit ang silid.

Samakatwid ang pagka-mayroon ay nagdudulot ng kabutihan.

Ang kawalan ay nagdudulot ng kagamitan.

12.

Binubulag ang mata ng limang kulay.

Binibingi ang tainga ng limang tono.

Ginagawang maramdamin ang dila ng limang lasa.

Ginigiyagis ang puso ng pangangabayo at pangangaso.

Nililigaw at nililinlang ang tao ng mga mamahali’t bihirang bagay.

Samakatwid ang pantas ay pinapatnubayan ng kung ano ang saloobin at hindi kung ano ang namamasid.

Pinababayaan ito’t pinipili iyon.

13.

Tanggapin mo ang nakapangingilabot na kahihiyan nang maluwag ang kalooban.

Tanggapin ang kasawiang masahol bilang bahagi ng buhay ng lahat ng nilalang.

Ano’ng ibig sabihin na ang kasawian at kabutihang-palad ay nakapananakot?

Ang pagtatangi ay may mababang uri.

Huwag mabahala sa tila nakasisindak na lugi o tubo,

Sinasabing ang kabutihang-palad at kasawian ay nakatatakot sa malas.

Ano’ng ibig sabihin ng “tanggapin ang ang malaking kasawian” bilang bahagi ng buhay?

Sapagkat  katawan ay buhay, danas ko ang kasawian.

Kung walang katawan, paano magdaranas ng kasawian?

Isuko mo ang sarili nang may pagpapakumbaba; sa gayon, mapapagkatiwalaan kang kumandili’t kumupkop.

Mahalin ang daigdig tulad ng iyong sarili, sa gayon mapapangatawanan mo ang anumang kapakanan o suliranin ng lahat sa buong daigdig.

14.

Tingnan mo, hindi ito makikita—binura ang pangalan.

Dinggin mo, hindi ito maririnig—ang pangalan nito’y pambihira.

Dakmain mo, hindi ito mahahawakan o maaabot—ito’y malihim.

Dito matatarok ang tatlong ito;

Sa gayon magkahalo’t nagiging isa.

Mula sa itaas hindi ito maliwanag.

Mula sa silong hindi ito madilim.

Mahigpit at bawal, hindi maituring;

Bumabalik ito sa kawalan.

Ang anyo ay walang hugis,

Ang imahen ay walang larawan,

Tinatawag itong walang takda at lampas sa guni-guni.

Tumindig sa harap nito at walang simula.

Sundan ito at walang dulo.

Higpitan ang hawak sa matatag na Tao,

Kumilos sa kasalukuyan.

Ang pagkabatid sa pinakaunang pinagbuhatan ang ubod ng Tao.

15.

Ang mga matandang guro ay matalisik, dalubhasa, sanay at bihasa,

Ang lalim ng kanilang kaalaman ay di masusukat.

Sapagkat di masusukat,

Magkasya na lang tayong ilarawan sila;

Laging maingat, tulad ng mga taong tumatawid sa ilog sa tag-lamig.

Laging handa, tulad ng mga taong pakiramdam ang mataksil na kalaban sa paligid;

Mapitagan, tulad ng mga panauhing dumadalaw.

Pumapanaw, tulad ng yelong malapit nang matunaw;

Matapat, tulad ng isang di-pa nililok na tipak ng kahoy;

Malawak, tulad ng mga yungib.

Mapusok, tulad ng alimbukay ng tubig.

Sino’ng makapagpapahinahon sa marahas?

Sino’ng mananatiling walang imik upang ihanda ang mabagal na pagluwal ng pagkilos?\

Ang mga alagad ng Tao ay di nagnanais ng labis na kasaganaan.

Di labis ang pagkamakasarili, ginagamit ang luma upang makalikha ng bago.

16.

Sikaping alisin mo ang lahat sa iyong loob.

Hayaang manahimik at panatilihin ang dalisay na saloobin.

Umaakyat at bumababa ang sampunglibong bagay habang minamasdan mo ang kanilang pagbabalik.

Bumubukadkad at nagbubunga, kapagkwa’y bumabalik sa pinagmulan.

Bumabalik sa matris, ito’y kaluwalhatian na siyang pagbabalik sa kalikasan.

Ang pagbabalik sa buhay ng kalikasan ay walang pagbabago.

Ang pagkaunawa sa katalagahan ay liwanag ng kabatiran.

Ang di pagkaunawa sa katalagahan ay dalus-dalusang nagtutulak sa kapahamakan.

Batid ang katalagahan, ikaw ay mapagpaubaya.

Kapag mapagpaubaya, ikaw ay makatarungan.

Kapag makatarungan, asal mo’y matatag at marangal.

Sapagkat malinis ang budhi, makakamit mo ang kabanalan.

Sapagkat banal, ikaw ay ibinuklod sa Tao.

Kasanib sa Tao, wala kang wakas.

Bagamat namamatay ang katawan, walang kapahamakang darating sa iyo.

17.

Ang  pinakamagaling na pinuno ay halos di kilala ng sambayanan.

Ang kapanalig niya’y malapit at nagpupugay.

Kasunod ang mga taong kinatatakutan siya;

At ang iba’y napopoot sa kanya.

Ang pinunong hindi sapat na mapapagkatiwalaan, sa panunungkulan niya’y maghahari ang paghihinala.

Isinasagawa ang lahat sa panatag na paraan.

Pinagliban ang di-kailangang salita at itinatampok ang ilan.

Pagkatapos maisakatuparang mahusay ang tungkulin,

Bubulalas ang sambayanan: “Natupad natin ito!”

18.

Kung tumalikod sa dakilang Tao,

Kagandahang-loob at mabuting pakikipagkapwa-tao ang bumubungad;

Kapag tumambad ang dunong at kaalaman,

Umpisa na ang garapal na pagkukunwari;

Kapag walang pagkakaisa ang pamilya,

Ang pag-irog sa magulang at pagkamatulungin ay sumisipot;

Kapag ang bayan ay magusot at namamayani ang gulo,

Lumalabas ang mga tusong upisyal sa pamahalaan.

19.

Itakwil ang pagkamarunong, ayawan ang kaalaman,

Higit na makabubuti ito sa bawat nilalang.

Itakwil ang kabaitan, iwaglit ang moralidad,

At matutuklasan muli ang pag-ibig sa magulang at kagandahang-loob.

Itakwil ang katusuhan, ibasura ang pagkalamang;

Maglalaho ang mga magnanakaw at mangungulimbat.

Ang tatlong ito bilang mga simulaing pumapatnubay ay di sapat sa kanilang sarili,

Kinakailangang masipat ang katayuan ng bawat isa.

Alamin ang payak at yapusin ang pangkaraniwan;

Sawatin ang kasakiman at bawasan ang mga kagustuhan.

Iwan ang pinag-aralang kaalaman nang sa gayo’y humupa ang pagkabalisa.

20.

Mayroon bang pagkakaiba ang pagsang-ayon at pagtutol?

May pagkakaiba ba ang kabutihan at kabuktutan sa isa’t isa?

Iyon namang kinasisindakan ng madla—maari bang tumakas doon?

Laganap ang lagim, walang katapusan.

Maraming nalulugod, tila nasisiyahan sa piging na pagsakripisyo sa kapong baka;

Sa tag-sibol may nagpapasyal sa liwasan at umaakyat sa terasa.

Nangungulila ako, tangay ng agos, ngunit di nag-iwan ng bakas.

Walang muwang, tulad ng isang bagong silang na sanggol bago matutong ngumiti.

Pagod na parang walang babalikan.

Ang madla’y may pag-aaring higit sa kanilang pangangailangan, ngunit ako’y namumukod na dukhang lubos.

Puso ko’y nahibang, di alam kung saan napadpad.

Ang karaniwang mamamayan ay nakaiintindi, ngunit ako lamang ang nagulumihanan.

Ang iba’y matalas at matalino, ngunit ako nama’y tanga.

Ako’y inaanod palayo tulad ng alon sa dagat, nawindang, walang direksiyon, wari baga’y unos na walang tigil.

Lahat ay may inaatupag,

Ngunit ako lamang ang walang kabatiran at natimbuwang.

Iba nga ako sa lahat

Subalit pinipintuho ko ang inang magiliw kumanlong.

21.

Ang pinakatanyag na Birtud ay pagsunod lamang sa Tao, sa landas nito.

Ang Tao ay mailap at di masasakyan bilang lakas ng pagkilos.

Ito’y di mahihipo pagkat mailap, ngunit sa loob kimkim ang imahen;

Ito’y mailap at di masisilo, ngunit sa loob nito ang pinakaubod;

Ito’y lihim at nakukubli sa dilim, ngunit sa puso nito nakaluklok ang huwaran.

Ang buod ay lantay na katotohanan, at nilagom sa loob ang paniniwala.

Sa mula’t mula pa hanggang sa kasalakuyun, ang pangalan niya’y di nakakalimutan.

Sa gayon, gamitin ito upang matarok ang lumilikha ng mga bagay sa mundo.

Paano ko nabatid ang kondisyon ng taga-likha ng mga bagay?

Ginamit ko ang Tao.

22.

Bumigay upang manatiling buo;

Yumukod upang maituwid;

Gasgasin upang maging bago;

Sa pagkakaroon ng kaunti, madaragdagan pa ito;

Kung maraming ari, mababahalang lubos.

Dahil dito, ang pantas ay yumayapos sa isa lamang

At nagsisilbing halimbawa sa lahat.

Hindi umaasta’t pumaparada, kaya tanyag.

Hindi niya ipinangangalandakan ang sarili, kaya natatangi.

Hindi naghahambog, tinatanggap niya ang pagkilala ng mabuting gawa;

Walang pagmamayabang, laging may pinanghahawakan,

Sapagkat di nakikipag-away, kaya walang umaaway sa kanya;

Samakatwid, wika ng mga ninuno: “Sumuko upang makapangibabaw.”

Ito ba’y pariralang walang saysay?

Dapat maging wagas ang nangungusap, at lahat ng bagay ay darating sa kanya.

23.

Natural ang matipid na pananalita.

Ang rumaragasang hangin ay hindi tumatagal sa buong umaga,

At ang biglang ulan ay hindi tumatagal sa buong araw.

Bakit nga?  Dahil sa langit at lupa!

Kung hindi mapapanatili ng langit at lupa ang walang pagbabago,

Paano magagawa ito ng isang abang nilalang?

Sinumang tumutupad sa Tao ay kasanib sa Tao.

Sinumang may mabuting loob ay dumaranas ng Birtud.

Sinumang naligaw ay dumaramdam ng pagkalito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Tao, inaaruga ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Birtud, pinagpapala ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng kawalan, sabik mong dinaranas iyon.

Sinumang hindi nagtitiwala nang sapat, siya’y hindi mapagtitiwalaan.

24.

Ang lumalakad nang patiyad ay hindi makapagpapahamak.

Ang humahakbang ay hindi makapagpapatuloy nang matatag.

Ang nagtatanghal sa sarili ay hindi pihikan.

Ang nagpapanggap na laging tumpak ay hindi kapita-pitagan na dapat igalang.

Ang mapupusok ay walang kapakinabangan.

Ang naghahambog ay di makadadaig.

Ayon sa mga alagad ng Tao, “Ito’y isinumpa ng labis na pagkain at walang kabuluhang kargada.”

Lahat ay namumuhi doon.

Sa gayon iniiwasan iyon ng mga bihasa sa Tao.

25.

Isang bagay na mahiwagang nabuo mula sa sigalot,

Isinilang bago pa may langit at lupa.

Sa katahimikan at sa kawalan, nakatindig mag-isa’t walang pagbabago,

Laging nakahanda at maliksi,

Kumikilos bilang ina ng lahat ng bagay sa mundo.

Hindi ko alam ang pangalan, tawagin itong  Tao.

Mahirap humanap ng angkop na salita, bansagan na lang nating dakila.

Sa kadakilaan, umaagos ito

At umaabot sa malayo, kapagkwa’y bumabalik.

Samakatwid, “Tao ay dakila, langit ay dakila, lupa ay dakila, ang sangkatauhan ay dakila.’

Ito ang apat na kapangyarihan sa sangkalibutan,

Ang taong nilalang ay isa dito.

Sinusundan ang bawat nilalang ng lupa bilang batas niya,

Sumusunod ang lupa sa langit bilang batas niya,

Sinusundan ng langit ang Tao bilang batas niya,

Sumusunod ang Tao sa kalikasan, bilang batas niya.

26.

Ang mabigat ang ugat ng magaang;

Ang matatag ang panginoon ng di mapalagay.

Sa gayon, maglalakbay sa buong araw, di nakakaligtaan ng pantas ang kanyang mga balutan.

Bagamat maraming nakaaakit na mapapanood sa lugar ng nakabibighaning langay-langayan, siya’y panatag at di nagpapatukso.

Bakit dapat umasal nang mahinahon sa madla ang panginoon ng ilanlibong karwahe?

Sa pagkilos nang mahinahon, mawawala ang ugat.

Sa kalikutan mawawala ang kapangyarihan.

27.

Ang mahusay lumakad ay hindi nag-iiwan ng bakas;

Ang magaling magpanayam ay hindi nauutal at nagkakamali;

Ang sanay kumalkula ay hindi nangangailangan ng listahan.

Hindi kailangan ang susi sa mabuting magsara.

Ang kanilang sinasara’y hindi mabubuksan ninuman.

Ang mabuting pabalat ay hindi nangangailangan ng mga buhol.

Gayunpaman, hindi iyon makakalag o mabubuhaghag.

Samakatwid, ang pantas ay kumakalinga sa lahat

At walang iniiwanan.

Inaasikaso ang lahat at walang napapabayaan.

Ito’y taguring “pagpapatingkad sa likas na kabutihan.”
Ano ba ang mabuting nilalang?
Isang guro ng masamang tao.
Sino ang masamang tao?
Alaga ng mabuting nilalang.
Kung hindi iginagalang ang guro, at ang mag-aaral ay hindi inaalagaan,
Gulo ang sisipot, gaano man naglipana ang matalino at matalisik.
Ito ay malahimalang hiwaga.

28.

Kilatisin ang lakas ng lalaki,
Ngunit kupkupin ang mapag-arugang babae.
Sikaping maging daluyan ng batis sa lahat ng bagay sa daigdig.
Bilang landas ng tubig sa santinakpan,
Laging kasama ang Birtud na walang pagbabago;
Bumalik sa puso ng kamusmusan.
Unawain ang puti, ngunit ingatan ang itim.
Sikaping maging halimbawa sa buong mundo.
Bilang halimbawa sa lahat, isakatuparang maigi ang walang pag-iibang Birtud.
Bumalik sa kawalang-hangganan.
Isaisip ang karangalan,
Ngunit ittinggal ang kapakumbabaan.
Sikaping maging lambak ng sansinukob.
Hayaang lumaganap ang walang pagkatinag na Birtud.
Bumalik sa lagay ng tipak na kahoy na hindi pa nilililok.
Kapag inukit na ang tipak, ito’y magagamit na.
Ginagamit ito ng pantas habang nanunungkulan bilang pinuno.
Sa gayon, “Ang dakilang iskultor ay pumipigil sa pagputol.”

29.

Sa wari mo ba’y maaari mong sakupin ang sansinukob at isaayos ito?
Paniwala kong hindi ito maaari.
Banal na kasangkapan ang buong daigdig.
Hindi mo mapapahusay ito, hindi masusunggaban.
Kung subukan mong baguhin ito, masisira lamang ito.
Kung subukan mong pangasiwaan ito, magpupumiglas ito,
Kaya hindi kumikilos ang pantas.
Kaya nga, minsan, ang mga bagay ay nauuna at minsan nahuhuli,
Minsan ang huminga’y mahirap, minsan madali;
Minsan masigla at minsan mahina;
Ang mga bagay ay masiglang lumalago o naglalaho.
Dahil dito iniiwasan ng pantas ang pagmamalabis, makakasukdulan, at pagkawalang-bahala.

30.

Kung naghahain ng tagubilin para sa pinuno tungkol sa gawi ng Tao,
Pagpayuan mong huwag gumamit ng dahas-militar upang pwersahin ang lahat sa ilalim ng langit
Sapagkat tiyak na magpupukaw ito ng mapaghiganting galit.
Saan mang rumagasa ang hukbo, tumutubo’t lumalago ang matinik na palumpong.
Panahon ng gutom ang tumatalunton sa daang hinawan ng walang pakundangang digmaan.
Gawin lamang ang talagang kinakailangan.
Sa tagumpay, umasal mapagkawanggawa.
Huwag samantalahin ang pagkakataon sa pagpataw ng kapangyarihan o mangahas pilitin ang mga bagay.
Adhikaing matamo ang layon, ngunit huwag magpakapalalo.
Sikaping maabot ang mithi, ngunit huwag parusahan ang lahat.
Sikaping makamit ang nasa, ngunit huwag magpamataas.
Sikaping makuha ang nais, ngunit huwag gumamit ng dahas at kamkamin ang tubo para sa sarili.
Marahas ka ngayon, ngunit hahalinhinan iyan ng panghihina at pagtanda.
Hindi ito ang gawi ng Tao.
Ang sumasalungat sa Tao ay makatatagpo ng maagang pagpanaw.

31.

Ang mga sandata’y kasangkapan ng kilabot; kinapopootan iyon ng lahat ng nilikha.
Sa gayon, hindi ginagamit iyon ng mga kampon ng Tao.
Pinipili ng marangal na mamamayan ang kaliwa kung nasa tahanan siya.
Ngunit kung ginagamit ang sandata, intinatanghal ang kanan.
Ang mga sandata ay instrumento ng sindak, hindi ito kagamitan ng marangal na mamamayan.
Ginagamit lamang iyon kung wala na siyang pagpipilian.
Hinihirang na pinakamagaling ang kapayapaan at kahinahunan.
Ang tagumpay ay hindi dahilan upang ipagdiwang ang kagandahan.
Kung nasasayahan ka sa ganda ng tagumpay, nalulugod ka sa pagkitil ng buhay.
Kung nalulugod ka sa pagpatay, hindi matutupad ang kaganapan ng iyong loob at pagtamasa sa minimithi.
Sa mga maayong pagkakataon, binibigyan ng halaga ang kaliwa,
Sa panahon ng pighati, ipinagpapauna ang kanan.
Sa kanan ang pinunong nag-uutos, sa kaliwa ang lider ng hukbo.
Nawika noon pa na ang digmaan ay pinangangasiwaan sa paraang sumasalamin sa ritwal ng libing.
Kung maraming nasawi, dapat ipagluksang mataimtim ang nangyari.
Ito ay dahilan kung bakit dapat ipagbunyi ang tagumpay bilang isang pagburol sa mga bangkay

32.

Laging hindi itinakdang tiyak na may pangalan ang Tao.
Maliit man ito at payak, hindi ito masusunggaban.
Kung maisisingkaw ito ng mga hari’t panginoon, walang atubiling tatalimahin ito ng lahat.
Magtitiyap ang langit at lupa, at lalapag ang mayuming ambon.
Hindi na mangangailangan ng turo at utos ang taumbayan, at lahat ng bagay ay magkatimbang na magkakahanay-hanay.
Ang namamahala ay tanyag.
Kahit na tanyag, dapat malaman kung kailan dapat tumigil.
Kung alam kung kailan titigil, mahahadlangan ang sigalot at maiiwasan ang pinsala.
Ang tao sa daigdig ay tulad ng sapa sa lambak na dumadaloy pauwi sa ilog at karagatan.

33.

Ang kaalaman tungkol sa iba ay karunungan.
Ang kabatiran tungkol sa sariling pagkatao ay kaliwanagan.
Kailangan ang dahas sa pamamahala sa iba, ngunit ang may disiplina sa sarili ay may angking lakas sa loob.
Sinumang nakauunawa na sapat na sa kanya ang nakapaligid ay mariwasa.
Tanda ng lakas ng kalooban ang katiyagaan.
Sinumang lumilinang sa kinalalagyan ay tumatagal nang walang katapusan.
Malagot ang hininga ngunit hindi maglaho—ito’y pamumuhay sa kasalukuyan.

34.

Dumadaloy ang Tao, maayos na bumabaling sa kaliwa’t kanan.
Lahat ay umaasa dito upang mabuhay, hindi ito umaalis.
Bagamat natapos ang minarapat na gawain, hindi ito umaangkin para sa sariling kapakanan.
Inaaruga’t tinatangkilik ang lahat ngunit hindi ito umaasal bilang pinuno nila.
Maituturing itong kasapi ng mga maliliit.
Bumabalik dito ang ilanlibong nilikha, ngunit hindi ito nag-uutos.
Maitatangi ito sa mga dakila.
Sapagkat hindi tinangkang kagilas-gilas ang paraang ito, sanhi nito, natatamo nito ang kadakilaan.

35.

Mahigpit na humawak sa maharlikang sagisag at lahat ng bagay sa mundo’y darating sa iyo.
Dudulog sila ngunit hindi sila sasaktan.
Magpapahinga sa katiwasayan at kapayapaan.
Ikatuwa ang musika at mainam na pagkain, sadyang humihinto ang mga nagdaraang manlalakbay.
Samakatwid, kung ang tao ay inihayag sa salita, mapupuna na walang lasa at matabang ito.
Kung hahanapin ito, walang katangiang mapapansin.
Kung pakikinggan, walang sapat na mauulinigan.
Subalit kung kakasangkapanin ito, hindi ito mauubos.

36.

Kung nais mong bawasan ang anuman, kailangang dagdagan mo muna ito’t palakihin;
Kung nais mong palambutin ang anuman, kailangangang patigasin muna pansamantala;
Kung nais mong tanggalan ang anuman, sandaling paunlarin muna iyon;
Kung nais mong hulihin ang anuman, sandaling isuko mo muna ito.
Ito’y tinaguriang “paraan ng masidhing pang-unawa.”
Ang mahina’t malambot ay tumatalo sa malakas.
Hindi mo maihihiwalay ang isda mula sa tubig sa lawa;
Ang mabisang kagamitan ng pamahalaan ay hindi maitatanghal sa madla.

37.

Ang Tao ay hindi nagbabago sa di-pagkilos, ngunit walang hindi naisasakatuparan.
Kung nais imbakin ito ng mga hari’t panginoon, kusang-loob na maiiba ang kalikasan ng maraming nilikha.
Pagkaraan ng pagbabago, kung nais nilang makaigpaw,
Sasanayin sila ng kapayakan ng walang pangalan.
Sa pagpapahinahon sa kanila sa bisa ng payak at walang ngalang gamit, walang damdaming mapag-imbot ang lilitaw;
Kung walang pagnanasa, lalaganap ang katiwasayan at lahat ng bagay ay papanatag.

38.

Ang tunay na mabuting tao ay hindi lubos na nalalaman ang kanyang kabutihan,
At sa gayon lantay na mabuti.
Ang hangal na tao’y nagpupunyaging maging mabuti,
At sa gayo’y hindi mabuti.
Ang tunay na mabuti ay walang tangkang gumawa.
Ngunit lahat ay nagagampanan.
Ang ulol ay laging masipag, ngunit napakaraming nakaligtaang harapin.
Kapag ang tunay na mabuti’y nagpunyagi, walang bagay na di mayayari.
Kapag ang makatarunga’y kumilos, nag-iiwan siya  ng malaking pagkukulang.
Kapag ang nagpapairal ng kautusan ay nangangasiwa at walang tumutugon,
binabalumbon ang manggas upang ipataw ang batas.
Sa gayon, kapag nawala ang Tao, magkasya sa kabaitan.
Kapag nawala ang kabaitan, nariyan ang kagandahang-loob.
Kapag nawala ang kagandahang-loob, magkasya sa katarungan.
Kapag nawala ang katarungan, nariyan ang ritwal.
Ang ritwal ay upak ng pananampalataya, ang umpisa ng gulo.
Itinumbas ng mangkukulam ang tao sa marangyang laruan, ito ang umpisa ng kaululan.
Samakatwid, ang tunay na dakilang tao ay tumitira sa katalagahan at hindi sa ibabaw ng mga baga-bagay, nakatutok sa bunga at hindi sa bulaklak.
Dahil dito, tinatanggap ang ilan at tinatanggihan ang iba.

39.

Ang mga bagay na itong nagmula pa sa sinaunang panahon ay bumalong sa isa;
Ang langit ay buo at maaliwalas.
Ang lupa ay buo at matatag.
Ang diwa ay buo at matipuno.
Ang lambak ay buo at masagana.
Ang sampung libong bagay ay buo at nagbubunga.
Ang mga hari’t panginoon ay buo at ang buong bayan ay sumusunod sa praktika ng pagkamakatwiran.
Lahat ng ito ay nangyayari dahil sa pagkakaisa.
Nahahadlangan ng kaliwanagan ng langit ang pagdurog nito.
Nahahadlangan ng kapayapaan ang pagbiyak sa lupa.
Nahahadlangan ng lakas ng diwa ng mga bathala ang pagwasak nito.
Nahahadlangan ng kasaganaan ang pagkatuyo ng lambak.
Nahahadlangan ng paglago ng isanglibong bagay ang pagkamatay nito.
Nahahadlangan ng pagkamatapat ng hari’t panginoon ang pagsira sa buong bayan.
Sa gayon ang ugat ng karangalan ay ang pagpapakumbaba.
Ang mababa ang saligan ng mataas.
Itinuturing ng mga hari’t maharlika na sila’y “ulila,” “kakarampot,” at “di sagana.”
Hindi ba nakabatay ang mamahalin sa mapagkumbaba?
Ang malabis na tagumpay ay hindi kahigtan.
Huwag kumalansing tulad ng makinang na batong ihada o mag-ingay o mag-ayos burikak tulad ng batong dupikal.

40.

Ang pagsasauli ang galaw ng Tao.
Ang kahinaan ang paraan ng Tao.
Ang isanglibong bagay ay iniluwal mula sa umiiral
At ang umiiral ay iniluwal mula sa kawalan.


41

Naulinigan ng matalinong paham ang tinig ng Tao at masigasig na isinapraktika
ito.

Nabalitaan ng karaniwang palaaral ang tungkol sa Tao at iniisip ito paminsan-minsan.

Ang hangal na iskolar ay nakasagap ng balita tungkol sa Tao at walang patumanggang humalakhak.

Kung walang halakhak, hindi magagampanan ang Tao.

Kaya dinggin ang kasabihan:

Ang maliwanag na daan ay nagmumukhang makulimlim.

Ang pagsugod ay tila pag-urong.

Ang madaling paraan ay tila mahirap.

Ang pinakamataas na Birtud at tila lambak na walang halaman;

Ang puring wagas at busilak ay tila dinumihan.

Ang kayamanan ng Birtud ay tila kulang;

Ang lakas ng Birtud ay tila mabuway.

Ang tunay na Birtud ay tila pabagu-bagong pangyayari.

Ang huwarang parisukat ay walang sulok.

Ang mahusay na kasangkapan ay ginagamit sa pagtatapos ng anuman.

Mahirap marinig ang pinakamatinding tunog;

Ang dakilang anyo ay walang hugis.

Nakakubli ang Tao at walang pangalan ito.

Ang Tao lamang ang mainam magpakain at siyang nagtutulak sa lahat sa kaganapan.

42.

Iniluwal ng Tao ang isa, at ang isa ay nagsilang ng dalawa.

Dalawa’y nagsilang ng tatlo, at ang tatlo ay nagluwal sa lahat ng nilikha.

Kanlong ang yin at yakap ang yang ng lahat ng bagay sa mundo.

Nakakamit ang pagkakasundo sa paghahalo ng lakas.

Suklam ang mga tao kung tawagin silang “ulila, “manipis,” o “salat.”

Ngunit ganito ang paglalarawan ng mga hari’t panginoon sa kanilang sarili.

Sapagkat sa katunayan ang isa’y nananalo sa pagkatalo at nawawalan sa pagkakaroon.

Kung ito ay itinuturo ng iba, itinuturo ko rin:

“Ang marahas at talipandas ay mapapariwara sa kalunos-lunos na paraan.”

Ituring itong buod ng aking pagtuturo.


43.

Ang pinakamalambot na bagay sa sangmaliwanag ay nanaig sa pinakamatigas na bagay.

Ang walang laman ay nakapapasok saan mang walang puwang.

Kaya nga batid ko ang kapakinabangan ng walang pagkilos.

Ang pagtuturo ay walang salita at ang pagtatamo ay walang pagsisikhay:

Sa ilalim ng langit, iilan lamang ang nakawawatas nito.

44.

Kabantugan o buhay: Ano ang higit na makabuluhan at lubhang ninanasa?

Buhay o kayamanan: Ano ang mas mahalaga?

Pagkatalo o pagkapanalo: Ano ang mas makapipinsala?

Sinumang nakakabit sa mga bagay-bagay ay lubhang magdurusa.

Sinumang nagtitipon ng maraming ari ay magdaranas ng mahapding kadahupan.

Sa gayon, sinumang batid na sapat ang kanila ay hindi mapapahiya.

Sinumang bihasa na alam kung kailan dapat tumigil ay makaiiwas sa gulo.

Patuloy siyang mabubuhay ng ligtas sa panganib.

45.

Lumalabas na hindi talagang walang mali sa mga naisakatuparan.

Gayunman, kung gamitin, hindi iyon lumalampas sa taning ng kanyang kabuluhan.

Ang dakilang kasaganaan ay tila hungkag,

Ngunit kung gamitin, iyon ay hindi lubos na malulustay.

Ang magandang pagkatuwid ay mukhang baluktot.

Ang magaling na utak ay mukhang tanga.

Ang mahusay manalumpati ay tila pumipiyak.

Mapusok na kilos ay dumadaig sa panatag.

Hinahon ang dumadaig sa kapusukan.

Pagtitimpi ng damdamin at pagkawalang-kibo ang nag-aayos ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

46.

Kung ang Tao ay laganap sa sansinukob,

Hinihila ng mga kabayo ang pataba at ikinakalat iyon sa bukid.

Kung ang Tao ay hindi umuugit sa sansinukob ,

Ang mga kabayong pandigma ay inaalagaan sa labas ng lungsod.

Wala nang mas masahol na sakuna kay sa ang walang hunus-diling pangangamkam ng ari-arian;

Walang mas masahol na sumpa kaysa pag-iimbot para sa sariling kapakanan.

Sa gayon, sinumang alam kung ano ang husto ay laging may sapat na panustos sa buong buhay.

47.

Kahit hindi ka lumalabas, maari mong maunawaan ang buong daigdig.

Kahit di ka tumanaw sa durungawan, maarmi mong mamatyagan ang kalakaran ng langit.

Kung mas malayo na ang naabot mo, mas makitid ang iyong kaalaman.

Kaya nga ang pantas ay hindi naglalakbay, ngunit natatalos niya ang kapaligiran.

Nalalaman niya kahit hindi tumitingin;

Kahit hindi nag-aabala, naisasakatuparan niya ang mga kinakailangan.

48.

Sa pagpupunyaging maging paham, sa bawat araw may bagay na natatamo.

Sa paghahabol sa Tao, sa bawat araw may bagay na nawawaglit.

Unti-unting nababawasan hanggang makaabot sa walang-abala.

Kahit hindi humahakbang, walang hindi naisasagawa.

Sa pamamahala, laging ilapat ang paraan nang walang panghihimasok; laging magpaunlak na lahat ay sumunod sa sariling kalikasan.

Huwag manghimasok at sa gayo’y matiwasay ang lahat sa ilalim ng langit.

49.

Walang pansariling hangad ang pantas.

Nauunawaan niya ang mga pangangailangan ng madlang kinasasaniban niya.

Mabait ako sa mga taong mabait.

Mabait din ako sa mga taong masama.

Sapagkat ang Birtud ay kabaitan.

May tiwala ako sa mga taong mapapagkatiwalaan.

May tiwala din ako sa mga taong sukab.

Sapagkat ang Birtud ay mapagtiwala.

Nahihiya’t nagpapakumbaba ang pantas—sa mata ng madla siya’y nakaliligalig.

Tintingala siya ng madla at pinakikinggan.

Sa harap ng lahat, umaasal siyang tulad ng isang batang musmos.

50.

Sa pagitan ng pagsilang at kamatayan, tatlo sa sampu ang tagasunod sa buhay;

Tatlo sa sampu ang taga-sunod sa kamatayan.

At ang mga taong bumabagtas sa agwat ng kaarawan at kamatayan ay tatlo rin sa sampu.

Bakit ba ganito?

Sapagkat namumuhay ang mga ito sa pinakagarapal at bulagsak na gawi.

Ang taong sumusunod sa kabutihan ay maaaring maglagalag na walang balisa kung kaharap ng mabangis na tigre o anumang hayop sa gubat.

Hindi siya masusugatan sa labanan.

Walang katawan na matutusok ng sungay ng hayop,

Walang bahagi ng laman na matutuklaw ng kuko ng tigre.

At walang puwang na sisingitan at paglalagusan ng sandatang matalim.

Bakit ganito?

Sapagkat wala siyang puwang o pagitan na mapapasok ng kamatayan.

51.

Lahat ng bagay ay bumubukal sa Tao.

Binubusog at pinatataba ng Birtud ang lahat.

Binibigyan ng laman mula sa mga bagay sa mundo,

Binibigyang hugis ng kapaligiran.

Kaya ang sanlibong bagay ay dumudulog upang igalang ang Tao at pagpugayan ang Birtud.

Hindi sila humihingi ng paggalang sa Tao at parangal sa Birtud.

Ngunit ang mga ito’y kaugnay ng kalikasan ng mga nilikha sa daigdig.

Sa gayon, lahat ng mga bagay ay bunga ng Tao.

Pinapakain sila ng Birtud, pinauunlad at inaalagaan.

Kinukopkop, kinakalinga, pinalalaki at ipinagtatanggol.

Sa gayon, lumilikha’t hindi umaangkin ang Tao.

Ang Birtud ay kusang nag-aaruga.

Ang kalikasan ang humuhubog sa lahat; pangyayari ang nagbubuo sa lahat.

Lahat ay nagpaparangal sa Tao at nagpipitagan sa Birtud.

Kapwa hindi nag-uutos, kung sinususnod  ang walang pasubaling kalikasan.

Pumapatnubay ngunit hindi umaangkin, gumaganap ngunit hindi umaasa, at nag-aanyaya.

Tumutulong ngunit hindi namumuno.

Ito ang pinakadalisay at kakanggatang Birtud.

52.

Ang simula ng sansinukob ay ina ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

Kung nagkapalad kang lumagi sa piling ng ina, kilala mo ang mga anak nito.

Kung kilala mo ang mga anak, maiingatan mo ang pagsuyo ng ina.

Biyaya mo ang kaligtasan mula sa kilabot ng panganib.

Kung titigil ka sa pakikisalamuha at ipipinid ang pinto, walang gulong tumatagal hangang sa dulo ng paglalakbay.

Lagi kang may inaatupag sa pagkamal ng salapi.

Walang  kang katubusan hanggang sa dulo.

Ang pagtuklas sa maliit ay dalumat;

Ang pagsuko sa lakas ay saksi sa pagkamatibay.

Gamit ang liwanag, babalik ka sa kislap ng paglilirip;

At sa ganitong paraan, masasagip mo ang katawan sa pagkapariwara.

Ito ang pangangalaga sa di nagbabagong katatagan.

53.

Kung taglay ko lamang ang dunong na nagmamalasakit,

Maglalakad ako sa gitna ng lansangan at ang tanging ligamgam ko lamang ay baka maligaw mula roon.

Ang manatili sa pangunahing lansangan ay madali,

Ngunit ang karaniwang tao’y mahilig lumihis sa daan at pumili ng makitid.

Kapag ang palasyo’y nagagayak sa maaksayang palamuti,

Ang bukirin ay hitik sa damong kailangang gamasin;

At ang kamalig ay hungkag, walang laman.

Ang mga upisyal ay nagpaparadang suot ang maringal na damit,

Dala nila’y matalim na ispada, at walang pakundangang nagpapasasa sa iba’t ibang inumin at pagkain;

Nag-uumapaw ang kanilang ari-arian na sobra sa kanilang pangangailangan.

Sila ang mga mayayamang magnanakaw na maingay sa pamamansag.

Di maitatatwa na mungkahi payo ito ng ulirang Tao.

54.

Kung anong matibay na naitayo ay hindi mabubunot.

Ang maiging nahawakan ay hindi makahuhulagpos.

Dudulutan ito ng karangalan at ritwal ng pag-aalay ng bawat salinhali, walang patlang.

Linangin ang Birtud sa bawat kalooban, at ang Birtud ay magiging dalisay.

Linangin ito sa pamilya, at ang Birtud ay lalaganap.

Linangin ito sa buong nayon, at ang Birtud ay mamumukadkad.

Linangin ito sa buong bansa, at ang Birtud ay magiging sagana.

Linangin ito sa sansinukob, at ang Birtud ay matatagpuan saanman.

Sa gayon, tignan ang katawan bilang katawan;

Tignan ang pamilya bilang pamilya;

Tignan ang nayon bilang nation;

Tignan ang bansa bilang bansa;

Tignan ang santinakpan bilang santinakpan.

Bakit ko nahuhulo na ang santinakpan ay ganito nga?

Sa pagtalima sa halimbawa ng Tao.

55.

Sinumang taglay ang malahimalang Birtud ay tulad ng bagong silang na sanggol.

Di ito makakagat ng may lasong kulisap;

Di ito maigugupo ng mga mabangis na hayup;

Di ito gagahisin ng mga ibong mandaragit.

Marupok ang mga buto, malambot ang kalamnan.

Ngunit ang sungay ay matipuno.

Hindi niya naranasan ang pagsanib ng babae at lalaki;

Siya ay matigas at buong-buo.

Ang lakas ng pagkalalaki niya ay masagana.

Sumisigaw siya sa buong araw ngunit hindi namamaos.

Dahil ito sa mabiyayang pagtutugma.

Ang dalumat sa pagtutugma ay tinuring na walang pag-iiba.

Ang pagmumuni sa katatagan ay kaliwanagan.

Ang paghahanap ng sariling pakinabang ay di magbubunga ng kabutihan.

Kung ang udyok ng puso ay gumagabay sa budhi, ito’y pagmamalabis.

Malakas ngayon ang mga bagay-bagay, ngunit tumatanda ito at humihina.

Hindi ito ang paraan ng Tao.

Anuman ang sumasalungat sa Tao ay tiyak na hindi magtatagal.

56.

Ang nakaaalam ay hindi nagsasabi; ang mga dumadakdak ay walang alam.

Itikom mo ang iyong bibig, tanuran ang damdamin.

Lubayan ang iyong katalasan.

Ihiwalay ang mga nakabuhol, papusyawin ang nakasisilaw.

Sumanib sa alikabok.

Ito ang binansagang pinakaubod na pagtatalik.

Sa gayon, hindi makakamit ang mataos na kaisahan at panatilihin ang pagpapalagayang-loob. 

Hindi rin maipagpapatuloy ang paglayo ng damdamin.

Hindi makakamit ang kabutihan o kapahamakan, ang magastos at simple, sa ganitong kalagayan.

Samakatwid, ito ang pinagpupugayan sa ilalim ng langit.

57.

Pamahalaan ang bansa sa tanglaw ng katarungan.

Ugitan ang digma sa pamamagitan ng nakagugulat na lusob.

Magsikap pangibabawan ang sansinukob sa bisa ng walang ginagambala.

Bakit ko natarok ang kalikasan ng kapaligiran?

Ginamit ko itong karunungan:

Kung mas maraming batas at panuntunang ipinapataw sa bayan, lalong mamumulubi iyon.

Kung lalong matalas ang mga sandata, lalong malaking ligalig sa bawat panig.

Kung mas tuso’t madaya ang mga tao, lalong maraming mahiwagang pangyayaring magaganap.

Kung maraming regulasyon at alintuntunin, marami ring magnanakaw at tulisan.

Samakatwid, pangaral ng pantas:

Wala akong ipinamamarali at ang mamamayan ay kusang nagbabago.

Nasisiyahan ako sa katahimikan at ang mga mamamayan ay kusang nagiging makatarungan.

Hindi ako nakikialam at ang mga mamamayan ay masigasig sa trabaho upang sumagana.

Wala akong ninanais at ang mga mamamayan ay nagiging katutubong payak.

58.

Kung ang pamahalaan ay inuugitan ng isang magaang na kamay,

Ang mga taumbayan ay di maluho sa asal at matino.

Kung ang bayan ay pinangangasiwaan sa tusong paraan,

Ang mga taumbayan ay mapanlinlang.

Kahirapan ay nakaluklok sa kanlungan ng kasayahan,

Nakaugat ang kaligayahan sa paghihikahos.

Sino ang makahuhula kung ano ang ihahandog ng kinabukasan?

Wala ngayong katarungan.

Ang makatarungan ay nagiging imbi.

Ang mabait ay nagiging buktot at makasalanan.

Ang pagkagulilat ng nilalang ay nagtatagal at lumalala.

Sa gayon, matalisik ang pantas ngunit hindi humihiwa,

Matulis ngunit hindi tumutusok,

Tuwiran ngunit hindi sinasakal,

Makinang ngunit hindi nakabubulag.

59.

Sa pag-alaga sa ibang nilalang at paglinkod sa langit,

Walang kapalit sa paraan ng pagsaway sa sarili.

Ang pagkamahinahon ay nagsisimula sa maagang paghahanda.

Nakabatay ito sa Birtud na matiyagang nalikom sa mahabang panahon.

Kung may maiging naimbak na Birtud, walang bagay na hindi maisasakatuparan.

Kung walang imposible, sa gayon walang limitasyon ang magbabawal;

Kung walang tinatalimang takda, sa gayon karapat-dapat siyang mamuno.

Ang inang siyang prinsipyo ng pagmamahal ay makabuluhan sa pangmatagalan.

Tawag dito’t pagtatamasa ng malalim na ugat at matatag na saligan;

Ito ang Tao ng malawig na buhay at walang saklaw na talino.


60.

Ang pamamahala ng bansa ay tulad ng pagluluto ng maliit na isda.

Lapitan ang sansinukob sa pamamagitan ng Tao

At walang mapapala ang mga diyablo ng kabuktutan.

Hindi ibig sabihin nito na ang kasamaan ay hindi nagmamalupit,

Ngunit ang kapangyarihan nila ay hindi makapipinsala.

Hindi lamang ito, na hindi makasasakit sa iba, kundi pati ang pantas ay hindi makasisira.

Hindi sila mananakit sa kapwa, at ang Birtud sa bawa’t isa ay makapagpapasigla sa kapwa.

61.

Ang malawak na bayan ay tulad ng tumana sa gilid ng ilog;

Ito’y tagpuang pook ng maraming bagay sa mundo;

Nagsisilbing ina ng lahat ng nilikha.

Laging naigugupo ng babae ang lalaki sa yumi at pagkawalang-kibo,

Nakatalungkong na walang kibo, mahinhin.

Samakatwid, kung makitrato ang isang malawak na bansa sa isang maliit sa mapagkumbabang paraan,

Magtatagumpay siya sa maliit na bayan.

At kung ang maliit naman ang makikibagay sa isang marangyang bansa sa ganoong paraan, kakanlungin siya ng bansang ito.

Sa gayon ang nais mangibabaw ay dapat bumigay,

At iyong gumagahis ay nagwawagi sapagkat sila’y sumusuko.

Nangangailan ng maraming mamamayan ang malawak na bansa;

Kailangang sumanib ang isang maliit na bansa sa iba.

Makakamit ng bawat isa ang kanyang nais;

Karapat-dapat sa isang marangyang bansa na magpaubaya at magpaunlak.

62.

Ang Tao ay malalim na batis ng ilanlibong bagay sa mundo.

Ito ang kayamanan ng mabait na tao, ang taguang binabantayan ng masama.

Mabibili ang karangalan ng matamis na salita;

Makakamit ng mapitagang asal ang mataas na posisyon na lipunan.

Paano mo maitatatwa ang masamang katangian ng kapwa?

Sa gayon, sa araw na pinuputungan ng korona ang imperador,

O kaya, ang mga upisyal ng Estado ay inihahalal,

Huwag kang magpadala ng regalo ng batong ihada at kawan ng apat na kabayo,

Sa halip manatiling walang kibo at itanghal ang Tao.

Bakit matinding dinadakila ng madla ang Tao sa simula’t simula pa?

Hindi dahil sa natagpuan mo ang iyong hinahanap at pinatawad ka pagkatapos magkasala?

Samakatwid, ang Tao ay pinaparangalan sa ilalim ng langit.

63.

Isapraktika ang walang pag-abala.

Magtrabaho nang walang panghihimasok.

Tikman ang walang lasa.

Palakihin ang maliit, paramihin ang kaunti.

Tumugon sa karaingan ng Birtud sa magiliw na paraan.

Tuklasin ang katutubo sa mga masalimuot na bagay.

Itaguyod ang kadakilaan sa pananaw ng munting bagay.

Sa sansinukob, ang mahirap isakatuparan ay ginagawa sa paraang madali.

Sa sansinukob, ang malaking kaganapan ay sinasaksihan ng mga gawang maliit.

Hindi sinusubok ng pantas ang anumang talagang mabigat,

At sa ganito’y natatamo niya ang kadakilaan.

Ang madulas na pangako ay natutumbasan ng matamlay na tiwala.

Ang magaang na pagrenda sa mga bagay ay magbubunsod ng mahirap na suliranin.

Sa gayon, laging tinitimbang ng pantas ang mahirap na problema.

Sa wakas, walang trabahong hindi malulutas.

64.

Madaling pairalin ang kapayapaan.

Madaling malunasan ang gulo bago ito lumawig.

Madaling basagin ang malutong; madaling ikalat ang maliit.

Harapin mo’t bunuin ito bago mangyari.

Ayusin ang paligid bago dumagsa ang hilahil.

Ang malaking punong-kahoy na higit sa isang dipa ay sumisibol sa munting usbong;

Ang terasang may siyam na palapag ay nagsisimula sa isang tambak ng lupa.

Ang lakbay na isang libong milya ay nag-uumpisa sa ilalim ng talampakan.

Sinumang kumikilos ay siyang sumusugpo sa kanyang layon;

Sinumang sumusunggab ay natatalo.

Hindi nag-aabala ang pantas, at sa gayo’y hindi natatalo.

Hindi siya sumusunggab at sa gayo’y hindi natatanggalan.

Kadalasa’y nabibigo ang mga taong malapit nang magwagi

Kaya bigyan ng masinop at maingat na pakikitungo ang hulihan gaya ng pagtuon sa unahan.

Sa gayon hindi ka daranas ng kabiguan.

Samakatwid, hangad ng pantas na lumigtas sa pagnanais.

Hindi siya nagtitipon ng mga mamahaling ari-arian.

Ipinag-aaralan niyang huwag magkamal ng mga haka o hinagap na itatago.

Binabalik niya ang kapwa sa bagay na nawala.

Tinutulungan niya ang ilanlibong bagay sa pagsisiyasat sa kanilang tunay na kalikasan.

Ngunit siya’y umiiwas sa kaabalahan.

65.

Sa simula, ang mga taong may kabatiran sa ulirang Tao ay hindi nagpapaliwanag.

Sa halip, hinahayaan nilang makulong ang madla sa dilim.

Bakit napakahirap pamunuan ang mga hangal?

Sapagkat sila ay sagadsarang tuso at mapanlinlang.

Ang mga pinunong sanay sa panlilinlang ang siyang umaalipusta sa bayan.

Iyong namang namumuno ng walang daya ay pinagpalang handog sa buong bayan.

Ang pag-aaral sa dalawang paraang ito ay paghatol sa ating pamamaraan.

Ang pagsipat dito ay pinakatunay na Birtud, malalim at masaklaw.

Inaakay nito ang lahat sa pagbabalik sa Tao, tungo sa dakilang pagpapailalim.

66.

Bakit ang dagat ang hari ng ilandaang sapa sa lambak?

Sapagkat ito ay mahusay dumaloy sa ilalim.

Sa gayon ito'y kumikilos bilang hari ng ilandaang sapa.

Kung papatnubayan ng pantas ang mga mamamayan, dapat paglingkuran sila sa paraang mapagkumbaba.

Kung aakayin sila, dapat siyang pumila sa likod nila.

Dahil dito ang pantas ay nangingibabaw kapag namumuno at hindi nararamdaman ang bigat ng kapangyarihang gumagabay;

Kung siya ay nakatayo, hindi sila nasasaktan.

Itataguyod siya ng lahat at hindi sila mapopoot sa kanya

Sapagkat hindi siya makikipag-away,

Walang sasalungat at makikipagtagisan sa kanya.

Sa kasalukuyang panahon, inaayawan ng madla ang habag, ngunit sinisikap nilang maging matapang;

Tumitigil sa pagtitipid, ngunit nagpupunyaging maging mapagbigay;

Hindi sila naniniwala sa kapakumbabaan, ngunit laging hangad nilang manguna sila.

Tiyak na pagkabulid iyan.

Nagdudulot ng tagumpay sa labanan ang habag at namamayani ito sa pagtatanggol.

Ito ang paraan ng langit upang mailigtas at mapangalagaan ang lahat sa bisa ng pagmamalasakit.

67.

Lahat ng nilikha sa ilalim ng langit ay nagsasabi na ang aking Tao ay pihikan at hindi mapapantayan.

Palibhasa’y  magaling, tila namumukod iyon.

Kung hindi iba, tiyak na nabalewala ito at tuloy nailigpit.

Mayroon akong tatlong hiyas na itinatago at tinatanuran.

Una ang kagandahang-loob; pangalawa ay pagtitipid;

Pangatlo ay kapangahasang hindi umasta bilang pinakapiling nilalang sa ilalim ng langit.

Mula sa pagkamaawain  sumupling ang katapangan, mula sa pagtitipid ang pagkamapagbigay.

Mula sa pagpapakumbaba umuunlad ang pamamahala sa lahat.

68.

Ang mahusay na sundalo ay hindi marahas sa digmaan.

Ang magaling sa labanan ay hindi galit.

Ang mahusay na sumugpo sa katunggali ay hindi gumaganti sa labanan.

Ang sanay sa pangangasiwa ay mapagkumbaba.

Ito’y tinatawag na “Birtud ng hindi pagsusumikap.”

Ito ay kilala sa taguring “kakayahang mangasiwa.”

Simula pa noong sinaunang panahon, ito ang kilala sa taguring “pakikiisa sa katutubong takda ng langit.”

69.

May kasabihang kalat tungkol sa pwersang militar:

Hindi ako dapat mangahas kumilos bilang nag-anyaya; sa halip, nais kung maglaro muna bilang panauhin;

Hindi ko pangangahasang sumugod ng isang dangkal, sa halip nais kong umurong ng isang dipa.”

Ang tawag dito ay pagmartsa sa paraang hindi ipinamamalas ang anumang galaw,

Binabalumbon ang manggas nang hindi inilalabas ang braso,

Binibihag ang kalaban nang hindi sumasalakay,

Sandatahan ngunit walang armas.”

Walang hindi pa masahol na sakuna kaysa sa pagmamaliit sa kakayahan ng kaaway.

Sa paghamak sa kaaway, muntik nang mawala sa akin yaong mga mahalaga sa akin.

Sa pagsagot sa lusob ng kaaway, ang mga hukbo ay magkamukha at magkatimbang.

Ang panig na hapis at namimighati ang siyang magwawagi.

70.

Ang mga salita ko’y madaling maintindihan at madaling mailapat.

Subalit walang sinuman, sa ilalim ng langit, ang nakauunawa dito upang subukan at isapraktika ito.

Ang mga pangungusap ko ay sumusunod sa dalubhasang guro,

Ang mga kilos ko ay ginagabayang mahigpit

Sapagkat hindi nauunawaan ng madla ang mga turo ko, hindi nila kilala ako.

Kaunti lamang ang may kabatiran sa akin; kaunti ang nakikinig.

Sa gayon, suot ng pantas ang maligasgas na sakong damit at kimkim niyang malapit sa puso ang tunay na hiyas.

71.

Batid mo na hindi mo talagang alam—ito ang kahanga-hanga.

Kung hindi mo batid na alam mo nga, ito ay tiyak na pagkukulang.

Walang  pagkukulang na ganito ang pantas.

 Sapagkat tanggap niya na ang kakulangan ay tunay na kakulangan.

Sapagkat tanggap niya ang kanyang mga kakulangan, wala siyang kapintasan.

72.

Kung ang tao’y walang takot sa dahas, tiyak na darating ang malaking kapahamakan.

Huwag ipagpilitang pasukin ang loob ng mga tahanan.

Huwag maliitin ang paraan ng kanilang pamumuhay.

Kung hindi nakikialam ang mga pinuno, hindi sila mapopoot sa kanya.

Sa gayon, talos ng pantas ang sarili kung hindi siya nagpapasikat.

Isinapuso niya ang paggalang-sa-sarili at pag-ayaw sa kahambugan.

Pinabayaan ito at piniling asikasuhin iyon.

73.

Ang matapang at mapusok na nilalang ay nauutas.

Ang matapang at matimping nilalang ay di mapapaslang.

Sa dalawang ito, isa’y nagdudulot ng kapakinabangan, at ang isa naman ay pinsala.

May mga bagay na hindi tinatangkilik ng langit.  Sino ang makahuhulo kung bakit?

Maski ang pantas ay hindi nakatitiyak at hindi makapagpaliwanag.

Bagamat ang Tao ng langit ay hindi sumasali sa paligsahan, madalubhasang nakakamit nito ang tagumpay.

Hindi ito nangungusap ngunit itoy sanay tumugon.

Hindi tumatawag ngunit lahat ay kusang dumudulog.

Sa malas, matiwasay na ito, ngunit maliksi pa rin sa pagtupad sa panukala.

Ang lambat ng langit ay inihahagis sa masaklaw na paraan.

Bagamat maluwag ang mga butas nito, walang nakalulusot.

74.

Kung ang taumbaya’y hindi takot mamatay,

Walang mapapala ang pinuno kung bantaan sila ng kapalarang ito.

Kung nag-iingat ang pinunong sanaying magdanas ng takot ang mga mamamayan,

At kung sikapin kong hulihin at patayin ang mga kriminal,

Sino ang mangangahas sumuway sa batas?

Laging humihirang ng upisyal na taga-bitay.

Kung kukunin mo ang kanyang tungkulin,

Malalagay ka sa sitwasyong ikaw ay karpintero’t taga-putol ng kahoy na taglay ang malalim na karanasan sa mga bagay na ito,

Sinumang nais pumutol ng kahoy bilang dalubhasang karpintero,

Madalang lang na makaiiwas silang masugatan ang mga kamay.

75.

Bakit nagugutom ang taumbayan?

Dahil sa kinakain ng mga pinuno ang kanilang hanap-buhay sa pangangalap ng maraming buwis.

Kaya laganap ang gutom.

Bakit sila naghihimagsik?

Dahil sa labis na nanghihimasok ang pinuno.

Kaya sila’y bumabalikwas at umaalsa.

Bakit hindi lubhang sinasaloob ang kamatayan?

Sapagkat ang mga namumuno’y humihingi nang labis mula sa nagsisikap maghanap-buhay.

Sa gayon hindi dinidibdib ng taumbayan ang pangambang masasawi sila.

Sa mga nilalang na sinasayang ang buhay sa hindi pakikialam, taos-pusong nilalasap nila ang katuturan nito.

76.

Ipinanganak ang isang nilalang na mahina’t malambot.

Sa paglisan, siya’y matigas at magaspang.

Ang damo’t luntiang halaman ay malambot at madaling mabali.

Pagkaraang maghingalo, ito ay lanta at tuyot.

Sa gayon ang matigas at di mababaluktot ay alagad ng kamatayan.

Ang mahina at malambot ay tagapagtaguyod ng buhay.

Dahil dito, bagamat ang hukbo ay malakas at ayaw bumigay, mawawasak ito.

Bagamat matipuno ang punong-kahoy at hindi yumuyuko, madaling mabakli ang mga sanga nito.

Ang matigas at matipuno ay mabubuwal;

Ang malambot at mahina ay makahihigit at mangingibabaw.

77.

Ang Tao ng langit—hindi ba tulad ito ng pagbabaluktot ng busog?

Kung masyadong mataas, ibinababa ito; kung mababa, itinataas.

Kung higit ang kaigtingan, binabawasan.

Kung kulang naman, hinihigpitan.

Ang Tao ng langit ay sumasamsam mula sa pag-aaring nagkakatusak ng mayaman upang ipamahagi iyon sa mga pulubi.

Ang Tao naman ng karaniwang nilalang ay iba.

Kumukuha siya sa mga mamamayang nagdaralita at ipinamamahagi iyon sa mga mariwasa.

Sino ang nilikhang labis ang pag-aari at kusang nagbibiyaya sa buong mundo?

Ang nagtatamasa ng Tao lamang.

Sa gayon, ang pantas ay kumikilos nang lihim, hindi umaasa sa iba;

Naisasagawa niya ang anumang dapat mabuting gawin at hindi tumatawag ng pansin.

Wala siyang hangad magyabang dahil sa taglay na Birtud.

78.

Sa ilalim ng langit walang mas malambot at mapagpaubaya pa kaysa sa tubig.

Ngunit kung nais mong dumaluhoong sa matigas at malakas, wala nang iba pang magaling kaysa sa tubig.

Walang makapapalit dito.

Maigugupo ng mahina ang malakas.

Maibabagsak ng malambot ang matigas.

Batid ito ng lahat sa ilalim ng langit.

Ngunit walang nagsasapraktika nito.

Sa gayon, pahayag ng pantas:

Sinumang umaangkin sa kahihiyan ng taumbayan ay karapat-dapat mamuno sa pamahalaan;

Sinumang dumaramay sa kasawian ng bayan ay karapat-dapat maging hari ng sansinukob.

Malimit dumadaloy ang kabalintunaan sa katotohanan.

79.

Pagkaraan ng mapait na alitan, natitira ang galit o pagdaramdam.

Ano ang maaring gawin, gamit ang Birtud, upang kumalat ang kabaitan?

Sa gayon, ang pantas ay tumutupad sa kalahating bahagi ng usapan.

Ngunit hindi sumisingil sa lahat ng kanyang hati.

Ang nilikhang taglay ang Birtud ay tumutupad sa kanyang pananagutan.

Ngunit ang nilikhang walang Birtud ay humihingi ng buwis.

Ang Tao ng langit ay walang kinikilingan.

Laging kapiling ito ng mga nilalang na matulungin at mapagbigay.

80.

Ang maliit na bayan ay pinaninirahan ng kaunting mamamayan.

Pinangasiwaang mag-imbak ng maraming sandata ngunit hindi ito ginagamit.

Iniingatan na may pagsasaalang-alang sa kamatayan at hindi sila naglalakbay sa malayo.

Kahit makagagamit ng mga bangka at karwahe, walang sumasakay dito.

Kahit mayroong sandata’t baluti, walang nagtatampok dito.

Bumabalik sila sa kinagawiang pagbuhol ng lubid sa halip na sumulat.

Mahusay ang pamamalakad ng gobyerno.

Masarap ang pagkain; maganda at mainam ang damit nila.

Ang kanilang mga tahanan ay tiwasay.

Maligaya sila sa kanilang kinagawiang pamumuhay.

Bagamat tanaw ang mga kapit-bahay at maiging naririnig ng sinumang bumabagtas sa lansangan ang tahulan ng aso’t tilaok ng manok,

Namumuhay sila nang payapa, tumatanda’t tumutugpa nang walang sukat pagkaabalahan.

81.

Hindi magayuma ang wikang makatotohanan.

Hindi makatotohanan ang mabighaning salita.

Hindi nagtatalo ang mga mabuting mamamayan.

Ang mga nangangatwiran ay hindi mabuti.

Ang may angking dunong ay hindi palaaral.

Ang palaaral ay walang kamuwangan.

Ang pantas ay sumasawata sa ugaling pagtinggal ng mga bagay-bagay.

Sapagkat marami siyang nagawa para sa kapakanan ng iba, lalong marami siyang biyaya.

Kapag marami ang ibinibigay niya sa iba, masagana siya.

Ang Tao ng langit ay masigla at masipag, ngunit hindi ito pumipinsala.

Ang Tao ng pantas ay lumilikha at hindi nakikipag-unahan.

###

TAO TE CHING  /  DAO DE JING  /
LANDAS AT KAPANGYARIHAN NG KALIKASAN


Translated into Filipino by E. SAN JUAN, Jr.
1.
   
Ang Taong naisasawika ay hindi ang di-nagbabagong Tao.

Ang pangalang naisasambit ay hindi ang pangalang walang pag-iiba.

Ang walang pangalan ang matris ng langit at lupa.

Ang umiiral ang ngalan ng ina ng lahat ng nilikha.

Samaktwid, dapat itampok ang kawalan.

Laging walang pagnanais, makikita mo ang mahiwagang kababalaghan.

Laging nagnanais, mapapansin mo ang nakamamanghang landas.

Itampok ang umiiral kung nais sapulin ang saklaw ng landas.

Nagbubuhat ang wala’t mayroon sa isang bukal, ngunit magkaiba ang taguri,

Dilim sa kadiliman, lumalabas na tila karimlan ang dalawang pangyayaring napakalalim.

Sila ang tarangkahan sa lahat ng hiwaga.

2.

Sa ilalim ng langit, alam ng lahat ang lakas ng ganda bilang kagandahan ay nakasalalay sa kapangitan.

Batid ng lahat ang buti ay kabutihan lamang sapagkat nakasalalay iyon sa kasungitan.

Samakatwid ang umiiral at kawala’y kapwa iniluwal nang magkasabay,

Ang mahirap at madali’y bumubuo sa isa’t isa.

Ang mahaba’t maikli’y humuhubog sa bawa’t isa;

Ang mataas at mahaba’y magkalangkap;

Ang tinig at tunog ay magkakatugma;

Harap at likod ay magkasudlong, may pagkakatimbang.

Sa gayon, ang pantas ay nakasangkot nang walang pagpupunyagi,
     nagtuturo nang walang usapan.

Ang sampung libong bagay ay naisasakatuparan nang walang pagsisikap.

Lumilikha, ngunit hindi humahamig,

Gumagawa, ngunit di nag-aangkin.

Naisasakatuparan ang anumang panukala; at pagkatapos iligpit iyon,

Ang mga natupad ay umiiral at tumatagal sa kanyang panahon.

3.

Ang di pagbunyi sa may likas na talino ay gawing pumipigil sa away.

Ang di paghabol sa yaman ay patakarang humahadlang sa nakawan.

Ang di pagtanghal sa kaibig-ibig na bagay ay mabisang sagwil sa kalituhan ng diwa.

Ang marunong mamuno, sa gayon, ay may kakayahan sa pag-alis ng bagabag sa puso at pagbubusog ng sikmura,

Sa paglulumpo ng ambisyon at pagpapalakas ng mga buto.

Kung ang masa’y walang katusuhan at walang pag-iimbot, matitiyak na ang mga paham ay di manghihimasok at manggugulo.

Naiaakma ang pagkukusang-loob upang lahat ay maging matiwasay sa gayong pamamahala.

4.

Ang Tao ay isang hungkag na sisidlan; bagama’t ito’y ginagamit, hindi ito napupuno.

O walang sayod na pinagmumulan, ninuno ng ilanlibong nilikha!

Pinupurol ang talas,

Kinakalag ang buhol,

Pinapupusyaw ang silaw,

Pumipisan sa alikabok.

O lubhang nakalubog at sa malas ay halos hindi humihinga.

Di ko batid kung saan nagbubuhat.

Kawangis nito’y ang magulang ng mga bathala.

5.

Ang langit at lupa’y walang pakiramdam;

Nababatid nilang ang sampung libong bagay ay mga maniking dayami;

Ang marunong ay walang awa;

Nakaharap sa madla’t trato sa kanila’y mga maniki.

Ang agwat sa pagitan ng langit at lupa ay tila isang tubong hinihipan,

Ito’y hungkag ngunit di nawawalan ng hugis o nababawasan.

Maaaring pipiin, ngunit lalong bumibigay at humahaba.

Marami man ang sinabi, kung bilangin naman ay kulang.

Pagod at hapo, manatiling nakatindig sa gitna.


6.

Hindi kailanman papanaw ang kaluluwa ng lambak.

Siya’y babae, inang puspos ng hiwaga.

Ang tarangkahan ng mahiwagang kababaihan ay binansagang ugat ng langit at lupa;

Hiblang hinimay sa katalahagan,

Gamitin mo iyon, di mauubos at laging nakalaan.

7.

Ang langit at lupa ay umiiral nang walang taning,

Bakit walang wakas ang langit at lupa?

Sapagkat sila’y hindi ipinanganak sa mapagsariling layon,

Tatagal sila magpakailanman.

Ang pantas ay nagpapaiwan at tumitiwalag, sa gayon siya’y tumatambad;

Buhay niya’y di itinangi, ngunit iyon ay laging nakahanda,

Walang pagkamakasarili, at palibhasa’y mapagbigay, natatamo niya ang inadhikang kaganapan.

8.

Ang pinakamataas na kabutihan ay tulad ng tubig,

Sadyang nagdudulot ng buhay ang tubig sa lahat at di nakikipagtalo.

Umaagos ito sa mga pook na tinatanggihan at kinamumuhian ng madla, kaya nga malapit ito sa Tao.

Sa pamamahay, lumapit sa lupa.

Sa pagninilay, sumisid sa pusod ng lawa;

Sa pakikipagkapwa-tao, dapat mabiyaya’t magalang;

Sa pakikipag-usap, dapat mapagkakatiwalaan;

Sa pamamahala, dapat makatarungan;

Sa pangangalakal, dapat may mabisang kakayahan.

Sa kilos, lapat sa pagkakataong likas sa panahon;

Sa gayon, dahil hindi nakikipag-unahan, walang sisisihin, natutupad niya ang kanyang hangad.

9.

Mabuting huminto bago mapuno ang sisidlan sa halip na umapaw ito.

Kung labis na hasain ang talim, di magluluwat ay mapurol na iyon.

Kung ang silid mo’y siksik sa ginto at batong ihada, di mo mababantaya’t maipagtatanggol iyon.

Angkinin ang yaman at titulo’t upang magpalalo, di magluluwat babagsak ang parusa.

Lumigpit kapag tapos na ang mabuting gawa.

Iyan ang Tao ng langit.


10.

Dala ang katawan at kaluluwang magkayapos, nagtatalik,

Maiiwasan mo ba’ng pagbukurin sila?

Tipunin ang diwa at magpalambot,

Maari ka bang tumulad sa isang bagong supling?

Hinuhugasan at pinaglilimi ang pinakalantay na kamalayan,

Maari ka bang walang sira?

Minamahal ang lahat at namumuno sa bayan,

Maari ka bang umiwas sa pagkilos?

Binubuksan at ipinipinid ang tarangkahan ng langit,

Maaari ka bang gumanap sa papel ng babae?

Nawawatasan at bukas sa lahat ng pangyayari,

Maari ka bang walang ginagampanan?

Nanganganak at nagpapakain,

Nagbubunga ngunit hindi umaari,

Gumagawa ngunit hindi umaasa,

Tumatangkilik ngunit hindi namamahala,

Ito ang binansagang  walang kapantay na Birtud.

11.

Tatlumpung rayos ng gulong ang kabahagi sa lunduyan;

Ang walang lamang lugar ang siyang dahilang nagagamit iyon.

Humubog ng sisidlan mula sa luwad;

Ang agwat doon sa loob ang siyang sanhi sa pagkagamitan.

Yumari ng pinto at bintana angkop sa isang silid;

Ang agwat at butas nila ang siyang dahilang magagamit ang silid.

Samakatwid ang pagka-mayroon ay nagdudulot ng kabutihan.

Ang kawalan ay nagdudulot ng kagamitan.

12.

Binubulag ang mata ng limang kulay.

Binibingi ang tainga ng limang tono.

Ginagawang maramdamin ang dila ng limang lasa.

Ginigiyagis ang puso ng pangangabayo at pangangaso.

Nililigaw at nililinlang ang tao ng mga mamahali’t bihirang bagay.

Samakatwid ang pantas ay pinapatnubayan ng kung ano ang saloobin at hindi kung ano ang namamasid.

Pinababayaan ito’t pinipili iyon.

13.

Tanggapin mo ang nakapangingilabot na kahihiyan nang maluwag ang kalooban.

Tanggapin ang kasawiang masahol bilang bahagi ng buhay ng lahat ng nilalang.

Ano’ng ibig sabihin na ang kasawian at kabutihang-palad ay nakapananakot?

Ang pagtatangi ay may mababang uri.

Huwag mabahala sa tila nakasisindak na lugi o tubo,

Sinasabing ang kabutihang-palad at kasawian ay nakatatakot sa malas.

Ano’ng ibig sabihin ng “tanggapin ang ang malaking kasawian” bilang bahagi ng buhay?

Sapagkat  katawan ay buhay, danas ko ang kasawian.

Kung walang katawan, paano magdaranas ng kasawian?

Isuko mo ang sarili nang may pagpapakumbaba; sa gayon, mapapagkatiwalaan kang kumandili’t kumupkop.

Mahalin ang daigdig tulad ng iyong sarili, sa gayon mapapangatawanan mo ang anumang kapakanan o suliranin ng lahat sa buong daigdig.

14.

Tingnan mo, hindi ito makikita—binura ang pangalan.

Dinggin mo, hindi ito maririnig—ang pangalan nito’y pambihira.

Dakmain mo, hindi ito mahahawakan o maaabot—ito’y malihim.

Dito matatarok ang tatlong ito;

Sa gayon magkahalo’t nagiging isa.

Mula sa itaas hindi ito maliwanag.

Mula sa silong hindi ito madilim.

Mahigpit at bawal, hindi maituring;

Bumabalik ito sa kawalan.

Ang anyo ay walang hugis,

Ang imahen ay walang larawan,

Tinatawag itong walang takda at lampas sa guni-guni.

Tumindig sa harap nito at walang simula.

Sundan ito at walang dulo.

Higpitan ang hawak sa matatag na Tao,

Kumilos sa kasalukuyan.

Ang pagkabatid sa pinakaunang pinagbuhatan ang ubod ng Tao.

15.

Ang mga matandang guro ay matalisik, dalubhasa, sanay at bihasa,

Ang lalim ng kanilang kaalaman ay di masusukat.

Sapagkat di masusukat,

Magkasya na lang tayong ilarawan sila;

Laging maingat, tulad ng mga taong tumatawid sa ilog sa tag-lamig.

Laging handa, tulad ng mga taong pakiramdam ang mataksil na kalaban sa paligid;

Mapitagan, tulad ng mga panauhing dumadalaw.

Pumapanaw, tulad ng yelong malapit nang matunaw;

Matapat, tulad ng isang di-pa nililok na tipak ng kahoy;

Malawak, tulad ng mga yungib.

Mapusok, tulad ng alimbukay ng tubig.

Sino’ng makapagpapahinahon sa marahas?

Sino’ng mananatiling walang imik upang ihanda ang mabagal na pagluwal ng pagkilos?\

Ang mga alagad ng Tao ay di nagnanais ng labis na kasaganaan.

Di labis ang pagkamakasarili, ginagamit ang luma upang makalikha ng bago.

16.

Sikaping alisin mo ang lahat sa iyong loob.

Hayaang manahimik at panatilihin ang dalisay na saloobin.

Umaakyat at bumababa ang sampunglibong bagay habang minamasdan mo ang kanilang pagbabalik.

Bumubukadkad at nagbubunga, kapagkwa’y bumabalik sa pinagmulan.

Bumabalik sa matris, ito’y kaluwalhatian na siyang pagbabalik sa kalikasan.

Ang pagbabalik sa buhay ng kalikasan ay walang pagbabago.

Ang pagkaunawa sa katalagahan ay liwanag ng kabatiran.

Ang di pagkaunawa sa katalagahan ay dalus-dalusang nagtutulak sa kapahamakan.

Batid ang katalagahan, ikaw ay mapagpaubaya.

Kapag mapagpaubaya, ikaw ay makatarungan.

Kapag makatarungan, asal mo’y matatag at marangal.

Sapagkat malinis ang budhi, makakamit mo ang kabanalan.

Sapagkat banal, ikaw ay ibinuklod sa Tao.

Kasanib sa Tao, wala kang wakas.

Bagamat namamatay ang katawan, walang kapahamakang darating sa iyo.

17.

Ang  pinakamagaling na pinuno ay halos di kilala ng sambayanan.

Ang kapanalig niya’y malapit at nagpupugay.

Kasunod ang mga taong kinatatakutan siya;

At ang iba’y napopoot sa kanya.

Ang pinunong hindi sapat na mapapagkatiwalaan, sa panunungkulan niya’y maghahari ang paghihinala.

Isinasagawa ang lahat sa panatag na paraan.

Pinagliban ang di-kailangang salita at itinatampok ang ilan.

Pagkatapos maisakatuparang mahusay ang tungkulin,

Bubulalas ang sambayanan: “Natupad natin ito!”

18.

Kung tumalikod sa dakilang Tao,

Kagandahang-loob at mabuting pakikipagkapwa-tao ang bumubungad;

Kapag tumambad ang dunong at kaalaman,

Umpisa na ang garapal na pagkukunwari;

Kapag walang pagkakaisa ang pamilya,

Ang pag-irog sa magulang at pagkamatulungin ay sumisipot;

Kapag ang bayan ay magusot at namamayani ang gulo,

Lumalabas ang mga tusong upisyal sa pamahalaan.

19.

Itakwil ang pagkamarunong, ayawan ang kaalaman,

Higit na makabubuti ito sa bawat nilalang.

Itakwil ang kabaitan, iwaglit ang moralidad,

At matutuklasan muli ang pag-ibig sa magulang at kagandahang-loob.

Itakwil ang katusuhan, ibasura ang pagkalamang;

Maglalaho ang mga magnanakaw at mangungulimbat.

Ang tatlong ito bilang mga simulaing pumapatnubay ay di sapat sa kanilang sarili,

Kinakailangang masipat ang katayuan ng bawat isa.

Alamin ang payak at yapusin ang pangkaraniwan;

Sawatin ang kasakiman at bawasan ang mga kagustuhan.

Iwan ang pinag-aralang kaalaman nang sa gayo’y humupa ang pagkabalisa.

20.

Mayroon bang pagkakaiba ang pagsang-ayon at pagtutol?

May pagkakaiba ba ang kabutihan at kabuktutan sa isa’t isa?

Iyon namang kinasisindakan ng madla—maari bang tumakas doon?

Laganap ang lagim, walang katapusan.

Maraming nalulugod, tila nasisiyahan sa piging na pagsakripisyo sa kapong baka;

Sa tag-sibol may nagpapasyal sa liwasan at umaakyat sa terasa.

Nangungulila ako, tangay ng agos, ngunit di nag-iwan ng bakas.

Walang muwang, tulad ng isang bagong silang na sanggol bago matutong ngumiti.

Pagod na parang walang babalikan.

Ang madla’y may pag-aaring higit sa kanilang pangangailangan, ngunit ako’y namumukod na dukhang lubos.

Puso ko’y nahibang, di alam kung saan napadpad.

Ang karaniwang mamamayan ay nakaiintindi, ngunit ako lamang ang nagulumihanan.

Ang iba’y matalas at matalino, ngunit ako nama’y tanga.

Ako’y inaanod palayo tulad ng alon sa dagat, nawindang, walang direksiyon, wari baga’y unos na walang tigil.

Lahat ay may inaatupag,

Ngunit ako lamang ang walang kabatiran at natimbuwang.

Iba nga ako sa lahat

Subalit pinipintuho ko ang inang magiliw kumanlong.

21.

Ang pinakatanyag na Birtud ay pagsunod lamang sa Tao, sa landas nito.

Ang Tao ay mailap at di masasakyan bilang lakas ng pagkilos.

Ito’y di mahihipo pagkat mailap, ngunit sa loob kimkim ang imahen;

Ito’y mailap at di masisilo, ngunit sa loob nito ang pinakaubod;

Ito’y lihim at nakukubli sa dilim, ngunit sa puso nito nakaluklok ang huwaran.

Ang buod ay lantay na katotohanan, at nilagom sa loob ang paniniwala.

Sa mula’t mula pa hanggang sa kasalakuyun, ang pangalan niya’y di nakakalimutan.

Sa gayon, gamitin ito upang matarok ang lumilikha ng mga bagay sa mundo.

Paano ko nabatid ang kondisyon ng taga-likha ng mga bagay?

Ginamit ko ang Tao.

22.

Bumigay upang manatiling buo;

Yumukod upang maituwid;

Gasgasin upang maging bago;

Sa pagkakaroon ng kaunti, madaragdagan pa ito;

Kung maraming ari, mababahalang lubos.

Dahil dito, ang pantas ay yumayapos sa isa lamang

At nagsisilbing halimbawa sa lahat.

Hindi umaasta’t pumaparada, kaya tanyag.

Hindi niya ipinangangalandakan ang sarili, kaya natatangi.

Hindi naghahambog, tinatanggap niya ang pagkilala ng mabuting gawa;

Walang pagmamayabang, laging may pinanghahawakan,

Sapagkat di nakikipag-away, kaya walang umaaway sa kanya;

Samakatwid, wika ng mga ninuno: “Sumuko upang makapangibabaw.”

Ito ba’y pariralang walang saysay?

Dapat maging wagas ang nangungusap, at lahat ng bagay ay darating sa kanya.

23.

Natural ang matipid na pananalita.

Ang rumaragasang hangin ay hindi tumatagal sa buong umaga,

At ang biglang ulan ay hindi tumatagal sa buong araw.

Bakit nga?  Dahil sa langit at lupa!

Kung hindi mapapanatili ng langit at lupa ang walang pagbabago,

Paano magagawa ito ng isang abang nilalang?

Sinumang tumutupad sa Tao ay kasanib sa Tao.

Sinumang may mabuting loob ay dumaranas ng Birtud.

Sinumang naligaw ay dumaramdam ng pagkalito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Tao, inaaruga ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Birtud, pinagpapala ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng kawalan, sabik mong dinaranas iyon.

Sinumang hindi nagtitiwala nang sapat, siya’y hindi mapagtitiwalaan.

24.

Ang lumalakad nang patiyad ay hindi makapagpapahamak.

Ang humahakbang ay hindi makapagpapatuloy nang matatag.

Ang nagtatanghal sa sarili ay hindi pihikan.

Ang nagpapanggap na laging tumpak ay hindi kapita-pitagan na dapat igalang.

Ang mapupusok ay walang kapakinabangan.

Ang naghahambog ay di makadadaig.

Ayon sa mga alagad ng Tao, “Ito’y isinumpa ng labis na pagkain at walang kabuluhang kargada.”

Lahat ay namumuhi doon.

Sa gayon iniiwasan iyon ng mga bihasa sa Tao.

25.

Isang bagay na mahiwagang nabuo mula sa sigalot,

Isinilang bago pa may langit at lupa.

Sa katahimikan at sa kawalan, nakatindig mag-isa’t walang pagbabago,

Laging nakahanda at maliksi,

Kumikilos bilang ina ng lahat ng bagay sa mundo.

Hindi ko alam ang pangalan, tawagin itong  Tao.

Mahirap humanap ng angkop na salita, bansagan na lang nating dakila.

Sa kadakilaan, umaagos ito

At umaabot sa malayo, kapagkwa’y bumabalik.

Samakatwid, “Tao ay dakila, langit ay dakila, lupa ay dakila, ang sangkatauhan ay dakila.’

Ito ang apat na kapangyarihan sa sangkalibutan,

Ang taong nilalang ay isa dito.

Sinusundan ang bawat nilalang ng lupa bilang batas niya,

Sumusunod ang lupa sa langit bilang batas niya,

Sinusundan ng langit ang Tao bilang batas niya,

Sumusunod ang Tao sa kalikasan, bilang batas niya.

26.

Ang mabigat ang ugat ng magaang;

Ang matatag ang panginoon ng di mapalagay.

Sa gayon, maglalakbay sa buong araw, di nakakaligtaan ng pantas ang kanyang mga balutan.

Bagamat maraming nakaaakit na mapapanood sa lugar ng nakabibighaning langay-langayan, siya’y panatag at di nagpapatukso.

Bakit dapat umasal nang mahinahon sa madla ang panginoon ng ilanlibong karwahe?

Sa pagkilos nang mahinahon, mawawala ang ugat.

Sa kalikutan mawawala ang kapangyarihan.

27.

Ang mahusay lumakad ay hindi nag-iiwan ng bakas;

Ang magaling magpanayam ay hindi nauutal at nagkakamali;

Ang sanay kumalkula ay hindi nangangailangan ng listahan.

Hindi kailangan ang susi sa mabuting magsara.

Ang kanilang sinasara’y hindi mabubuksan ninuman.

Ang mabuting pabalat ay hindi nangangailangan ng mga buhol.

Gayunpaman, hindi iyon makakalag o mabubuhaghag.

Samakatwid, ang pantas ay kumakalinga sa lahat

At walang iniiwanan.

Inaasikaso ang lahat at walang napapabayaan.

Ito’y taguring “pagpapatingkad sa likas na kabutihan.”
Ano ba ang mabuting nilalang?
Isang guro ng masamang tao.
Sino ang masamang tao?
Alaga ng mabuting nilalang.
Kung hindi iginagalang ang guro, at ang mag-aaral ay hindi inaalagaan,
Gulo ang sisipot, gaano man naglipana ang matalino at matalisik.
Ito ay malahimalang hiwaga.

28.

Kilatisin ang lakas ng lalaki,
Ngunit kupkupin ang mapag-arugang babae.
Sikaping maging daluyan ng batis sa lahat ng bagay sa daigdig.
Bilang landas ng tubig sa santinakpan,
Laging kasama ang Birtud na walang pagbabago;
Bumalik sa puso ng kamusmusan.
Unawain ang puti, ngunit ingatan ang itim.
Sikaping maging halimbawa sa buong mundo.
Bilang halimbawa sa lahat, isakatuparang maigi ang walang pag-iibang Birtud.
Bumalik sa kawalang-hangganan.
Isaisip ang karangalan,
Ngunit ittinggal ang kapakumbabaan.
Sikaping maging lambak ng sansinukob.
Hayaang lumaganap ang walang pagkatinag na Birtud.
Bumalik sa lagay ng tipak na kahoy na hindi pa nilililok.
Kapag inukit na ang tipak, ito’y magagamit na.
Ginagamit ito ng pantas habang nanunungkulan bilang pinuno.
Sa gayon, “Ang dakilang iskultor ay pumipigil sa pagputol.”

29.

Sa wari mo ba’y maaari mong sakupin ang sansinukob at isaayos ito?
Paniwala kong hindi ito maaari.
Banal na kasangkapan ang buong daigdig.
Hindi mo mapapahusay ito, hindi masusunggaban.
Kung subukan mong baguhin ito, masisira lamang ito.
Kung subukan mong pangasiwaan ito, magpupumiglas ito,
Kaya hindi kumikilos ang pantas.
Kaya nga, minsan, ang mga bagay ay nauuna at minsan nahuhuli,
Minsan ang huminga’y mahirap, minsan madali;
Minsan masigla at minsan mahina;
Ang mga bagay ay masiglang lumalago o naglalaho.
Dahil dito iniiwasan ng pantas ang pagmamalabis, makakasukdulan, at pagkawalang-bahala.

30.

Kung naghahain ng tagubilin para sa pinuno tungkol sa gawi ng Tao,
Pagpayuan mong huwag gumamit ng dahas-militar upang pwersahin ang lahat sa ilalim ng langit
Sapagkat tiyak na magpupukaw ito ng mapaghiganting galit.
Saan mang rumagasa ang hukbo, tumutubo’t lumalago ang matinik na palumpong.
Panahon ng gutom ang tumatalunton sa daang hinawan ng walang pakundangang digmaan.
Gawin lamang ang talagang kinakailangan.
Sa tagumpay, umasal mapagkawanggawa.
Huwag samantalahin ang pagkakataon sa pagpataw ng kapangyarihan o mangahas pilitin ang mga bagay.
Adhikaing matamo ang layon, ngunit huwag magpakapalalo.
Sikaping maabot ang mithi, ngunit huwag parusahan ang lahat.
Sikaping makamit ang nasa, ngunit huwag magpamataas.
Sikaping makuha ang nais, ngunit huwag gumamit ng dahas at kamkamin ang tubo para sa sarili.
Marahas ka ngayon, ngunit hahalinhinan iyan ng panghihina at pagtanda.
Hindi ito ang gawi ng Tao.
Ang sumasalungat sa Tao ay makatatagpo ng maagang pagpanaw.

31.

Ang mga sandata’y kasangkapan ng kilabot; kinapopootan iyon ng lahat ng nilikha.
Sa gayon, hindi ginagamit iyon ng mga kampon ng Tao.
Pinipili ng marangal na mamamayan ang kaliwa kung nasa tahanan siya.
Ngunit kung ginagamit ang sandata, intinatanghal ang kanan.
Ang mga sandata ay instrumento ng sindak, hindi ito kagamitan ng marangal na mamamayan.
Ginagamit lamang iyon kung wala na siyang pagpipilian.
Hinihirang na pinakamagaling ang kapayapaan at kahinahunan.
Ang tagumpay ay hindi dahilan upang ipagdiwang ang kagandahan.
Kung nasasayahan ka sa ganda ng tagumpay, nalulugod ka sa pagkitil ng buhay.
Kung nalulugod ka sa pagpatay, hindi matutupad ang kaganapan ng iyong loob at pagtamasa sa minimithi.
Sa mga maayong pagkakataon, binibigyan ng halaga ang kaliwa,
Sa panahon ng pighati, ipinagpapauna ang kanan.
Sa kanan ang pinunong nag-uutos, sa kaliwa ang lider ng hukbo.
Nawika noon pa na ang digmaan ay pinangangasiwaan sa paraang sumasalamin sa ritwal ng libing.
Kung maraming nasawi, dapat ipagluksang mataimtim ang nangyari.
Ito ay dahilan kung bakit dapat ipagbunyi ang tagumpay bilang isang pagburol sa mga bangkay

32.

Laging hindi itinakdang tiyak na may pangalan ang Tao.
Maliit man ito at payak, hindi ito masusunggaban.
Kung maisisingkaw ito ng mga hari’t panginoon, walang atubiling tatalimahin ito ng lahat.
Magtitiyap ang langit at lupa, at lalapag ang mayuming ambon.
Hindi na mangangailangan ng turo at utos ang taumbayan, at lahat ng bagay ay magkatimbang na magkakahanay-hanay.
Ang namamahala ay tanyag.
Kahit na tanyag, dapat malaman kung kailan dapat tumigil.
Kung alam kung kailan titigil, mahahadlangan ang sigalot at maiiwasan ang pinsala.
Ang tao sa daigdig ay tulad ng sapa sa lambak na dumadaloy pauwi sa ilog at karagatan.

33.

Ang kaalaman tungkol sa iba ay karunungan.
Ang kabatiran tungkol sa sariling pagkatao ay kaliwanagan.
Kailangan ang dahas sa pamamahala sa iba, ngunit ang may disiplina sa sarili ay may angking lakas sa loob.
Sinumang nakauunawa na sapat na sa kanya ang nakapaligid ay mariwasa.
Tanda ng lakas ng kalooban ang katiyagaan.
Sinumang lumilinang sa kinalalagyan ay tumatagal nang walang katapusan.
Malagot ang hininga ngunit hindi maglaho—ito’y pamumuhay sa kasalukuyan.

34.

Dumadaloy ang Tao, maayos na bumabaling sa kaliwa’t kanan.
Lahat ay umaasa dito upang mabuhay, hindi ito umaalis.
Bagamat natapos ang minarapat na gawain, hindi ito umaangkin para sa sariling kapakanan.
Inaaruga’t tinatangkilik ang lahat ngunit hindi ito umaasal bilang pinuno nila.
Maituturing itong kasapi ng mga maliliit.
Bumabalik dito ang ilanlibong nilikha, ngunit hindi ito nag-uutos.
Maitatangi ito sa mga dakila.
Sapagkat hindi tinangkang kagilas-gilas ang paraang ito, sanhi nito, natatamo nito ang kadakilaan.

35.

Mahigpit na humawak sa maharlikang sagisag at lahat ng bagay sa mundo’y darating sa iyo.
Dudulog sila ngunit hindi sila sasaktan.
Magpapahinga sa katiwasayan at kapayapaan.
Ikatuwa ang musika at mainam na pagkain, sadyang humihinto ang mga nagdaraang manlalakbay.
Samakatwid, kung ang tao ay inihayag sa salita, mapupuna na walang lasa at matabang ito.
Kung hahanapin ito, walang katangiang mapapansin.
Kung pakikinggan, walang sapat na mauulinigan.
Subalit kung kakasangkapanin ito, hindi ito mauubos.

36.

Kung nais mong bawasan ang anuman, kailangang dagdagan mo muna ito’t palakihin;
Kung nais mong palambutin ang anuman, kailangangang patigasin muna pansamantala;
Kung nais mong tanggalan ang anuman, sandaling paunlarin muna iyon;
Kung nais mong hulihin ang anuman, sandaling isuko mo muna ito.
Ito’y tinaguriang “paraan ng masidhing pang-unawa.”
Ang mahina’t malambot ay tumatalo sa malakas.
Hindi mo maihihiwalay ang isda mula sa tubig sa lawa;
Ang mabisang kagamitan ng pamahalaan ay hindi maitatanghal sa madla.

37.

Ang Tao ay hindi nagbabago sa di-pagkilos, ngunit walang hindi naisasakatuparan.
Kung nais imbakin ito ng mga hari’t panginoon, kusang-loob na maiiba ang kalikasan ng maraming nilikha.
Pagkaraan ng pagbabago, kung nais nilang makaigpaw,
Sasanayin sila ng kapayakan ng walang pangalan.
Sa pagpapahinahon sa kanila sa bisa ng payak at walang ngalang gamit, walang damdaming mapag-imbot ang lilitaw;
Kung walang pagnanasa, lalaganap ang katiwasayan at lahat ng bagay ay papanatag.

38.

Ang tunay na mabuting tao ay hindi lubos na nalalaman ang kanyang kabutihan,
At sa gayon lantay na mabuti.
Ang hangal na tao’y nagpupunyaging maging mabuti,
At sa gayo’y hindi mabuti.
Ang tunay na mabuti ay walang tangkang gumawa.
Ngunit lahat ay nagagampanan.
Ang ulol ay laging masipag, ngunit napakaraming nakaligtaang harapin.
Kapag ang tunay na mabuti’y nagpunyagi, walang bagay na di mayayari.
Kapag ang makatarunga’y kumilos, nag-iiwan siya  ng malaking pagkukulang.
Kapag ang nagpapairal ng kautusan ay nangangasiwa at walang tumutugon,
binabalumbon ang manggas upang ipataw ang batas.
Sa gayon, kapag nawala ang Tao, magkasya sa kabaitan.
Kapag nawala ang kabaitan, nariyan ang kagandahang-loob.
Kapag nawala ang kagandahang-loob, magkasya sa katarungan.
Kapag nawala ang katarungan, nariyan ang ritwal.
Ang ritwal ay upak ng pananampalataya, ang umpisa ng gulo.
Itinumbas ng mangkukulam ang tao sa marangyang laruan, ito ang umpisa ng kaululan.
Samakatwid, ang tunay na dakilang tao ay tumitira sa katalagahan at hindi sa ibabaw ng mga baga-bagay, nakatutok sa bunga at hindi sa bulaklak.
Dahil dito, tinatanggap ang ilan at tinatanggihan ang iba.

39.

Ang mga bagay na itong nagmula pa sa sinaunang panahon ay bumalong sa isa;
Ang langit ay buo at maaliwalas.
Ang lupa ay buo at matatag.
Ang diwa ay buo at matipuno.
Ang lambak ay buo at masagana.
Ang sampung libong bagay ay buo at nagbubunga.
Ang mga hari’t panginoon ay buo at ang buong bayan ay sumusunod sa praktika ng pagkamakatwiran.
Lahat ng ito ay nangyayari dahil sa pagkakaisa.
Nahahadlangan ng kaliwanagan ng langit ang pagdurog nito.
Nahahadlangan ng kapayapaan ang pagbiyak sa lupa.
Nahahadlangan ng lakas ng diwa ng mga bathala ang pagwasak nito.
Nahahadlangan ng kasaganaan ang pagkatuyo ng lambak.
Nahahadlangan ng paglago ng isanglibong bagay ang pagkamatay nito.
Nahahadlangan ng pagkamatapat ng hari’t panginoon ang pagsira sa buong bayan.
Sa gayon ang ugat ng karangalan ay ang pagpapakumbaba.
Ang mababa ang saligan ng mataas.
Itinuturing ng mga hari’t maharlika na sila’y “ulila,” “kakarampot,” at “di sagana.”
Hindi ba nakabatay ang mamahalin sa mapagkumbaba?
Ang malabis na tagumpay ay hindi kahigtan.
Huwag kumalansing tulad ng makinang na batong ihada o mag-ingay o mag-ayos burikak tulad ng batong dupikal.

40.

Ang pagsasauli ang galaw ng Tao.
Ang kahinaan ang paraan ng Tao.
Ang isanglibong bagay ay iniluwal mula sa umiiral
At ang umiiral ay iniluwal mula sa kawalan.


41

Naulinigan ng matalinong paham ang tinig ng Tao at masigasig na isinapraktika
ito.

Nabalitaan ng karaniwang palaaral ang tungkol sa Tao at iniisip ito paminsan-minsan.

Ang hangal na iskolar ay nakasagap ng balita tungkol sa Tao at walang patumanggang humalakhak.

Kung walang halakhak, hindi magagampanan ang Tao.

Kaya dinggin ang kasabihan:

Ang maliwanag na daan ay nagmumukhang makulimlim.

Ang pagsugod ay tila pag-urong.

Ang madaling paraan ay tila mahirap.

Ang pinakamataas na Birtud at tila lambak na walang halaman;

Ang puring wagas at busilak ay tila dinumihan.

Ang kayamanan ng Birtud ay tila kulang;

Ang lakas ng Birtud ay tila mabuway.

Ang tunay na Birtud ay tila pabagu-bagong pangyayari.

Ang huwarang parisukat ay walang sulok.

Ang mahusay na kasangkapan ay ginagamit sa pagtatapos ng anuman.

Mahirap marinig ang pinakamatinding tunog;

Ang dakilang anyo ay walang hugis.

Nakakubli ang Tao at walang pangalan ito.

Ang Tao lamang ang mainam magpakain at siyang nagtutulak sa lahat sa kaganapan.

42.

Iniluwal ng Tao ang isa, at ang isa ay nagsilang ng dalawa.

Dalawa’y nagsilang ng tatlo, at ang tatlo ay nagluwal sa lahat ng nilikha.

Kanlong ang yin at yakap ang yang ng lahat ng bagay sa mundo.

Nakakamit ang pagkakasundo sa paghahalo ng lakas.

Suklam ang mga tao kung tawagin silang “ulila, “manipis,” o “salat.”

Ngunit ganito ang paglalarawan ng mga hari’t panginoon sa kanilang sarili.

Sapagkat sa katunayan ang isa’y nananalo sa pagkatalo at nawawalan sa pagkakaroon.

Kung ito ay itinuturo ng iba, itinuturo ko rin:

“Ang marahas at talipandas ay mapapariwara sa kalunos-lunos na paraan.”

Ituring itong buod ng aking pagtuturo.


43.

Ang pinakamalambot na bagay sa sangmaliwanag ay nanaig sa pinakamatigas na bagay.

Ang walang laman ay nakapapasok saan mang walang puwang.

Kaya nga batid ko ang kapakinabangan ng walang pagkilos.

Ang pagtuturo ay walang salita at ang pagtatamo ay walang pagsisikhay:

Sa ilalim ng langit, iilan lamang ang nakawawatas nito.

44.

Kabantugan o buhay: Ano ang higit na makabuluhan at lubhang ninanasa?

Buhay o kayamanan: Ano ang mas mahalaga?

Pagkatalo o pagkapanalo: Ano ang mas makapipinsala?

Sinumang nakakabit sa mga bagay-bagay ay lubhang magdurusa.

Sinumang nagtitipon ng maraming ari ay magdaranas ng mahapding kadahupan.

Sa gayon, sinumang batid na sapat ang kanila ay hindi mapapahiya.

Sinumang bihasa na alam kung kailan dapat tumigil ay makaiiwas sa gulo.

Patuloy siyang mabubuhay ng ligtas sa panganib.

45.

Lumalabas na hindi talagang walang mali sa mga naisakatuparan.

Gayunman, kung gamitin, hindi iyon lumalampas sa taning ng kanyang kabuluhan.

Ang dakilang kasaganaan ay tila hungkag,

Ngunit kung gamitin, iyon ay hindi lubos na malulustay.

Ang magandang pagkatuwid ay mukhang baluktot.

Ang magaling na utak ay mukhang tanga.

Ang mahusay manalumpati ay tila pumipiyak.

Mapusok na kilos ay dumadaig sa panatag.

Hinahon ang dumadaig sa kapusukan.

Pagtitimpi ng damdamin at pagkawalang-kibo ang nag-aayos ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

46.

Kung ang Tao ay laganap sa sansinukob,

Hinihila ng mga kabayo ang pataba at ikinakalat iyon sa bukid.

Kung ang Tao ay hindi umuugit sa sansinukob ,

Ang mga kabayong pandigma ay inaalagaan sa labas ng lungsod.

Wala nang mas masahol na sakuna kay sa ang walang hunus-diling pangangamkam ng ari-arian;

Walang mas masahol na sumpa kaysa pag-iimbot para sa sariling kapakanan.

Sa gayon, sinumang alam kung ano ang husto ay laging may sapat na panustos sa buong buhay.

47.

Kahit hindi ka lumalabas, maari mong maunawaan ang buong daigdig.

Kahit di ka tumanaw sa durungawan, maarmi mong mamatyagan ang kalakaran ng langit.

Kung mas malayo na ang naabot mo, mas makitid ang iyong kaalaman.

Kaya nga ang pantas ay hindi naglalakbay, ngunit natatalos niya ang kapaligiran.

Nalalaman niya kahit hindi tumitingin;

Kahit hindi nag-aabala, naisasakatuparan niya ang mga kinakailangan.

48.

Sa pagpupunyaging maging paham, sa bawat araw may bagay na natatamo.

Sa paghahabol sa Tao, sa bawat araw may bagay na nawawaglit.

Unti-unting nababawasan hanggang makaabot sa walang-abala.

Kahit hindi humahakbang, walang hindi naisasagawa.

Sa pamamahala, laging ilapat ang paraan nang walang panghihimasok; laging magpaunlak na lahat ay sumunod sa sariling kalikasan.

Huwag manghimasok at sa gayo’y matiwasay ang lahat sa ilalim ng langit.

49.

Walang pansariling hangad ang pantas.

Nauunawaan niya ang mga pangangailangan ng madlang kinasasaniban niya.

Mabait ako sa mga taong mabait.

Mabait din ako sa mga taong masama.

Sapagkat ang Birtud ay kabaitan.

May tiwala ako sa mga taong mapapagkatiwalaan.

May tiwala din ako sa mga taong sukab.

Sapagkat ang Birtud ay mapagtiwala.

Nahihiya’t nagpapakumbaba ang pantas—sa mata ng madla siya’y nakaliligalig.

Tintingala siya ng madla at pinakikinggan.

Sa harap ng lahat, umaasal siyang tulad ng isang batang musmos.

50.

Sa pagitan ng pagsilang at kamatayan, tatlo sa sampu ang tagasunod sa buhay;

Tatlo sa sampu ang taga-sunod sa kamatayan.

At ang mga taong bumabagtas sa agwat ng kaarawan at kamatayan ay tatlo rin sa sampu.

Bakit ba ganito?

Sapagkat namumuhay ang mga ito sa pinakagarapal at bulagsak na gawi.

Ang taong sumusunod sa kabutihan ay maaaring maglagalag na walang balisa kung kaharap ng mabangis na tigre o anumang hayop sa gubat.

Hindi siya masusugatan sa labanan.

Walang katawan na matutusok ng sungay ng hayop,

Walang bahagi ng laman na matutuklaw ng kuko ng tigre.

At walang puwang na sisingitan at paglalagusan ng sandatang matalim.

Bakit ganito?

Sapagkat wala siyang puwang o pagitan na mapapasok ng kamatayan.

51.

Lahat ng bagay ay bumubukal sa Tao.

Binubusog at pinatataba ng Birtud ang lahat.

Binibigyan ng laman mula sa mga bagay sa mundo,

Binibigyang hugis ng kapaligiran.

Kaya ang sanlibong bagay ay dumudulog upang igalang ang Tao at pagpugayan ang Birtud.

Hindi sila humihingi ng paggalang sa Tao at parangal sa Birtud.

Ngunit ang mga ito’y kaugnay ng kalikasan ng mga nilikha sa daigdig.

Sa gayon, lahat ng mga bagay ay bunga ng Tao.

Pinapakain sila ng Birtud, pinauunlad at inaalagaan.

Kinukopkop, kinakalinga, pinalalaki at ipinagtatanggol.

Sa gayon, lumilikha’t hindi umaangkin ang Tao.

Ang Birtud ay kusang nag-aaruga.

Ang kalikasan ang humuhubog sa lahat; pangyayari ang nagbubuo sa lahat.

Lahat ay nagpaparangal sa Tao at nagpipitagan sa Birtud.

Kapwa hindi nag-uutos, kung sinususnod  ang walang pasubaling kalikasan.

Pumapatnubay ngunit hindi umaangkin, gumaganap ngunit hindi umaasa, at nag-aanyaya.

Tumutulong ngunit hindi namumuno.

Ito ang pinakadalisay at kakanggatang Birtud.

52.

Ang simula ng sansinukob ay ina ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

Kung nagkapalad kang lumagi sa piling ng ina, kilala mo ang mga anak nito.

Kung kilala mo ang mga anak, maiingatan mo ang pagsuyo ng ina.

Biyaya mo ang kaligtasan mula sa kilabot ng panganib.

Kung titigil ka sa pakikisalamuha at ipipinid ang pinto, walang gulong tumatagal hangang sa dulo ng paglalakbay.

Lagi kang may inaatupag sa pagkamal ng salapi.

Walang  kang katubusan hanggang sa dulo.

Ang pagtuklas sa maliit ay dalumat;

Ang pagsuko sa lakas ay saksi sa pagkamatibay.

Gamit ang liwanag, babalik ka sa kislap ng paglilirip;

At sa ganitong paraan, masasagip mo ang katawan sa pagkapariwara.

Ito ang pangangalaga sa di nagbabagong katatagan.

53.

Kung taglay ko lamang ang dunong na nagmamalasakit,

Maglalakad ako sa gitna ng lansangan at ang tanging ligamgam ko lamang ay baka maligaw mula roon.

Ang manatili sa pangunahing lansangan ay madali,

Ngunit ang karaniwang tao’y mahilig lumihis sa daan at pumili ng makitid.

Kapag ang palasyo’y nagagayak sa maaksayang palamuti,

Ang bukirin ay hitik sa damong kailangang gamasin;

At ang kamalig ay hungkag, walang laman.

Ang mga upisyal ay nagpaparadang suot ang maringal na damit,

Dala nila’y matalim na ispada, at walang pakundangang nagpapasasa sa iba’t ibang inumin at pagkain;

Nag-uumapaw ang kanilang ari-arian na sobra sa kanilang pangangailangan.

Sila ang mga mayayamang magnanakaw na maingay sa pamamansag.

Di maitatatwa na mungkahi payo ito ng ulirang Tao.

54.

Kung anong matibay na naitayo ay hindi mabubunot.

Ang maiging nahawakan ay hindi makahuhulagpos.

Dudulutan ito ng karangalan at ritwal ng pag-aalay ng bawat salinhali, walang patlang.

Linangin ang Birtud sa bawat kalooban, at ang Birtud ay magiging dalisay.

Linangin ito sa pamilya, at ang Birtud ay lalaganap.

Linangin ito sa buong nayon, at ang Birtud ay mamumukadkad.

Linangin ito sa buong bansa, at ang Birtud ay magiging sagana.

Linangin ito sa sansinukob, at ang Birtud ay matatagpuan saanman.

Sa gayon, tignan ang katawan bilang katawan;

Tignan ang pamilya bilang pamilya;

Tignan ang nayon bilang nation;

Tignan ang bansa bilang bansa;

Tignan ang santinakpan bilang santinakpan.

Bakit ko nahuhulo na ang santinakpan ay ganito nga?

Sa pagtalima sa halimbawa ng Tao.

55.

Sinumang taglay ang malahimalang Birtud ay tulad ng bagong silang na sanggol.

Di ito makakagat ng may lasong kulisap;

Di ito maigugupo ng mga mabangis na hayup;

Di ito gagahisin ng mga ibong mandaragit.

Marupok ang mga buto, malambot ang kalamnan.

Ngunit ang sungay ay matipuno.

Hindi niya naranasan ang pagsanib ng babae at lalaki;

Siya ay matigas at buong-buo.

Ang lakas ng pagkalalaki niya ay masagana.

Sumisigaw siya sa buong araw ngunit hindi namamaos.

Dahil ito sa mabiyayang pagtutugma.

Ang dalumat sa pagtutugma ay tinuring na walang pag-iiba.

Ang pagmumuni sa katatagan ay kaliwanagan.

Ang paghahanap ng sariling pakinabang ay di magbubunga ng kabutihan.

Kung ang udyok ng puso ay gumagabay sa budhi, ito’y pagmamalabis.

Malakas ngayon ang mga bagay-bagay, ngunit tumatanda ito at humihina.

Hindi ito ang paraan ng Tao.

Anuman ang sumasalungat sa Tao ay tiyak na hindi magtatagal.

56.

Ang nakaaalam ay hindi nagsasabi; ang mga dumadakdak ay walang alam.

Itikom mo ang iyong bibig, tanuran ang damdamin.

Lubayan ang iyong katalasan.

Ihiwalay ang mga nakabuhol, papusyawin ang nakasisilaw.

Sumanib sa alikabok.

Ito ang binansagang pinakaubod na pagtatalik.

Sa gayon, hindi makakamit ang mataos na kaisahan at panatilihin ang pagpapalagayang-loob. 

Hindi rin maipagpapatuloy ang paglayo ng damdamin.

Hindi makakamit ang kabutihan o kapahamakan, ang magastos at simple, sa ganitong kalagayan.

Samakatwid, ito ang pinagpupugayan sa ilalim ng langit.

57.

Pamahalaan ang bansa sa tanglaw ng katarungan.

Ugitan ang digma sa pamamagitan ng nakagugulat na lusob.

Magsikap pangibabawan ang sansinukob sa bisa ng walang ginagambala.

Bakit ko natarok ang kalikasan ng kapaligiran?

Ginamit ko itong karunungan:

Kung mas maraming batas at panuntunang ipinapataw sa bayan, lalong mamumulubi iyon.

Kung lalong matalas ang mga sandata, lalong malaking ligalig sa bawat panig.

Kung mas tuso’t madaya ang mga tao, lalong maraming mahiwagang pangyayaring magaganap.

Kung maraming regulasyon at alintuntunin, marami ring magnanakaw at tulisan.

Samakatwid, pangaral ng pantas:

Wala akong ipinamamarali at ang mamamayan ay kusang nagbabago.

Nasisiyahan ako sa katahimikan at ang mga mamamayan ay kusang nagiging makatarungan.

Hindi ako nakikialam at ang mga mamamayan ay masigasig sa trabaho upang sumagana.

Wala akong ninanais at ang mga mamamayan ay nagiging katutubong payak.

58.

Kung ang pamahalaan ay inuugitan ng isang magaang na kamay,

Ang mga taumbayan ay di maluho sa asal at matino.

Kung ang bayan ay pinangangasiwaan sa tusong paraan,

Ang mga taumbayan ay mapanlinlang.

Kahirapan ay nakaluklok sa kanlungan ng kasayahan,

Nakaugat ang kaligayahan sa paghihikahos.

Sino ang makahuhula kung ano ang ihahandog ng kinabukasan?

Wala ngayong katarungan.

Ang makatarungan ay nagiging imbi.

Ang mabait ay nagiging buktot at makasalanan.

Ang pagkagulilat ng nilalang ay nagtatagal at lumalala.

Sa gayon, matalisik ang pantas ngunit hindi humihiwa,

Matulis ngunit hindi tumutusok,

Tuwiran ngunit hindi sinasakal,

Makinang ngunit hindi nakabubulag.

59.

Sa pag-alaga sa ibang nilalang at paglinkod sa langit,

Walang kapalit sa paraan ng pagsaway sa sarili.

Ang pagkamahinahon ay nagsisimula sa maagang paghahanda.

Nakabatay ito sa Birtud na matiyagang nalikom sa mahabang panahon.

Kung may maiging naimbak na Birtud, walang bagay na hindi maisasakatuparan.

Kung walang imposible, sa gayon walang limitasyon ang magbabawal;

Kung walang tinatalimang takda, sa gayon karapat-dapat siyang mamuno.

Ang inang siyang prinsipyo ng pagmamahal ay makabuluhan sa pangmatagalan.

Tawag dito’t pagtatamasa ng malalim na ugat at matatag na saligan;

Ito ang Tao ng malawig na buhay at walang saklaw na talino.


60.

Ang pamamahala ng bansa ay tulad ng pagluluto ng maliit na isda.

Lapitan ang sansinukob sa pamamagitan ng Tao

At walang mapapala ang mga diyablo ng kabuktutan.

Hindi ibig sabihin nito na ang kasamaan ay hindi nagmamalupit,

Ngunit ang kapangyarihan nila ay hindi makapipinsala.

Hindi lamang ito, na hindi makasasakit sa iba, kundi pati ang pantas ay hindi makasisira.

Hindi sila mananakit sa kapwa, at ang Birtud sa bawa’t isa ay makapagpapasigla sa kapwa.

61.

Ang malawak na bayan ay tulad ng tumana sa gilid ng ilog;

Ito’y tagpuang pook ng maraming bagay sa mundo;

Nagsisilbing ina ng lahat ng nilikha.

Laging naigugupo ng babae ang lalaki sa yumi at pagkawalang-kibo,

Nakatalungkong na walang kibo, mahinhin.

Samakatwid, kung makitrato ang isang malawak na bansa sa isang maliit sa mapagkumbabang paraan,

Magtatagumpay siya sa maliit na bayan.

At kung ang maliit naman ang makikibagay sa isang marangyang bansa sa ganoong paraan, kakanlungin siya ng bansang ito.

Sa gayon ang nais mangibabaw ay dapat bumigay,

At iyong gumagahis ay nagwawagi sapagkat sila’y sumusuko.

Nangangailan ng maraming mamamayan ang malawak na bansa;

Kailangang sumanib ang isang maliit na bansa sa iba.

Makakamit ng bawat isa ang kanyang nais;

Karapat-dapat sa isang marangyang bansa na magpaubaya at magpaunlak.

62.

Ang Tao ay malalim na batis ng ilanlibong bagay sa mundo.

Ito ang kayamanan ng mabait na tao, ang taguang binabantayan ng masama.

Mabibili ang karangalan ng matamis na salita;

Makakamit ng mapitagang asal ang mataas na posisyon na lipunan.

Paano mo maitatatwa ang masamang katangian ng kapwa?

Sa gayon, sa araw na pinuputungan ng korona ang imperador,

O kaya, ang mga upisyal ng Estado ay inihahalal,

Huwag kang magpadala ng regalo ng batong ihada at kawan ng apat na kabayo,

Sa halip manatiling walang kibo at itanghal ang Tao.

Bakit matinding dinadakila ng madla ang Tao sa simula’t simula pa?

Hindi dahil sa natagpuan mo ang iyong hinahanap at pinatawad ka pagkatapos magkasala?

Samakatwid, ang Tao ay pinaparangalan sa ilalim ng langit.

63.

Isapraktika ang walang pag-abala.

Magtrabaho nang walang panghihimasok.

Tikman ang walang lasa.

Palakihin ang maliit, paramihin ang kaunti.

Tumugon sa karaingan ng Birtud sa magiliw na paraan.

Tuklasin ang katutubo sa mga masalimuot na bagay.

Itaguyod ang kadakilaan sa pananaw ng munting bagay.

Sa sansinukob, ang mahirap isakatuparan ay ginagawa sa paraang madali.

Sa sansinukob, ang malaking kaganapan ay sinasaksihan ng mga gawang maliit.

Hindi sinusubok ng pantas ang anumang talagang mabigat,

At sa ganito’y natatamo niya ang kadakilaan.

Ang madulas na pangako ay natutumbasan ng matamlay na tiwala.

Ang magaang na pagrenda sa mga bagay ay magbubunsod ng mahirap na suliranin.

Sa gayon, laging tinitimbang ng pantas ang mahirap na problema.

Sa wakas, walang trabahong hindi malulutas.

64.

Madaling pairalin ang kapayapaan.

Madaling malunasan ang gulo bago ito lumawig.

Madaling basagin ang malutong; madaling ikalat ang maliit.

Harapin mo’t bunuin ito bago mangyari.

Ayusin ang paligid bago dumagsa ang hilahil.

Ang malaking punong-kahoy na higit sa isang dipa ay sumisibol sa munting usbong;

Ang terasang may siyam na palapag ay nagsisimula sa isang tambak ng lupa.

Ang lakbay na isang libong milya ay nag-uumpisa sa ilalim ng talampakan.

Sinumang kumikilos ay siyang sumusugpo sa kanyang layon;

Sinumang sumusunggab ay natatalo.

Hindi nag-aabala ang pantas, at sa gayo’y hindi natatalo.

Hindi siya sumusunggab at sa gayo’y hindi natatanggalan.

Kadalasa’y nabibigo ang mga taong malapit nang magwagi

Kaya bigyan ng masinop at maingat na pakikitungo ang hulihan gaya ng pagtuon sa unahan.

Sa gayon hindi ka daranas ng kabiguan.

Samakatwid, hangad ng pantas na lumigtas sa pagnanais.

Hindi siya nagtitipon ng mga mamahaling ari-arian.

Ipinag-aaralan niyang huwag magkamal ng mga haka o hinagap na itatago.

Binabalik niya ang kapwa sa bagay na nawala.

Tinutulungan niya ang ilanlibong bagay sa pagsisiyasat sa kanilang tunay na kalikasan.

Ngunit siya’y umiiwas sa kaabalahan.

65.

Sa simula, ang mga taong may kabatiran sa ulirang Tao ay hindi nagpapaliwanag.

Sa halip, hinahayaan nilang makulong ang madla sa dilim.

Bakit napakahirap pamunuan ang mga hangal?

Sapagkat sila ay sagadsarang tuso at mapanlinlang.

Ang mga pinunong sanay sa panlilinlang ang siyang umaalipusta sa bayan.

Iyong namang namumuno ng walang daya ay pinagpalang handog sa buong bayan.

Ang pag-aaral sa dalawang paraang ito ay paghatol sa ating pamamaraan.

Ang pagsipat dito ay pinakatunay na Birtud, malalim at masaklaw.

Inaakay nito ang lahat sa pagbabalik sa Tao, tungo sa dakilang pagpapailalim.

66.

Bakit ang dagat ang hari ng ilandaang sapa sa lambak?

Sapagkat ito ay mahusay dumaloy sa ilalim.

Sa gayon ito'y kumikilos bilang hari ng ilandaang sapa.

Kung papatnubayan ng pantas ang mga mamamayan, dapat paglingkuran sila sa paraang mapagkumbaba.

Kung aakayin sila, dapat siyang pumila sa likod nila.

Dahil dito ang pantas ay nangingibabaw kapag namumuno at hindi nararamdaman ang bigat ng kapangyarihang gumagabay;

Kung siya ay nakatayo, hindi sila nasasaktan.

Itataguyod siya ng lahat at hindi sila mapopoot sa kanya

Sapagkat hindi siya makikipag-away,

Walang sasalungat at makikipagtagisan sa kanya.

Sa kasalukuyang panahon, inaayawan ng madla ang habag, ngunit sinisikap nilang maging matapang;

Tumitigil sa pagtitipid, ngunit nagpupunyaging maging mapagbigay;

Hindi sila naniniwala sa kapakumbabaan, ngunit laging hangad nilang manguna sila.

Tiyak na pagkabulid iyan.

Nagdudulot ng tagumpay sa labanan ang habag at namamayani ito sa pagtatanggol.

Ito ang paraan ng langit upang mailigtas at mapangalagaan ang lahat sa bisa ng pagmamalasakit.

67.

Lahat ng nilikha sa ilalim ng langit ay nagsasabi na ang aking Tao ay pihikan at hindi mapapantayan.

Palibhasa’y  magaling, tila namumukod iyon.

Kung hindi iba, tiyak na nabalewala ito at tuloy nailigpit.

Mayroon akong tatlong hiyas na itinatago at tinatanuran.

Una ang kagandahang-loob; pangalawa ay pagtitipid;

Pangatlo ay kapangahasang hindi umasta bilang pinakapiling nilalang sa ilalim ng langit.

Mula sa pagkamaawain  sumupling ang katapangan, mula sa pagtitipid ang pagkamapagbigay.

Mula sa pagpapakumbaba umuunlad ang pamamahala sa lahat.

68.

Ang mahusay na sundalo ay hindi marahas sa digmaan.

Ang magaling sa labanan ay hindi galit.

Ang mahusay na sumugpo sa katunggali ay hindi gumaganti sa labanan.

Ang sanay sa pangangasiwa ay mapagkumbaba.

Ito’y tinatawag na “Birtud ng hindi pagsusumikap.”

Ito ay kilala sa taguring “kakayahang mangasiwa.”

Simula pa noong sinaunang panahon, ito ang kilala sa taguring “pakikiisa sa katutubong takda ng langit.”

69.

May kasabihang kalat tungkol sa pwersang militar:

Hindi ako dapat mangahas kumilos bilang nag-anyaya; sa halip, nais kung maglaro muna bilang panauhin;

Hindi ko pangangahasang sumugod ng isang dangkal, sa halip nais kong umurong ng isang dipa.”

Ang tawag dito ay pagmartsa sa paraang hindi ipinamamalas ang anumang galaw,

Binabalumbon ang manggas nang hindi inilalabas ang braso,

Binibihag ang kalaban nang hindi sumasalakay,

Sandatahan ngunit walang armas.”

Walang hindi pa masahol na sakuna kaysa sa pagmamaliit sa kakayahan ng kaaway.

Sa paghamak sa kaaway, muntik nang mawala sa akin yaong mga mahalaga sa akin.

Sa pagsagot sa lusob ng kaaway, ang mga hukbo ay magkamukha at magkatimbang.

Ang panig na hapis at namimighati ang siyang magwawagi.

70.

Ang mga salita ko’y madaling maintindihan at madaling mailapat.

Subalit walang sinuman, sa ilalim ng langit, ang nakauunawa dito upang subukan at isapraktika ito.

Ang mga pangungusap ko ay sumusunod sa dalubhasang guro,

Ang mga kilos ko ay ginagabayang mahigpit

Sapagkat hindi nauunawaan ng madla ang mga turo ko, hindi nila kilala ako.

Kaunti lamang ang may kabatiran sa akin; kaunti ang nakikinig.

Sa gayon, suot ng pantas ang maligasgas na sakong damit at kimkim niyang malapit sa puso ang tunay na hiyas.

71.

Batid mo na hindi mo talagang alam—ito ang kahanga-hanga.

Kung hindi mo batid na alam mo nga, ito ay tiyak na pagkukulang.

Walang  pagkukulang na ganito ang pantas.

 Sapagkat tanggap niya na ang kakulangan ay tunay na kakulangan.

Sapagkat tanggap niya ang kanyang mga kakulangan, wala siyang kapintasan.

72.

Kung ang tao’y walang takot sa dahas, tiyak na darating ang malaking kapahamakan.

Huwag ipagpilitang pasukin ang loob ng mga tahanan.

Huwag maliitin ang paraan ng kanilang pamumuhay.

Kung hindi nakikialam ang mga pinuno, hindi sila mapopoot sa kanya.

Sa gayon, talos ng pantas ang sarili kung hindi siya nagpapasikat.

Isinapuso niya ang paggalang-sa-sarili at pag-ayaw sa kahambugan.

Pinabayaan ito at piniling asikasuhin iyon.

73.

Ang matapang at mapusok na nilalang ay nauutas.

Ang matapang at matimping nilalang ay di mapapaslang.

Sa dalawang ito, isa’y nagdudulot ng kapakinabangan, at ang isa naman ay pinsala.

May mga bagay na hindi tinatangkilik ng langit.  Sino ang makahuhulo kung bakit?

Maski ang pantas ay hindi nakatitiyak at hindi makapagpaliwanag.

Bagamat ang Tao ng langit ay hindi sumasali sa paligsahan, madalubhasang nakakamit nito ang tagumpay.

Hindi ito nangungusap ngunit itoy sanay tumugon.

Hindi tumatawag ngunit lahat ay kusang dumudulog.

Sa malas, matiwasay na ito, ngunit maliksi pa rin sa pagtupad sa panukala.

Ang lambat ng langit ay inihahagis sa masaklaw na paraan.

Bagamat maluwag ang mga butas nito, walang nakalulusot.

74.

Kung ang taumbaya’y hindi takot mamatay,

Walang mapapala ang pinuno kung bantaan sila ng kapalarang ito.

Kung nag-iingat ang pinunong sanaying magdanas ng takot ang mga mamamayan,

At kung sikapin kong hulihin at patayin ang mga kriminal,

Sino ang mangangahas sumuway sa batas?

Laging humihirang ng upisyal na taga-bitay.

Kung kukunin mo ang kanyang tungkulin,

Malalagay ka sa sitwasyong ikaw ay karpintero’t taga-putol ng kahoy na taglay ang malalim na karanasan sa mga bagay na ito,

Sinumang nais pumutol ng kahoy bilang dalubhasang karpintero,

Madalang lang na makaiiwas silang masugatan ang mga kamay.

75.

Bakit nagugutom ang taumbayan?

Dahil sa kinakain ng mga pinuno ang kanilang hanap-buhay sa pangangalap ng maraming buwis.

Kaya laganap ang gutom.

Bakit sila naghihimagsik?

Dahil sa labis na nanghihimasok ang pinuno.

Kaya sila’y bumabalikwas at umaalsa.

Bakit hindi lubhang sinasaloob ang kamatayan?

Sapagkat ang mga namumuno’y humihingi nang labis mula sa nagsisikap maghanap-buhay.

Sa gayon hindi dinidibdib ng taumbayan ang pangambang masasawi sila.

Sa mga nilalang na sinasayang ang buhay sa hindi pakikialam, taos-pusong nilalasap nila ang katuturan nito.

76.

Ipinanganak ang isang nilalang na mahina’t malambot.

Sa paglisan, siya’y matigas at magaspang.

Ang damo’t luntiang halaman ay malambot at madaling mabali.

Pagkaraang maghingalo, ito ay lanta at tuyot.

Sa gayon ang matigas at di mababaluktot ay alagad ng kamatayan.

Ang mahina at malambot ay tagapagtaguyod ng buhay.

Dahil dito, bagamat ang hukbo ay malakas at ayaw bumigay, mawawasak ito.

Bagamat matipuno ang punong-kahoy at hindi yumuyuko, madaling mabakli ang mga sanga nito.

Ang matigas at matipuno ay mabubuwal;

Ang malambot at mahina ay makahihigit at mangingibabaw.

77.

Ang Tao ng langit—hindi ba tulad ito ng pagbabaluktot ng busog?

Kung masyadong mataas, ibinababa ito; kung mababa, itinataas.

Kung higit ang kaigtingan, binabawasan.

Kung kulang naman, hinihigpitan.

Ang Tao ng langit ay sumasamsam mula sa pag-aaring nagkakatusak ng mayaman upang ipamahagi iyon sa mga pulubi.

Ang Tao naman ng karaniwang nilalang ay iba.

Kumukuha siya sa mga mamamayang nagdaralita at ipinamamahagi iyon sa mga mariwasa.

Sino ang nilikhang labis ang pag-aari at kusang nagbibiyaya sa buong mundo?

Ang nagtatamasa ng Tao lamang.

Sa gayon, ang pantas ay kumikilos nang lihim, hindi umaasa sa iba;

Naisasagawa niya ang anumang dapat mabuting gawin at hindi tumatawag ng pansin.

Wala siyang hangad magyabang dahil sa taglay na Birtud.

78.

Sa ilalim ng langit walang mas malambot at mapagpaubaya pa kaysa sa tubig.

Ngunit kung nais mong dumaluhoong sa matigas at malakas, wala nang iba pang magaling kaysa sa tubig.

Walang makapapalit dito.

Maigugupo ng mahina ang malakas.

Maibabagsak ng malambot ang matigas.

Batid ito ng lahat sa ilalim ng langit.

Ngunit walang nagsasapraktika nito.

Sa gayon, pahayag ng pantas:

Sinumang umaangkin sa kahihiyan ng taumbayan ay karapat-dapat mamuno sa pamahalaan;

Sinumang dumaramay sa kasawian ng bayan ay karapat-dapat maging hari ng sansinukob.

Malimit dumadaloy ang kabalintunaan sa katotohanan.

79.

Pagkaraan ng mapait na alitan, natitira ang galit o pagdaramdam.

Ano ang maaring gawin, gamit ang Birtud, upang kumalat ang kabaitan?

Sa gayon, ang pantas ay tumutupad sa kalahating bahagi ng usapan.

Ngunit hindi sumisingil sa lahat ng kanyang hati.

Ang nilikhang taglay ang Birtud ay tumutupad sa kanyang pananagutan.

Ngunit ang nilikhang walang Birtud ay humihingi ng buwis.

Ang Tao ng langit ay walang kinikilingan.

Laging kapiling ito ng mga nilalang na matulungin at mapagbigay.

80.

Ang maliit na bayan ay pinaninirahan ng kaunting mamamayan.

Pinangasiwaang mag-imbak ng maraming sandata ngunit hindi ito ginagamit.

Iniingatan na may pagsasaalang-alang sa kamatayan at hindi sila naglalakbay sa malayo.

Kahit makagagamit ng mga bangka at karwahe, walang sumasakay dito.

Kahit mayroong sandata’t baluti, walang nagtatampok dito.

Bumabalik sila sa kinagawiang pagbuhol ng lubid sa halip na sumulat.

Mahusay ang pamamalakad ng gobyerno.

Masarap ang pagkain; maganda at mainam ang damit nila.

Ang kanilang mga tahanan ay tiwasay.

Maligaya sila sa kanilang kinagawiang pamumuhay.

Bagamat tanaw ang mga kapit-bahay at maiging naririnig ng sinumang bumabagtas sa lansangan ang tahulan ng aso’t tilaok ng manok,

Namumuhay sila nang payapa, tumatanda’t tumutugpa nang walang sukat pagkaabalahan.

81.

Hindi magayuma ang wikang makatotohanan.

Hindi makatotohanan ang mabighaning salita.

Hindi nagtatalo ang mga mabuting mamamayan.

Ang mga nangangatwiran ay hindi mabuti.



Ang may angking dunong ay hindi palaaral.

Ang palaaral ay walang kamuwangan.

Ang pantas ay sumasawata sa ugaling pagtinggal ng mga bagay-bagay.

Sapagkat marami siyang nagawa para sa kapakanan ng iba, lalong marami siyang biyaya.

Kapag marami ang ibinibigay niya sa iba, masagana siya.

Ang Tao ng langit ay masigla at masipag, ngunit hindi ito pumipinsala.

Ang Tao ng pantas ay lumilikha at hindi nakikipag-unahan.

###

TAO TE CHING  /  DAO DE JING  /
LANDAS AT KAPANGYARIHAN NG KALIKASAN

Translated into Filipino by E. SAN JUAN, Jr.

1.
   
Ang Taong naisasawika ay hindi ang di-nagbabagong Tao.

Ang pangalang naisasambit ay hindi ang pangalang walang pag-iiba.

Ang walang pangalan ang matris ng langit at lupa.

Ang umiiral ang ngalan ng ina ng lahat ng nilikha.

Samaktwid, dapat itampok ang kawalan.

Laging walang pagnanais, makikita mo ang mahiwagang kababalaghan.

Laging nagnanais, mapapansin mo ang nakamamanghang landas.

Itampok ang umiiral kung nais sapulin ang saklaw ng landas.

Nagbubuhat ang wala’t mayroon sa isang bukal, ngunit magkaiba ang taguri,

Dilim sa kadiliman, lumalabas na tila karimlan ang dalawang pangyayaring napakalalim.

Sila ang tarangkahan sa lahat ng hiwaga.

2.

Sa ilalim ng langit, alam ng lahat ang lakas ng ganda bilang kagandahan ay nakasalalay sa kapangitan.

Batid ng lahat ang buti ay kabutihan lamang sapagkat nakasalalay iyon sa kasungitan.

Samakatwid ang umiiral at kawala’y kapwa iniluwal nang magkasabay,

Ang mahirap at madali’y bumubuo sa isa’t isa.

Ang mahaba’t maikli’y humuhubog sa bawa’t isa;

Ang mataas at mahaba’y magkalangkap;

Ang tinig at tunog ay magkakatugma;

Harap at likod ay magkasudlong, may pagkakatimbang.

Sa gayon, ang pantas ay nakasangkot nang walang pagpupunyagi,
     nagtuturo nang walang usapan.

Ang sampung libong bagay ay naisasakatuparan nang walang pagsisikap.

Lumilikha, ngunit hindi humahamig,

Gumagawa, ngunit di nag-aangkin.

Naisasakatuparan ang anumang panukala; at pagkatapos iligpit iyon,

Ang mga natupad ay umiiral at tumatagal sa kanyang panahon.

3.

Ang di pagbunyi sa may likas na talino ay gawing pumipigil sa away.

Ang di paghabol sa yaman ay patakarang humahadlang sa nakawan.

Ang di pagtanghal sa kaibig-ibig na bagay ay mabisang sagwil sa kalituhan ng diwa.

Ang marunong mamuno, sa gayon, ay may kakayahan sa pag-alis ng bagabag sa puso at pagbubusog ng sikmura,

Sa paglulumpo ng ambisyon at pagpapalakas ng mga buto.

Kung ang masa’y walang katusuhan at walang pag-iimbot, matitiyak na ang mga paham ay di manghihimasok at manggugulo.

Naiaakma ang pagkukusang-loob upang lahat ay maging matiwasay sa gayong pamamahala.

4.

Ang Tao ay isang hungkag na sisidlan; bagama’t ito’y ginagamit, hindi ito napupuno.

O walang sayod na pinagmumulan, ninuno ng ilanlibong nilikha!

Pinupurol ang talas,

Kinakalag ang buhol,

Pinapupusyaw ang silaw,

Pumipisan sa alikabok.

O lubhang nakalubog at sa malas ay halos hindi humihinga.

Di ko batid kung saan nagbubuhat.

Kawangis nito’y ang magulang ng mga bathala.

5.

Ang langit at lupa’y walang pakiramdam;

Nababatid nilang ang sampung libong bagay ay mga maniking dayami;

Ang marunong ay walang awa;

Nakaharap sa madla’t trato sa kanila’y mga maniki.

Ang agwat sa pagitan ng langit at lupa ay tila isang tubong hinihipan,

Ito’y hungkag ngunit di nawawalan ng hugis o nababawasan.

Maaaring pipiin, ngunit lalong bumibigay at humahaba.

Marami man ang sinabi, kung bilangin naman ay kulang.

Pagod at hapo, manatiling nakatindig sa gitna.


6.

Hindi kailanman papanaw ang kaluluwa ng lambak.

Siya’y babae, inang puspos ng hiwaga.

Ang tarangkahan ng mahiwagang kababaihan ay binansagang ugat ng langit at lupa;

Hiblang hinimay sa katalahagan,

Gamitin mo iyon, di mauubos at laging nakalaan.

7.

Ang langit at lupa ay umiiral nang walang taning,

Bakit walang wakas ang langit at lupa?

Sapagkat sila’y hindi ipinanganak sa mapagsariling layon,

Tatagal sila magpakailanman.

Ang pantas ay nagpapaiwan at tumitiwalag, sa gayon siya’y tumatambad;

Buhay niya’y di itinangi, ngunit iyon ay laging nakahanda,

Walang pagkamakasarili, at palibhasa’y mapagbigay, natatamo niya ang inadhikang kaganapan.

8.

Ang pinakamataas na kabutihan ay tulad ng tubig,

Sadyang nagdudulot ng buhay ang tubig sa lahat at di nakikipagtalo.

Umaagos ito sa mga pook na tinatanggihan at kinamumuhian ng madla, kaya nga malapit ito sa Tao.

Sa pamamahay, lumapit sa lupa.

Sa pagninilay, sumisid sa pusod ng lawa;

Sa pakikipagkapwa-tao, dapat mabiyaya’t magalang;

Sa pakikipag-usap, dapat mapagkakatiwalaan;

Sa pamamahala, dapat makatarungan;

Sa pangangalakal, dapat may mabisang kakayahan.

Sa kilos, lapat sa pagkakataong likas sa panahon;

Sa gayon, dahil hindi nakikipag-unahan, walang sisisihin, natutupad niya ang kanyang hangad.

9.

Mabuting huminto bago mapuno ang sisidlan sa halip na umapaw ito.

Kung labis na hasain ang talim, di magluluwat ay mapurol na iyon.

Kung ang silid mo’y siksik sa ginto at batong ihada, di mo mababantaya’t maipagtatanggol iyon.

Angkinin ang yaman at titulo’t upang magpalalo, di magluluwat babagsak ang parusa.

Lumigpit kapag tapos na ang mabuting gawa.

Iyan ang Tao ng langit.


10.

Dala ang katawan at kaluluwang magkayapos, nagtatalik,

Maiiwasan mo ba’ng pagbukurin sila?

Tipunin ang diwa at magpalambot,

Maari ka bang tumulad sa isang bagong supling?

Hinuhugasan at pinaglilimi ang pinakalantay na kamalayan,

Maari ka bang walang sira?

Minamahal ang lahat at namumuno sa bayan,

Maari ka bang umiwas sa pagkilos?

Binubuksan at ipinipinid ang tarangkahan ng langit,

Maaari ka bang gumanap sa papel ng babae?

Nawawatasan at bukas sa lahat ng pangyayari,

Maari ka bang walang ginagampanan?

Nanganganak at nagpapakain,

Nagbubunga ngunit hindi umaari,

Gumagawa ngunit hindi umaasa,

Tumatangkilik ngunit hindi namamahala,

Ito ang binansagang  walang kapantay na Birtud.

11.

Tatlumpung rayos ng gulong ang kabahagi sa lunduyan;

Ang walang lamang lugar ang siyang dahilang nagagamit iyon.

Humubog ng sisidlan mula sa luwad;

Ang agwat doon sa loob ang siyang sanhi sa pagkagamitan.

Yumari ng pinto at bintana angkop sa isang silid;

Ang agwat at butas nila ang siyang dahilang magagamit ang silid.

Samakatwid ang pagka-mayroon ay nagdudulot ng kabutihan.

Ang kawalan ay nagdudulot ng kagamitan.

12.

Binubulag ang mata ng limang kulay.

Binibingi ang tainga ng limang tono.

Ginagawang maramdamin ang dila ng limang lasa.

Ginigiyagis ang puso ng pangangabayo at pangangaso.

Nililigaw at nililinlang ang tao ng mga mamahali’t bihirang bagay.

Samakatwid ang pantas ay pinapatnubayan ng kung ano ang saloobin at hindi kung ano ang namamasid.

Pinababayaan ito’t pinipili iyon.

13.

Tanggapin mo ang nakapangingilabot na kahihiyan nang maluwag ang kalooban.

Tanggapin ang kasawiang masahol bilang bahagi ng buhay ng lahat ng nilalang.

Ano’ng ibig sabihin na ang kasawian at kabutihang-palad ay nakapananakot?

Ang pagtatangi ay may mababang uri.

Huwag mabahala sa tila nakasisindak na lugi o tubo,

Sinasabing ang kabutihang-palad at kasawian ay nakatatakot sa malas.

Ano’ng ibig sabihin ng “tanggapin ang ang malaking kasawian” bilang bahagi ng buhay?

Sapagkat  katawan ay buhay, danas ko ang kasawian.

Kung walang katawan, paano magdaranas ng kasawian?

Isuko mo ang sarili nang may pagpapakumbaba; sa gayon, mapapagkatiwalaan kang kumandili’t kumupkop.

Mahalin ang daigdig tulad ng iyong sarili, sa gayon mapapangatawanan mo ang anumang kapakanan o suliranin ng lahat sa buong daigdig.

14.

Tingnan mo, hindi ito makikita—binura ang pangalan.

Dinggin mo, hindi ito maririnig—ang pangalan nito’y pambihira.

Dakmain mo, hindi ito mahahawakan o maaabot—ito’y malihim.

Dito matatarok ang tatlong ito;

Sa gayon magkahalo’t nagiging isa.

Mula sa itaas hindi ito maliwanag.

Mula sa silong hindi ito madilim.

Mahigpit at bawal, hindi maituring;

Bumabalik ito sa kawalan.

Ang anyo ay walang hugis,

Ang imahen ay walang larawan,

Tinatawag itong walang takda at lampas sa guni-guni.

Tumindig sa harap nito at walang simula.

Sundan ito at walang dulo.

Higpitan ang hawak sa matatag na Tao,

Kumilos sa kasalukuyan.

Ang pagkabatid sa pinakaunang pinagbuhatan ang ubod ng Tao.

15.

Ang mga matandang guro ay matalisik, dalubhasa, sanay at bihasa,

Ang lalim ng kanilang kaalaman ay di masusukat.

Sapagkat di masusukat,

Magkasya na lang tayong ilarawan sila;

Laging maingat, tulad ng mga taong tumatawid sa ilog sa tag-lamig.

Laging handa, tulad ng mga taong pakiramdam ang mataksil na kalaban sa paligid;

Mapitagan, tulad ng mga panauhing dumadalaw.

Pumapanaw, tulad ng yelong malapit nang matunaw;

Matapat, tulad ng isang di-pa nililok na tipak ng kahoy;

Malawak, tulad ng mga yungib.

Mapusok, tulad ng alimbukay ng tubig.

Sino’ng makapagpapahinahon sa marahas?

Sino’ng mananatiling walang imik upang ihanda ang mabagal na pagluwal ng pagkilos?\

Ang mga alagad ng Tao ay di nagnanais ng labis na kasaganaan.

Di labis ang pagkamakasarili, ginagamit ang luma upang makalikha ng bago.

16.

Sikaping alisin mo ang lahat sa iyong loob.

Hayaang manahimik at panatilihin ang dalisay na saloobin.

Umaakyat at bumababa ang sampunglibong bagay habang minamasdan mo ang kanilang pagbabalik.

Bumubukadkad at nagbubunga, kapagkwa’y bumabalik sa pinagmulan.

Bumabalik sa matris, ito’y kaluwalhatian na siyang pagbabalik sa kalikasan.

Ang pagbabalik sa buhay ng kalikasan ay walang pagbabago.

Ang pagkaunawa sa katalagahan ay liwanag ng kabatiran.

Ang di pagkaunawa sa katalagahan ay dalus-dalusang nagtutulak sa kapahamakan.

Batid ang katalagahan, ikaw ay mapagpaubaya.

Kapag mapagpaubaya, ikaw ay makatarungan.

Kapag makatarungan, asal mo’y matatag at marangal.

Sapagkat malinis ang budhi, makakamit mo ang kabanalan.

Sapagkat banal, ikaw ay ibinuklod sa Tao.

Kasanib sa Tao, wala kang wakas.

Bagamat namamatay ang katawan, walang kapahamakang darating sa iyo.

17.

Ang  pinakamagaling na pinuno ay halos di kilala ng sambayanan.

Ang kapanalig niya’y malapit at nagpupugay.

Kasunod ang mga taong kinatatakutan siya;

At ang iba’y napopoot sa kanya.

Ang pinunong hindi sapat na mapapagkatiwalaan, sa panunungkulan niya’y maghahari ang paghihinala.

Isinasagawa ang lahat sa panatag na paraan.

Pinagliban ang di-kailangang salita at itinatampok ang ilan.

Pagkatapos maisakatuparang mahusay ang tungkulin,

Bubulalas ang sambayanan: “Natupad natin ito!”

18.

Kung tumalikod sa dakilang Tao,

Kagandahang-loob at mabuting pakikipagkapwa-tao ang bumubungad;

Kapag tumambad ang dunong at kaalaman,

Umpisa na ang garapal na pagkukunwari;

Kapag walang pagkakaisa ang pamilya,

Ang pag-irog sa magulang at pagkamatulungin ay sumisipot;

Kapag ang bayan ay magusot at namamayani ang gulo,

Lumalabas ang mga tusong upisyal sa pamahalaan.

19.

Itakwil ang pagkamarunong, ayawan ang kaalaman,

Higit na makabubuti ito sa bawat nilalang.

Itakwil ang kabaitan, iwaglit ang moralidad,

At matutuklasan muli ang pag-ibig sa magulang at kagandahang-loob.

Itakwil ang katusuhan, ibasura ang pagkalamang;

Maglalaho ang mga magnanakaw at mangungulimbat.

Ang tatlong ito bilang mga simulaing pumapatnubay ay di sapat sa kanilang sarili,

Kinakailangang masipat ang katayuan ng bawat isa.

Alamin ang payak at yapusin ang pangkaraniwan;

Sawatin ang kasakiman at bawasan ang mga kagustuhan.

Iwan ang pinag-aralang kaalaman nang sa gayo’y humupa ang pagkabalisa.

20.

Mayroon bang pagkakaiba ang pagsang-ayon at pagtutol?

May pagkakaiba ba ang kabutihan at kabuktutan sa isa’t isa?

Iyon namang kinasisindakan ng madla—maari bang tumakas doon?

Laganap ang lagim, walang katapusan.

Maraming nalulugod, tila nasisiyahan sa piging na pagsakripisyo sa kapong baka;

Sa tag-sibol may nagpapasyal sa liwasan at umaakyat sa terasa.

Nangungulila ako, tangay ng agos, ngunit di nag-iwan ng bakas.

Walang muwang, tulad ng isang bagong silang na sanggol bago matutong ngumiti.

Pagod na parang walang babalikan.

Ang madla’y may pag-aaring higit sa kanilang pangangailangan, ngunit ako’y namumukod na dukhang lubos.

Puso ko’y nahibang, di alam kung saan napadpad.

Ang karaniwang mamamayan ay nakaiintindi, ngunit ako lamang ang nagulumihanan.

Ang iba’y matalas at matalino, ngunit ako nama’y tanga.

Ako’y inaanod palayo tulad ng alon sa dagat, nawindang, walang direksiyon, wari baga’y unos na walang tigil.

Lahat ay may inaatupag,

Ngunit ako lamang ang walang kabatiran at natimbuwang.

Iba nga ako sa lahat

Subalit pinipintuho ko ang inang magiliw kumanlong.

21.

Ang pinakatanyag na Birtud ay pagsunod lamang sa Tao, sa landas nito.

Ang Tao ay mailap at di masasakyan bilang lakas ng pagkilos.

Ito’y di mahihipo pagkat mailap, ngunit sa loob kimkim ang imahen;

Ito’y mailap at di masisilo, ngunit sa loob nito ang pinakaubod;

Ito’y lihim at nakukubli sa dilim, ngunit sa puso nito nakaluklok ang huwaran.

Ang buod ay lantay na katotohanan, at nilagom sa loob ang paniniwala.

Sa mula’t mula pa hanggang sa kasalakuyun, ang pangalan niya’y di nakakalimutan.

Sa gayon, gamitin ito upang matarok ang lumilikha ng mga bagay sa mundo.

Paano ko nabatid ang kondisyon ng taga-likha ng mga bagay?

Ginamit ko ang Tao.

22.

Bumigay upang manatiling buo;

Yumukod upang maituwid;

Gasgasin upang maging bago;

Sa pagkakaroon ng kaunti, madaragdagan pa ito;

Kung maraming ari, mababahalang lubos.

Dahil dito, ang pantas ay yumayapos sa isa lamang

At nagsisilbing halimbawa sa lahat.

Hindi umaasta’t pumaparada, kaya tanyag.

Hindi niya ipinangangalandakan ang sarili, kaya natatangi.

Hindi naghahambog, tinatanggap niya ang pagkilala ng mabuting gawa;

Walang pagmamayabang, laging may pinanghahawakan,

Sapagkat di nakikipag-away, kaya walang umaaway sa kanya;

Samakatwid, wika ng mga ninuno: “Sumuko upang makapangibabaw.”

Ito ba’y pariralang walang saysay?

Dapat maging wagas ang nangungusap, at lahat ng bagay ay darating sa kanya.

23.

Natural ang matipid na pananalita.

Ang rumaragasang hangin ay hindi tumatagal sa buong umaga,

At ang biglang ulan ay hindi tumatagal sa buong araw.

Bakit nga?  Dahil sa langit at lupa!

Kung hindi mapapanatili ng langit at lupa ang walang pagbabago,

Paano magagawa ito ng isang abang nilalang?

Sinumang tumutupad sa Tao ay kasanib sa Tao.

Sinumang may mabuting loob ay dumaranas ng Birtud.

Sinumang naligaw ay dumaramdam ng pagkalito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Tao, inaaruga ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng Birtud, pinagpapala ka nito.

Kung ikaw ay kaakbay ng kawalan, sabik mong dinaranas iyon.

Sinumang hindi nagtitiwala nang sapat, siya’y hindi mapagtitiwalaan.

24.

Ang lumalakad nang patiyad ay hindi makapagpapahamak.

Ang humahakbang ay hindi makapagpapatuloy nang matatag.

Ang nagtatanghal sa sarili ay hindi pihikan.

Ang nagpapanggap na laging tumpak ay hindi kapita-pitagan na dapat igalang.

Ang mapupusok ay walang kapakinabangan.

Ang naghahambog ay di makadadaig.

Ayon sa mga alagad ng Tao, “Ito’y isinumpa ng labis na pagkain at walang kabuluhang kargada.”

Lahat ay namumuhi doon.

Sa gayon iniiwasan iyon ng mga bihasa sa Tao.

25.

Isang bagay na mahiwagang nabuo mula sa sigalot,

Isinilang bago pa may langit at lupa.

Sa katahimikan at sa kawalan, nakatindig mag-isa’t walang pagbabago,

Laging nakahanda at maliksi,

Kumikilos bilang ina ng lahat ng bagay sa mundo.

Hindi ko alam ang pangalan, tawagin itong  Tao.

Mahirap humanap ng angkop na salita, bansagan na lang nating dakila.

Sa kadakilaan, umaagos ito

At umaabot sa malayo, kapagkwa’y bumabalik.

Samakatwid, “Tao ay dakila, langit ay dakila, lupa ay dakila, ang sangkatauhan ay dakila.’

Ito ang apat na kapangyarihan sa sangkalibutan,

Ang taong nilalang ay isa dito.

Sinusundan ang bawat nilalang ng lupa bilang batas niya,

Sumusunod ang lupa sa langit bilang batas niya,

Sinusundan ng langit ang Tao bilang batas niya,

Sumusunod ang Tao sa kalikasan, bilang batas niya.

26.

Ang mabigat ang ugat ng magaang;

Ang matatag ang panginoon ng di mapalagay.

Sa gayon, maglalakbay sa buong araw, di nakakaligtaan ng pantas ang kanyang mga balutan.

Bagamat maraming nakaaakit na mapapanood sa lugar ng nakabibighaning langay-langayan, siya’y panatag at di nagpapatukso.

Bakit dapat umasal nang mahinahon sa madla ang panginoon ng ilanlibong karwahe?

Sa pagkilos nang mahinahon, mawawala ang ugat.

Sa kalikutan mawawala ang kapangyarihan.

27.

Ang mahusay lumakad ay hindi nag-iiwan ng bakas;

Ang magaling magpanayam ay hindi nauutal at nagkakamali;

Ang sanay kumalkula ay hindi nangangailangan ng listahan.

Hindi kailangan ang susi sa mabuting magsara.

Ang kanilang sinasara’y hindi mabubuksan ninuman.

Ang mabuting pabalat ay hindi nangangailangan ng mga buhol.

Gayunpaman, hindi iyon makakalag o mabubuhaghag.

Samakatwid, ang pantas ay kumakalinga sa lahat

At walang iniiwanan.

Inaasikaso ang lahat at walang napapabayaan.

Ito’y taguring “pagpapatingkad sa likas na kabutihan.”
Ano ba ang mabuting nilalang?
Isang guro ng masamang tao.
Sino ang masamang tao?
Alaga ng mabuting nilalang.
Kung hindi iginagalang ang guro, at ang mag-aaral ay hindi inaalagaan,
Gulo ang sisipot, gaano man naglipana ang matalino at matalisik.
Ito ay malahimalang hiwaga.

28.

Kilatisin ang lakas ng lalaki,
Ngunit kupkupin ang mapag-arugang babae.
Sikaping maging daluyan ng batis sa lahat ng bagay sa daigdig.
Bilang landas ng tubig sa santinakpan,
Laging kasama ang Birtud na walang pagbabago;
Bumalik sa puso ng kamusmusan.
Unawain ang puti, ngunit ingatan ang itim.
Sikaping maging halimbawa sa buong mundo.
Bilang halimbawa sa lahat, isakatuparang maigi ang walang pag-iibang Birtud.
Bumalik sa kawalang-hangganan.
Isaisip ang karangalan,
Ngunit ittinggal ang kapakumbabaan.
Sikaping maging lambak ng sansinukob.
Hayaang lumaganap ang walang pagkatinag na Birtud.
Bumalik sa lagay ng tipak na kahoy na hindi pa nilililok.
Kapag inukit na ang tipak, ito’y magagamit na.
Ginagamit ito ng pantas habang nanunungkulan bilang pinuno.
Sa gayon, “Ang dakilang iskultor ay pumipigil sa pagputol.”

29.

Sa wari mo ba’y maaari mong sakupin ang sansinukob at isaayos ito?
Paniwala kong hindi ito maaari.
Banal na kasangkapan ang buong daigdig.
Hindi mo mapapahusay ito, hindi masusunggaban.
Kung subukan mong baguhin ito, masisira lamang ito.
Kung subukan mong pangasiwaan ito, magpupumiglas ito,
Kaya hindi kumikilos ang pantas.
Kaya nga, minsan, ang mga bagay ay nauuna at minsan nahuhuli,
Minsan ang huminga’y mahirap, minsan madali;
Minsan masigla at minsan mahina;
Ang mga bagay ay masiglang lumalago o naglalaho.
Dahil dito iniiwasan ng pantas ang pagmamalabis, makakasukdulan, at pagkawalang-bahala.

30.

Kung naghahain ng tagubilin para sa pinuno tungkol sa gawi ng Tao,
Pagpayuan mong huwag gumamit ng dahas-militar upang pwersahin ang lahat sa ilalim ng langit
Sapagkat tiyak na magpupukaw ito ng mapaghiganting galit.
Saan mang rumagasa ang hukbo, tumutubo’t lumalago ang matinik na palumpong.
Panahon ng gutom ang tumatalunton sa daang hinawan ng walang pakundangang digmaan.
Gawin lamang ang talagang kinakailangan.
Sa tagumpay, umasal mapagkawanggawa.
Huwag samantalahin ang pagkakataon sa pagpataw ng kapangyarihan o mangahas pilitin ang mga bagay.
Adhikaing matamo ang layon, ngunit huwag magpakapalalo.
Sikaping maabot ang mithi, ngunit huwag parusahan ang lahat.
Sikaping makamit ang nasa, ngunit huwag magpamataas.
Sikaping makuha ang nais, ngunit huwag gumamit ng dahas at kamkamin ang tubo para sa sarili.
Marahas ka ngayon, ngunit hahalinhinan iyan ng panghihina at pagtanda.
Hindi ito ang gawi ng Tao.
Ang sumasalungat sa Tao ay makatatagpo ng maagang pagpanaw.

31.

Ang mga sandata’y kasangkapan ng kilabot; kinapopootan iyon ng lahat ng nilikha.
Sa gayon, hindi ginagamit iyon ng mga kampon ng Tao.
Pinipili ng marangal na mamamayan ang kaliwa kung nasa tahanan siya.
Ngunit kung ginagamit ang sandata, intinatanghal ang kanan.
Ang mga sandata ay instrumento ng sindak, hindi ito kagamitan ng marangal na mamamayan.
Ginagamit lamang iyon kung wala na siyang pagpipilian.
Hinihirang na pinakamagaling ang kapayapaan at kahinahunan.
Ang tagumpay ay hindi dahilan upang ipagdiwang ang kagandahan.
Kung nasasayahan ka sa ganda ng tagumpay, nalulugod ka sa pagkitil ng buhay.
Kung nalulugod ka sa pagpatay, hindi matutupad ang kaganapan ng iyong loob at pagtamasa sa minimithi.
Sa mga maayong pagkakataon, binibigyan ng halaga ang kaliwa,
Sa panahon ng pighati, ipinagpapauna ang kanan.
Sa kanan ang pinunong nag-uutos, sa kaliwa ang lider ng hukbo.
Nawika noon pa na ang digmaan ay pinangangasiwaan sa paraang sumasalamin sa ritwal ng libing.
Kung maraming nasawi, dapat ipagluksang mataimtim ang nangyari.
Ito ay dahilan kung bakit dapat ipagbunyi ang tagumpay bilang isang pagburol sa mga bangkay

32.

Laging hindi itinakdang tiyak na may pangalan ang Tao.
Maliit man ito at payak, hindi ito masusunggaban.
Kung maisisingkaw ito ng mga hari’t panginoon, walang atubiling tatalimahin ito ng lahat.
Magtitiyap ang langit at lupa, at lalapag ang mayuming ambon.
Hindi na mangangailangan ng turo at utos ang taumbayan, at lahat ng bagay ay magkatimbang na magkakahanay-hanay.
Ang namamahala ay tanyag.
Kahit na tanyag, dapat malaman kung kailan dapat tumigil.
Kung alam kung kailan titigil, mahahadlangan ang sigalot at maiiwasan ang pinsala.
Ang tao sa daigdig ay tulad ng sapa sa lambak na dumadaloy pauwi sa ilog at karagatan.

33.

Ang kaalaman tungkol sa iba ay karunungan.
Ang kabatiran tungkol sa sariling pagkatao ay kaliwanagan.
Kailangan ang dahas sa pamamahala sa iba, ngunit ang may disiplina sa sarili ay may angking lakas sa loob.
Sinumang nakauunawa na sapat na sa kanya ang nakapaligid ay mariwasa.
Tanda ng lakas ng kalooban ang katiyagaan.
Sinumang lumilinang sa kinalalagyan ay tumatagal nang walang katapusan.
Malagot ang hininga ngunit hindi maglaho—ito’y pamumuhay sa kasalukuyan.

34.

Dumadaloy ang Tao, maayos na bumabaling sa kaliwa’t kanan.
Lahat ay umaasa dito upang mabuhay, hindi ito umaalis.
Bagamat natapos ang minarapat na gawain, hindi ito umaangkin para sa sariling kapakanan.
Inaaruga’t tinatangkilik ang lahat ngunit hindi ito umaasal bilang pinuno nila.
Maituturing itong kasapi ng mga maliliit.
Bumabalik dito ang ilanlibong nilikha, ngunit hindi ito nag-uutos.
Maitatangi ito sa mga dakila.
Sapagkat hindi tinangkang kagilas-gilas ang paraang ito, sanhi nito, natatamo nito ang kadakilaan.

35.

Mahigpit na humawak sa maharlikang sagisag at lahat ng bagay sa mundo’y darating sa iyo.
Dudulog sila ngunit hindi sila sasaktan.
Magpapahinga sa katiwasayan at kapayapaan.
Ikatuwa ang musika at mainam na pagkain, sadyang humihinto ang mga nagdaraang manlalakbay.
Samakatwid, kung ang tao ay inihayag sa salita, mapupuna na walang lasa at matabang ito.
Kung hahanapin ito, walang katangiang mapapansin.
Kung pakikinggan, walang sapat na mauulinigan.
Subalit kung kakasangkapanin ito, hindi ito mauubos.

36.

Kung nais mong bawasan ang anuman, kailangang dagdagan mo muna ito’t palakihin;
Kung nais mong palambutin ang anuman, kailangangang patigasin muna pansamantala;
Kung nais mong tanggalan ang anuman, sandaling paunlarin muna iyon;
Kung nais mong hulihin ang anuman, sandaling isuko mo muna ito.
Ito’y tinaguriang “paraan ng masidhing pang-unawa.”
Ang mahina’t malambot ay tumatalo sa malakas.
Hindi mo maihihiwalay ang isda mula sa tubig sa lawa;
Ang mabisang kagamitan ng pamahalaan ay hindi maitatanghal sa madla.

37.

Ang Tao ay hindi nagbabago sa di-pagkilos, ngunit walang hindi naisasakatuparan.
Kung nais imbakin ito ng mga hari’t panginoon, kusang-loob na maiiba ang kalikasan ng maraming nilikha.
Pagkaraan ng pagbabago, kung nais nilang makaigpaw,
Sasanayin sila ng kapayakan ng walang pangalan.
Sa pagpapahinahon sa kanila sa bisa ng payak at walang ngalang gamit, walang damdaming mapag-imbot ang lilitaw;
Kung walang pagnanasa, lalaganap ang katiwasayan at lahat ng bagay ay papanatag.

38.

Ang tunay na mabuting tao ay hindi lubos na nalalaman ang kanyang kabutihan,
At sa gayon lantay na mabuti.
Ang hangal na tao’y nagpupunyaging maging mabuti,
At sa gayo’y hindi mabuti.
Ang tunay na mabuti ay walang tangkang gumawa.
Ngunit lahat ay nagagampanan.
Ang ulol ay laging masipag, ngunit napakaraming nakaligtaang harapin.
Kapag ang tunay na mabuti’y nagpunyagi, walang bagay na di mayayari.
Kapag ang makatarunga’y kumilos, nag-iiwan siya  ng malaking pagkukulang.
Kapag ang nagpapairal ng kautusan ay nangangasiwa at walang tumutugon,
binabalumbon ang manggas upang ipataw ang batas.
Sa gayon, kapag nawala ang Tao, magkasya sa kabaitan.
Kapag nawala ang kabaitan, nariyan ang kagandahang-loob.
Kapag nawala ang kagandahang-loob, magkasya sa katarungan.
Kapag nawala ang katarungan, nariyan ang ritwal.
Ang ritwal ay upak ng pananampalataya, ang umpisa ng gulo.
Itinumbas ng mangkukulam ang tao sa marangyang laruan, ito ang umpisa ng kaululan.
Samakatwid, ang tunay na dakilang tao ay tumitira sa katalagahan at hindi sa ibabaw ng mga baga-bagay, nakatutok sa bunga at hindi sa bulaklak.
Dahil dito, tinatanggap ang ilan at tinatanggihan ang iba.

39.

Ang mga bagay na itong nagmula pa sa sinaunang panahon ay bumalong sa isa;
Ang langit ay buo at maaliwalas.
Ang lupa ay buo at matatag.
Ang diwa ay buo at matipuno.
Ang lambak ay buo at masagana.
Ang sampung libong bagay ay buo at nagbubunga.
Ang mga hari’t panginoon ay buo at ang buong bayan ay sumusunod sa praktika ng pagkamakatwiran.
Lahat ng ito ay nangyayari dahil sa pagkakaisa.
Nahahadlangan ng kaliwanagan ng langit ang pagdurog nito.
Nahahadlangan ng kapayapaan ang pagbiyak sa lupa.
Nahahadlangan ng lakas ng diwa ng mga bathala ang pagwasak nito.
Nahahadlangan ng kasaganaan ang pagkatuyo ng lambak.
Nahahadlangan ng paglago ng isanglibong bagay ang pagkamatay nito.
Nahahadlangan ng pagkamatapat ng hari’t panginoon ang pagsira sa buong bayan.
Sa gayon ang ugat ng karangalan ay ang pagpapakumbaba.
Ang mababa ang saligan ng mataas.
Itinuturing ng mga hari’t maharlika na sila’y “ulila,” “kakarampot,” at “di sagana.”
Hindi ba nakabatay ang mamahalin sa mapagkumbaba?
Ang malabis na tagumpay ay hindi kahigtan.
Huwag kumalansing tulad ng makinang na batong ihada o mag-ingay o mag-ayos burikak tulad ng batong dupikal.

40.

Ang pagsasauli ang galaw ng Tao.
Ang kahinaan ang paraan ng Tao.
Ang isanglibong bagay ay iniluwal mula sa umiiral
At ang umiiral ay iniluwal mula sa kawalan.


41

Naulinigan ng matalinong paham ang tinig ng Tao at masigasig na isinapraktika
ito.

Nabalitaan ng karaniwang palaaral ang tungkol sa Tao at iniisip ito paminsan-minsan.

Ang hangal na iskolar ay nakasagap ng balita tungkol sa Tao at walang patumanggang humalakhak.

Kung walang halakhak, hindi magagampanan ang Tao.

Kaya dinggin ang kasabihan:

Ang maliwanag na daan ay nagmumukhang makulimlim.

Ang pagsugod ay tila pag-urong.

Ang madaling paraan ay tila mahirap.

Ang pinakamataas na Birtud at tila lambak na walang halaman;

Ang puring wagas at busilak ay tila dinumihan.

Ang kayamanan ng Birtud ay tila kulang;

Ang lakas ng Birtud ay tila mabuway.

Ang tunay na Birtud ay tila pabagu-bagong pangyayari.

Ang huwarang parisukat ay walang sulok.

Ang mahusay na kasangkapan ay ginagamit sa pagtatapos ng anuman.

Mahirap marinig ang pinakamatinding tunog;

Ang dakilang anyo ay walang hugis.

Nakakubli ang Tao at walang pangalan ito.

Ang Tao lamang ang mainam magpakain at siyang nagtutulak sa lahat sa kaganapan.

42.

Iniluwal ng Tao ang isa, at ang isa ay nagsilang ng dalawa.

Dalawa’y nagsilang ng tatlo, at ang tatlo ay nagluwal sa lahat ng nilikha.

Kanlong ang yin at yakap ang yang ng lahat ng bagay sa mundo.

Nakakamit ang pagkakasundo sa paghahalo ng lakas.

Suklam ang mga tao kung tawagin silang “ulila, “manipis,” o “salat.”

Ngunit ganito ang paglalarawan ng mga hari’t panginoon sa kanilang sarili.

Sapagkat sa katunayan ang isa’y nananalo sa pagkatalo at nawawalan sa pagkakaroon.

Kung ito ay itinuturo ng iba, itinuturo ko rin:

“Ang marahas at talipandas ay mapapariwara sa kalunos-lunos na paraan.”

Ituring itong buod ng aking pagtuturo.


43.

Ang pinakamalambot na bagay sa sangmaliwanag ay nanaig sa pinakamatigas na bagay.

Ang walang laman ay nakapapasok saan mang walang puwang.

Kaya nga batid ko ang kapakinabangan ng walang pagkilos.

Ang pagtuturo ay walang salita at ang pagtatamo ay walang pagsisikhay:

Sa ilalim ng langit, iilan lamang ang nakawawatas nito.

44.

Kabantugan o buhay: Ano ang higit na makabuluhan at lubhang ninanasa?

Buhay o kayamanan: Ano ang mas mahalaga?

Pagkatalo o pagkapanalo: Ano ang mas makapipinsala?

Sinumang nakakabit sa mga bagay-bagay ay lubhang magdurusa.

Sinumang nagtitipon ng maraming ari ay magdaranas ng mahapding kadahupan.

Sa gayon, sinumang batid na sapat ang kanila ay hindi mapapahiya.

Sinumang bihasa na alam kung kailan dapat tumigil ay makaiiwas sa gulo.

Patuloy siyang mabubuhay ng ligtas sa panganib.

45.

Lumalabas na hindi talagang walang mali sa mga naisakatuparan.

Gayunman, kung gamitin, hindi iyon lumalampas sa taning ng kanyang kabuluhan.

Ang dakilang kasaganaan ay tila hungkag,

Ngunit kung gamitin, iyon ay hindi lubos na malulustay.

Ang magandang pagkatuwid ay mukhang baluktot.

Ang magaling na utak ay mukhang tanga.

Ang mahusay manalumpati ay tila pumipiyak.

Mapusok na kilos ay dumadaig sa panatag.

Hinahon ang dumadaig sa kapusukan.

Pagtitimpi ng damdamin at pagkawalang-kibo ang nag-aayos ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

46.

Kung ang Tao ay laganap sa sansinukob,

Hinihila ng mga kabayo ang pataba at ikinakalat iyon sa bukid.

Kung ang Tao ay hindi umuugit sa sansinukob ,

Ang mga kabayong pandigma ay inaalagaan sa labas ng lungsod.

Wala nang mas masahol na sakuna kay sa ang walang hunus-diling pangangamkam ng ari-arian;

Walang mas masahol na sumpa kaysa pag-iimbot para sa sariling kapakanan.

Sa gayon, sinumang alam kung ano ang husto ay laging may sapat na panustos sa buong buhay.

47.

Kahit hindi ka lumalabas, maari mong maunawaan ang buong daigdig.

Kahit di ka tumanaw sa durungawan, maarmi mong mamatyagan ang kalakaran ng langit.

Kung mas malayo na ang naabot mo, mas makitid ang iyong kaalaman.

Kaya nga ang pantas ay hindi naglalakbay, ngunit natatalos niya ang kapaligiran.

Nalalaman niya kahit hindi tumitingin;

Kahit hindi nag-aabala, naisasakatuparan niya ang mga kinakailangan.

48.

Sa pagpupunyaging maging paham, sa bawat araw may bagay na natatamo.

Sa paghahabol sa Tao, sa bawat araw may bagay na nawawaglit.

Unti-unting nababawasan hanggang makaabot sa walang-abala.

Kahit hindi humahakbang, walang hindi naisasagawa.

Sa pamamahala, laging ilapat ang paraan nang walang panghihimasok; laging magpaunlak na lahat ay sumunod sa sariling kalikasan.

Huwag manghimasok at sa gayo’y matiwasay ang lahat sa ilalim ng langit.

49.

Walang pansariling hangad ang pantas.

Nauunawaan niya ang mga pangangailangan ng madlang kinasasaniban niya.

Mabait ako sa mga taong mabait.

Mabait din ako sa mga taong masama.

Sapagkat ang Birtud ay kabaitan.

May tiwala ako sa mga taong mapapagkatiwalaan.

May tiwala din ako sa mga taong sukab.

Sapagkat ang Birtud ay mapagtiwala.

Nahihiya’t nagpapakumbaba ang pantas—sa mata ng madla siya’y nakaliligalig.

Tintingala siya ng madla at pinakikinggan.

Sa harap ng lahat, umaasal siyang tulad ng isang batang musmos.

50.

Sa pagitan ng pagsilang at kamatayan, tatlo sa sampu ang tagasunod sa buhay;

Tatlo sa sampu ang taga-sunod sa kamatayan.

At ang mga taong bumabagtas sa agwat ng kaarawan at kamatayan ay tatlo rin sa sampu.

Bakit ba ganito?

Sapagkat namumuhay ang mga ito sa pinakagarapal at bulagsak na gawi.

Ang taong sumusunod sa kabutihan ay maaaring maglagalag na walang balisa kung kaharap ng mabangis na tigre o anumang hayop sa gubat.

Hindi siya masusugatan sa labanan.

Walang katawan na matutusok ng sungay ng hayop,

Walang bahagi ng laman na matutuklaw ng kuko ng tigre.

At walang puwang na sisingitan at paglalagusan ng sandatang matalim.

Bakit ganito?

Sapagkat wala siyang puwang o pagitan na mapapasok ng kamatayan.

51.

Lahat ng bagay ay bumubukal sa Tao.

Binubusog at pinatataba ng Birtud ang lahat.

Binibigyan ng laman mula sa mga bagay sa mundo,

Binibigyang hugis ng kapaligiran.

Kaya ang sanlibong bagay ay dumudulog upang igalang ang Tao at pagpugayan ang Birtud.

Hindi sila humihingi ng paggalang sa Tao at parangal sa Birtud.

Ngunit ang mga ito’y kaugnay ng kalikasan ng mga nilikha sa daigdig.

Sa gayon, lahat ng mga bagay ay bunga ng Tao.

Pinapakain sila ng Birtud, pinauunlad at inaalagaan.

Kinukopkop, kinakalinga, pinalalaki at ipinagtatanggol.

Sa gayon, lumilikha’t hindi umaangkin ang Tao.

Ang Birtud ay kusang nag-aaruga.

Ang kalikasan ang humuhubog sa lahat; pangyayari ang nagbubuo sa lahat.

Lahat ay nagpaparangal sa Tao at nagpipitagan sa Birtud.

Kapwa hindi nag-uutos, kung sinususnod  ang walang pasubaling kalikasan.

Pumapatnubay ngunit hindi umaangkin, gumaganap ngunit hindi umaasa, at nag-aanyaya.

Tumutulong ngunit hindi namumuno.

Ito ang pinakadalisay at kakanggatang Birtud.

52.

Ang simula ng sansinukob ay ina ng lahat ng bagay sa ilalim ng langit.

Kung nagkapalad kang lumagi sa piling ng ina, kilala mo ang mga anak nito.

Kung kilala mo ang mga anak, maiingatan mo ang pagsuyo ng ina.

Biyaya mo ang kaligtasan mula sa kilabot ng panganib.

Kung titigil ka sa pakikisalamuha at ipipinid ang pinto, walang gulong tumatagal hangang sa dulo ng paglalakbay.

Lagi kang may inaatupag sa pagkamal ng salapi.

Walang  kang katubusan hanggang sa dulo.

Ang pagtuklas sa maliit ay dalumat;

Ang pagsuko sa lakas ay saksi sa pagkamatibay.

Gamit ang liwanag, babalik ka sa kislap ng paglilirip;

At sa ganitong paraan, masasagip mo ang katawan sa pagkapariwara.

Ito ang pangangalaga sa di nagbabagong katatagan.

53.

Kung taglay ko lamang ang dunong na nagmamalasakit,

Maglalakad ako sa gitna ng lansangan at ang tanging ligamgam ko lamang ay baka maligaw mula roon.

Ang manatili sa pangunahing lansangan ay madali,

Ngunit ang karaniwang tao’y mahilig lumihis sa daan at pumili ng makitid.

Kapag ang palasyo’y nagagayak sa maaksayang palamuti,

Ang bukirin ay hitik sa damong kailangang gamasin;

At ang kamalig ay hungkag, walang laman.

Ang mga upisyal ay nagpaparadang suot ang maringal na damit,

Dala nila’y matalim na ispada, at walang pakundangang nagpapasasa sa iba’t ibang inumin at pagkain;

Nag-uumapaw ang kanilang ari-arian na sobra sa kanilang pangangailangan.

Sila ang mga mayayamang magnanakaw na maingay sa pamamansag.

Di maitatatwa na mungkahi payo ito ng ulirang Tao.

54.

Kung anong matibay na naitayo ay hindi mabubunot.

Ang maiging nahawakan ay hindi makahuhulagpos.

Dudulutan ito ng karangalan at ritwal ng pag-aalay ng bawat salinhali, walang patlang.

Linangin ang Birtud sa bawat kalooban, at ang Birtud ay magiging dalisay.

Linangin ito sa pamilya, at ang Birtud ay lalaganap.

Linangin ito sa buong nayon, at ang Birtud ay mamumukadkad.

Linangin ito sa buong bansa, at ang Birtud ay magiging sagana.

Linangin ito sa sansinukob, at ang Birtud ay matatagpuan saanman.

Sa gayon, tignan ang katawan bilang katawan;

Tignan ang pamilya bilang pamilya;

Tignan ang nayon bilang nation;

Tignan ang bansa bilang bansa;

Tignan ang santinakpan bilang santinakpan.

Bakit ko nahuhulo na ang santinakpan ay ganito nga?

Sa pagtalima sa halimbawa ng Tao.

55.

Sinumang taglay ang malahimalang Birtud ay tulad ng bagong silang na sanggol.

Di ito makakagat ng may lasong kulisap;

Di ito maigugupo ng mga mabangis na hayup;

Di ito gagahisin ng mga ibong mandaragit.

Marupok ang mga buto, malambot ang kalamnan.

Ngunit ang sungay ay matipuno.

Hindi niya naranasan ang pagsanib ng babae at lalaki;

Siya ay matigas at buong-buo.

Ang lakas ng pagkalalaki niya ay masagana.

Sumisigaw siya sa buong araw ngunit hindi namamaos.

Dahil ito sa mabiyayang pagtutugma.

Ang dalumat sa pagtutugma ay tinuring na walang pag-iiba.

Ang pagmumuni sa katatagan ay kaliwanagan.

Ang paghahanap ng sariling pakinabang ay di magbubunga ng kabutihan.

Kung ang udyok ng puso ay gumagabay sa budhi, ito’y pagmamalabis.

Malakas ngayon ang mga bagay-bagay, ngunit tumatanda ito at humihina.

Hindi ito ang paraan ng Tao.

Anuman ang sumasalungat sa Tao ay tiyak na hindi magtatagal.

56.

Ang nakaaalam ay hindi nagsasabi; ang mga dumadakdak ay walang alam.

Itikom mo ang iyong bibig, tanuran ang damdamin.

Lubayan ang iyong katalasan.

Ihiwalay ang mga nakabuhol, papusyawin ang nakasisilaw.

Sumanib sa alikabok.

Ito ang binansagang pinakaubod na pagtatalik.

Sa gayon, hindi makakamit ang mataos na kaisahan at panatilihin ang pagpapalagayang-loob. 

Hindi rin maipagpapatuloy ang paglayo ng damdamin.

Hindi makakamit ang kabutihan o kapahamakan, ang magastos at simple, sa ganitong kalagayan.

Samakatwid, ito ang pinagpupugayan sa ilalim ng langit.

57.

Pamahalaan ang bansa sa tanglaw ng katarungan.

Ugitan ang digma sa pamamagitan ng nakagugulat na lusob.

Magsikap pangibabawan ang sansinukob sa bisa ng walang ginagambala.

Bakit ko natarok ang kalikasan ng kapaligiran?

Ginamit ko itong karunungan:

Kung mas maraming batas at panuntunang ipinapataw sa bayan, lalong mamumulubi iyon.

Kung lalong matalas ang mga sandata, lalong malaking ligalig sa bawat panig.

Kung mas tuso’t madaya ang mga tao, lalong maraming mahiwagang pangyayaring magaganap.

Kung maraming regulasyon at alintuntunin, marami ring magnanakaw at tulisan.

Samakatwid, pangaral ng pantas:

Wala akong ipinamamarali at ang mamamayan ay kusang nagbabago.

Nasisiyahan ako sa katahimikan at ang mga mamamayan ay kusang nagiging makatarungan.

Hindi ako nakikialam at ang mga mamamayan ay masigasig sa trabaho upang sumagana.

Wala akong ninanais at ang mga mamamayan ay nagiging katutubong payak.

58.

Kung ang pamahalaan ay inuugitan ng isang magaang na kamay,

Ang mga taumbayan ay di maluho sa asal at matino.

Kung ang bayan ay pinangangasiwaan sa tusong paraan,

Ang mga taumbayan ay mapanlinlang.

Kahirapan ay nakaluklok sa kanlungan ng kasayahan,

Nakaugat ang kaligayahan sa paghihikahos.

Sino ang makahuhula kung ano ang ihahandog ng kinabukasan?

Wala ngayong katarungan.

Ang makatarungan ay nagiging imbi.

Ang mabait ay nagiging buktot at makasalanan.

Ang pagkagulilat ng nilalang ay nagtatagal at lumalala.

Sa gayon, matalisik ang pantas ngunit hindi humihiwa,

Matulis ngunit hindi tumutusok,

Tuwiran ngunit hindi sinasakal,

Makinang ngunit hindi nakabubulag.

59.

Sa pag-alaga sa ibang nilalang at paglinkod sa langit,

Walang kapalit sa paraan ng pagsaway sa sarili.

Ang pagkamahinahon ay nagsisimula sa maagang paghahanda.

Nakabatay ito sa Birtud na matiyagang nalikom sa mahabang panahon.

Kung may maiging naimbak na Birtud, walang bagay na hindi maisasakatuparan.

Kung walang imposible, sa gayon walang limitasyon ang magbabawal;

Kung walang tinatalimang takda, sa gayon karapat-dapat siyang mamuno.

Ang inang siyang prinsipyo ng pagmamahal ay makabuluhan sa pangmatagalan.

Tawag dito’t pagtatamasa ng malalim na ugat at matatag na saligan;

Ito ang Tao ng malawig na buhay at walang saklaw na talino.


60.

Ang pamamahala ng bansa ay tulad ng pagluluto ng maliit na isda.

Lapitan ang sansinukob sa pamamagitan ng Tao

At walang mapapala ang mga diyablo ng kabuktutan.

Hindi ibig sabihin nito na ang kasamaan ay hindi nagmamalupit,

Ngunit ang kapangyarihan nila ay hindi makapipinsala.

Hindi lamang ito, na hindi makasasakit sa iba, kundi pati ang pantas ay hindi makasisira.

Hindi sila mananakit sa kapwa, at ang Birtud sa bawa’t isa ay makapagpapasigla sa kapwa.

61.

Ang malawak na bayan ay tulad ng tumana sa gilid ng ilog;

Ito’y tagpuang pook ng maraming bagay sa mundo;

Nagsisilbing ina ng lahat ng nilikha.

Laging naigugupo ng babae ang lalaki sa yumi at pagkawalang-kibo,

Nakatalungkong na walang kibo, mahinhin.

Samakatwid, kung makitrato ang isang malawak na bansa sa isang maliit sa mapagkumbabang paraan,

Magtatagumpay siya sa maliit na bayan.

At kung ang maliit naman ang makikibagay sa isang marangyang bansa sa ganoong paraan, kakanlungin siya ng bansang ito.

Sa gayon ang nais mangibabaw ay dapat bumigay,

At iyong gumagahis ay nagwawagi sapagkat sila’y sumusuko.

Nangangailan ng maraming mamamayan ang malawak na bansa;

Kailangang sumanib ang isang maliit na bansa sa iba.

Makakamit ng bawat isa ang kanyang nais;

Karapat-dapat sa isang marangyang bansa na magpaubaya at magpaunlak.

62.

Ang Tao ay malalim na batis ng ilanlibong bagay sa mundo.

Ito ang kayamanan ng mabait na tao, ang taguang binabantayan ng masama.

Mabibili ang karangalan ng matamis na salita;

Makakamit ng mapitagang asal ang mataas na posisyon na lipunan.

Paano mo maitatatwa ang masamang katangian ng kapwa?

Sa gayon, sa araw na pinuputungan ng korona ang imperador,

O kaya, ang mga upisyal ng Estado ay inihahalal,

Huwag kang magpadala ng regalo ng batong ihada at kawan ng apat na kabayo,

Sa halip manatiling walang kibo at itanghal ang Tao.

Bakit matinding dinadakila ng madla ang Tao sa simula’t simula pa?

Hindi dahil sa natagpuan mo ang iyong hinahanap at pinatawad ka pagkatapos magkasala?

Samakatwid, ang Tao ay pinaparangalan sa ilalim ng langit.

63.

Isapraktika ang walang pag-abala.

Magtrabaho nang walang panghihimasok.

Tikman ang walang lasa.

Palakihin ang maliit, paramihin ang kaunti.

Tumugon sa karaingan ng Birtud sa magiliw na paraan.

Tuklasin ang katutubo sa mga masalimuot na bagay.

Itaguyod ang kadakilaan sa pananaw ng munting bagay.

Sa sansinukob, ang mahirap isakatuparan ay ginagawa sa paraang madali.

Sa sansinukob, ang malaking kaganapan ay sinasaksihan ng mga gawang maliit.

Hindi sinusubok ng pantas ang anumang talagang mabigat,

At sa ganito’y natatamo niya ang kadakilaan.

Ang madulas na pangako ay natutumbasan ng matamlay na tiwala.

Ang magaang na pagrenda sa mga bagay ay magbubunsod ng mahirap na suliranin.

Sa gayon, laging tinitimbang ng pantas ang mahirap na problema.

Sa wakas, walang trabahong hindi malulutas.

64.

Madaling pairalin ang kapayapaan.

Madaling malunasan ang gulo bago ito lumawig.

Madaling basagin ang malutong; madaling ikalat ang maliit.

Harapin mo’t bunuin ito bago mangyari.

Ayusin ang paligid bago dumagsa ang hilahil.

Ang malaking punong-kahoy na higit sa isang dipa ay sumisibol sa munting usbong;

Ang terasang may siyam na palapag ay nagsisimula sa isang tambak ng lupa.

Ang lakbay na isang libong milya ay nag-uumpisa sa ilalim ng talampakan.

Sinumang kumikilos ay siyang sumusugpo sa kanyang layon;

Sinumang sumusunggab ay natatalo.

Hindi nag-aabala ang pantas, at sa gayo’y hindi natatalo.

Hindi siya sumusunggab at sa gayo’y hindi natatanggalan.

Kadalasa’y nabibigo ang mga taong malapit nang magwagi

Kaya bigyan ng masinop at maingat na pakikitungo ang hulihan gaya ng pagtuon sa unahan.

Sa gayon hindi ka daranas ng kabiguan.

Samakatwid, hangad ng pantas na lumigtas sa pagnanais.

Hindi siya nagtitipon ng mga mamahaling ari-arian.

Ipinag-aaralan niyang huwag magkamal ng mga haka o hinagap na itatago.

Binabalik niya ang kapwa sa bagay na nawala.

Tinutulungan niya ang ilanlibong bagay sa pagsisiyasat sa kanilang tunay na kalikasan.

Ngunit siya’y umiiwas sa kaabalahan.

65.

Sa simula, ang mga taong may kabatiran sa ulirang Tao ay hindi nagpapaliwanag.

Sa halip, hinahayaan nilang makulong ang madla sa dilim.

Bakit napakahirap pamunuan ang mga hangal?

Sapagkat sila ay sagadsarang tuso at mapanlinlang.

Ang mga pinunong sanay sa panlilinlang ang siyang umaalipusta sa bayan.

Iyong namang namumuno ng walang daya ay pinagpalang handog sa buong bayan.

Ang pag-aaral sa dalawang paraang ito ay paghatol sa ating pamamaraan.

Ang pagsipat dito ay pinakatunay na Birtud, malalim at masaklaw.

Inaakay nito ang lahat sa pagbabalik sa Tao, tungo sa dakilang pagpapailalim.

66.

Bakit ang dagat ang hari ng ilandaang sapa sa lambak?

Sapagkat ito ay mahusay dumaloy sa ilalim.

Sa gayon ito'y kumikilos bilang hari ng ilandaang sapa.

Kung papatnubayan ng pantas ang mga mamamayan, dapat paglingkuran sila sa paraang mapagkumbaba.

Kung aakayin sila, dapat siyang pumila sa likod nila.

Dahil dito ang pantas ay nangingibabaw kapag namumuno at hindi nararamdaman ang bigat ng kapangyarihang gumagabay;

Kung siya ay nakatayo, hindi sila nasasaktan.

Itataguyod siya ng lahat at hindi sila mapopoot sa kanya

Sapagkat hindi siya makikipag-away,

Walang sasalungat at makikipagtagisan sa kanya.

Sa kasalukuyang panahon, inaayawan ng madla ang habag, ngunit sinisikap nilang maging matapang;

Tumitigil sa pagtitipid, ngunit nagpupunyaging maging mapagbigay;

Hindi sila naniniwala sa kapakumbabaan, ngunit laging hangad nilang manguna sila.

Tiyak na pagkabulid iyan.

Nagdudulot ng tagumpay sa labanan ang habag at namamayani ito sa pagtatanggol.

Ito ang paraan ng langit upang mailigtas at mapangalagaan ang lahat sa bisa ng pagmamalasakit.

67.

Lahat ng nilikha sa ilalim ng langit ay nagsasabi na ang aking Tao ay pihikan at hindi mapapantayan.

Palibhasa’y  magaling, tila namumukod iyon.

Kung hindi iba, tiyak na nabalewala ito at tuloy nailigpit.

Mayroon akong tatlong hiyas na itinatago at tinatanuran.

Una ang kagandahang-loob; pangalawa ay pagtitipid;

Pangatlo ay kapangahasang hindi umasta bilang pinakapiling nilalang sa ilalim ng langit.

Mula sa pagkamaawain  sumupling ang katapangan, mula sa pagtitipid ang pagkamapagbigay.

Mula sa pagpapakumbaba umuunlad ang pamamahala sa lahat.

68.

Ang mahusay na sundalo ay hindi marahas sa digmaan.

Ang magaling sa labanan ay hindi galit.

Ang mahusay na sumugpo sa katunggali ay hindi gumaganti sa labanan.

Ang sanay sa pangangasiwa ay mapagkumbaba.

Ito’y tinatawag na “Birtud ng hindi pagsusumikap.”

Ito ay kilala sa taguring “kakayahang mangasiwa.”

Simula pa noong sinaunang panahon, ito ang kilala sa taguring “pakikiisa sa katutubong takda ng langit.”

69.

May kasabihang kalat tungkol sa pwersang militar:

Hindi ako dapat mangahas kumilos bilang nag-anyaya; sa halip, nais kung maglaro muna bilang panauhin;

Hindi ko pangangahasang sumugod ng isang dangkal, sa halip nais kong umurong ng isang dipa.”

Ang tawag dito ay pagmartsa sa paraang hindi ipinamamalas ang anumang galaw,

Binabalumbon ang manggas nang hindi inilalabas ang braso,

Binibihag ang kalaban nang hindi sumasalakay,

Sandatahan ngunit walang armas.”

Walang hindi pa masahol na sakuna kaysa sa pagmamaliit sa kakayahan ng kaaway.

Sa paghamak sa kaaway, muntik nang mawala sa akin yaong mga mahalaga sa akin.

Sa pagsagot sa lusob ng kaaway, ang mga hukbo ay magkamukha at magkatimbang.

Ang panig na hapis at namimighati ang siyang magwawagi.

70.

Ang mga salita ko’y madaling maintindihan at madaling mailapat.

Subalit walang sinuman, sa ilalim ng langit, ang nakauunawa dito upang subukan at isapraktika ito.

Ang mga pangungusap ko ay sumusunod sa dalubhasang guro,

Ang mga kilos ko ay ginagabayang mahigpit

Sapagkat hindi nauunawaan ng madla ang mga turo ko, hindi nila kilala ako.

Kaunti lamang ang may kabatiran sa akin; kaunti ang nakikinig.

Sa gayon, suot ng pantas ang maligasgas na sakong damit at kimkim niyang malapit sa puso ang tunay na hiyas.

71.

Batid mo na hindi mo talagang alam—ito ang kahanga-hanga.

Kung hindi mo batid na alam mo nga, ito ay tiyak na pagkukulang.

Walang  pagkukulang na ganito ang pantas.

 Sapagkat tanggap niya na ang kakulangan ay tunay na kakulangan.

Sapagkat tanggap niya ang kanyang mga kakulangan, wala siyang kapintasan.

72.

Kung ang tao’y walang takot sa dahas, tiyak na darating ang malaking kapahamakan.

Huwag ipagpilitang pasukin ang loob ng mga tahanan.

Huwag maliitin ang paraan ng kanilang pamumuhay.

Kung hindi nakikialam ang mga pinuno, hindi sila mapopoot sa kanya.

Sa gayon, talos ng pantas ang sarili kung hindi siya nagpapasikat.

Isinapuso niya ang paggalang-sa-sarili at pag-ayaw sa kahambugan.

Pinabayaan ito at piniling asikasuhin iyon.

73.

Ang matapang at mapusok na nilalang ay nauutas.

Ang matapang at matimping nilalang ay di mapapaslang.

Sa dalawang ito, isa’y nagdudulot ng kapakinabangan, at ang isa naman ay pinsala.

May mga bagay na hindi tinatangkilik ng langit.  Sino ang makahuhulo kung bakit?

Maski ang pantas ay hindi nakatitiyak at hindi makapagpaliwanag.

Bagamat ang Tao ng langit ay hindi sumasali sa paligsahan, madalubhasang nakakamit nito ang tagumpay.

Hindi ito nangungusap ngunit itoy sanay tumugon.

Hindi tumatawag ngunit lahat ay kusang dumudulog.

Sa malas, matiwasay na ito, ngunit maliksi pa rin sa pagtupad sa panukala.

Ang lambat ng langit ay inihahagis sa masaklaw na paraan.

Bagamat maluwag ang mga butas nito, walang nakalulusot.

74.

Kung ang taumbaya’y hindi takot mamatay,

Walang mapapala ang pinuno kung bantaan sila ng kapalarang ito.

Kung nag-iingat ang pinunong sanaying magdanas ng takot ang mga mamamayan,

At kung sikapin kong hulihin at patayin ang mga kriminal,

Sino ang mangangahas sumuway sa batas?

Laging humihirang ng upisyal na taga-bitay.

Kung kukunin mo ang kanyang tungkulin,

Malalagay ka sa sitwasyong ikaw ay karpintero’t taga-putol ng kahoy na taglay ang malalim na karanasan sa mga bagay na ito,

Sinumang nais pumutol ng kahoy bilang dalubhasang karpintero,

Madalang lang na makaiiwas silang masugatan ang mga kamay.

75.

Bakit nagugutom ang taumbayan?

Dahil sa kinakain ng mga pinuno ang kanilang hanap-buhay sa pangangalap ng maraming buwis.

Kaya laganap ang gutom.

Bakit sila naghihimagsik?

Dahil sa labis na nanghihimasok ang pinuno.

Kaya sila’y bumabalikwas at umaalsa.

Bakit hindi lubhang sinasaloob ang kamatayan?

Sapagkat ang mga namumuno’y humihingi nang labis mula sa nagsisikap maghanap-buhay.

Sa gayon hindi dinidibdib ng taumbayan ang pangambang masasawi sila.

Sa mga nilalang na sinasayang ang buhay sa hindi pakikialam, taos-pusong nilalasap nila ang katuturan nito.

76.

Ipinanganak ang isang nilalang na mahina’t malambot.

Sa paglisan, siya’y matigas at magaspang.

Ang damo’t luntiang halaman ay malambot at madaling mabali.

Pagkaraang maghingalo, ito ay lanta at tuyot.

Sa gayon ang matigas at di mababaluktot ay alagad ng kamatayan.

Ang mahina at malambot ay tagapagtaguyod ng buhay.

Dahil dito, bagamat ang hukbo ay malakas at ayaw bumigay, mawawasak ito.

Bagamat matipuno ang punong-kahoy at hindi yumuyuko, madaling mabakli ang mga sanga nito.

Ang matigas at matipuno ay mabubuwal;

Ang malambot at mahina ay makahihigit at mangingibabaw.

77.

Ang Tao ng langit—hindi ba tulad ito ng pagbabaluktot ng busog?

Kung masyadong mataas, ibinababa ito; kung mababa, itinataas.

Kung higit ang kaigtingan, binabawasan.

Kung kulang naman, hinihigpitan.

Ang Tao ng langit ay sumasamsam mula sa pag-aaring nagkakatusak ng mayaman upang ipamahagi iyon sa mga pulubi.

Ang Tao naman ng karaniwang nilalang ay iba.

Kumukuha siya sa mga mamamayang nagdaralita at ipinamamahagi iyon sa mga mariwasa.

Sino ang nilikhang labis ang pag-aari at kusang nagbibiyaya sa buong mundo?

Ang nagtatamasa ng Tao lamang.

Sa gayon, ang pantas ay kumikilos nang lihim, hindi umaasa sa iba;

Naisasagawa niya ang anumang dapat mabuting gawin at hindi tumatawag ng pansin.

Wala siyang hangad magyabang dahil sa taglay na Birtud.

78.

Sa ilalim ng langit walang mas malambot at mapagpaubaya pa kaysa sa tubig.

Ngunit kung nais mong dumaluhoong sa matigas at malakas, wala nang iba pang magaling kaysa sa tubig.

Walang makapapalit dito.

Maigugupo ng mahina ang malakas.

Maibabagsak ng malambot ang matigas.

Batid ito ng lahat sa ilalim ng langit.

Ngunit walang nagsasapraktika nito.

Sa gayon, pahayag ng pantas:

Sinumang umaangkin sa kahihiyan ng taumbayan ay karapat-dapat mamuno sa pamahalaan;

Sinumang dumaramay sa kasawian ng bayan ay karapat-dapat maging hari ng sansinukob.

Malimit dumadaloy ang kabalintunaan sa katotohanan.

79.

Pagkaraan ng mapait na alitan, natitira ang galit o pagdaramdam.

Ano ang maaring gawin, gamit ang Birtud, upang kumalat ang kabaitan?

Sa gayon, ang pantas ay tumutupad sa kalahating bahagi ng usapan.

Ngunit hindi sumisingil sa lahat ng kanyang hati.

Ang nilikhang taglay ang Birtud ay tumutupad sa kanyang pananagutan.

Ngunit ang nilikhang walang Birtud ay humihingi ng buwis.

Ang Tao ng langit ay walang kinikilingan.

Laging kapiling ito ng mga nilalang na matulungin at mapagbigay.

80.

Ang maliit na bayan ay pinaninirahan ng kaunting mamamayan.

Pinangasiwaang mag-imbak ng maraming sandata ngunit hindi ito ginagamit.

Iniingatan na may pagsasaalang-alang sa kamatayan at hindi sila naglalakbay sa malayo.

Kahit makagagamit ng mga bangka at karwahe, walang sumasakay dito.

Kahit mayroong sandata’t baluti, walang nagtatampok dito.

Bumabalik sila sa kinagawiang pagbuhol ng lubid sa halip na sumulat.

Mahusay ang pamamalakad ng gobyerno.

Masarap ang pagkain; maganda at mainam ang damit nila.

Ang kanilang mga tahanan ay tiwasay.

Maligaya sila sa kanilang kinagawiang pamumuhay.

Bagamat tanaw ang mga kapit-bahay at maiging naririnig ng sinumang bumabagtas sa lansangan ang tahulan ng aso’t tilaok ng manok,

Namumuhay sila nang payapa, tumatanda’t tumutugpa nang walang sukat pagkaabalahan.

81.

Hindi magayuma ang wikang makatotohanan.

Hindi makatotohanan ang mabighaning salita.

Hindi nagtatalo ang mga mabuting mamamayan.

Ang mga nangangatwiran ay hindi mabuti.

Ang may angking dunong ay hindi palaaral.

Ang palaaral ay walang kamuwangan.

Ang pantas ay sumasawata sa ugaling pagtinggal ng mga bagay-bagay.

Sapagkat marami siyang nagawa para sa kapakanan ng iba, lalong marami siyang biyaya.

Kapag marami ang ibinibigay niya sa iba, masagana siya.

Ang Tao ng langit ay masigla at masipag, ngunit hindi ito pumipinsala.

Ang Tao ng pantas ay lumilikha at hindi nakikipag-unahan.

###

by E. SAN JUAN, Jr.

Fellow, Center for the Humanities, Wesleyan University

It has become axiomatic for postmodernist thinkers to condemn the nation and its corollary terms, "nationalism" and "nation-state," as the classic evils of modern industrial society. The nation-state, its reality if not its concept, has become a kind of malignant paradox if not a sinister conundrum. It is often linked to violence and the terror of "ethnic cleansing." Despite this the United Nations and the interstate system still function as seemingly viable institutions of everyday life. How do we explain this development?
Let us review the inventory of charges made against the nation-state. Typically described in normative terms as a vital necessity of modern life, the nation-state has employed violence to accomplish questionable ends. Its disciplinary apparatus is indicted for committing unprecedented barbarism. Examples of disasters brought about by the nation-state are the extermination of indigenous peoples in colonized territories by "civilizing" nations, the Nazi genocidal "holocaust" of Jews, and most recently the "ethnic cleansing" in the former Yugoslavia, Ruwanda, East Timor, and so on. Echoing Elie Kedourie, Partha Chatterjee, and others, Alfred Cobban (1994) believes that the theory of nationalism has proved one of the most potent agencies of destruction in the modern world. In certain cases, nationalism mobilized by states competing against other states has become synonymous with totalitarianism and fascism. Charles Tilly (1975), Michael Howard (1991), and other historians concur in the the opinion that war and the military machine are principal determinants in the shaping of nation states. . In The Nation-State and Violence, Anthony Giddens defines nationalism as "the cultural sensibility of sovereignty" (note the fusion of culture and politics) that unleashes administrative power within a clearly demarcated territory, "the bounded nation-state" (1985, 219). Although it is allegedly becoming obsolete under the pressure of globalization (for qualifications, see Sassen (1998), the nation-state is considered by "legal modernists" (Berman 1995) as the prime source of violence against citizens and entire peoples.
Postmodernist critiques of the nation (often sutured with the colonialist/imperialist state) locate the evil in its ideological nature. This primarily concerns the nation as the source of identity for modern individuals via citizenship or national belonging, converting natal filiation (kinship) into political affiliation. Identity implies definition by negation, inclusion based on exclusion underwritten by a positivist logic of representation (Balibar and Wallerstein 1991). But these critiques seem to forget that the nation is a creation of the modern capitalist state, that is, a historical artifice or invention.
It is a truism that nation and its corollary problematic, nationalism, presupposes the imperative of hierarchization and asymmetry of power in a political economy of commodity-exchange. Founded on socially constructed myths or traditions, the nation is posited by its proponents as a normal state of affairs used to legitimize the control and domination of one group over others. Such ideology has to be deconstructed and exposed as contingent on the changing grid of social relations. Postcolonial theory claims to expose the artificial and arbitrary nature of the nation: "This myth of nationhood, masked by ideology, perpetuates nationalism, in which specific identifiers are employed to create exclusive and homogeneous conceptions of national traditions" (Ashcroft et al 1998, 150). Such signifiers of homogeneity not only fail to represent the diversity of the actual "nation" but also serves to impose the interests of a section of the community as the general interest. But this is not all. In the effort to make this universalizing intent prevail, the instrumentalities of state power--the military and police, religious and educational institutions, judiciary and legal apparatuses)--are deployed. Hence, from this orthodox postcolonial perspective, the nation-state and its ideology of nationalism are alleged to have become the chief source of violence and conflict since the French Revolution.
Mainstream social science regards violence as a species of force which violates, breaks, or destroys a normative state of affairs. It is coercion tout court. Violence is often used to designate power devoid of legitimacy or legally sanctioned authority. Should violence as an expression of physical force always be justified by political reason in order to be meaningful and therefore acceptable? If such a force is used by a state, an inherited political organ legitimized by "the people" or "the nation," should we not distinguish between state-defined purposes and in what specific way nationalism or nation-making identity is involved in those state actions? State violence and assertion of national identity need not be automatically conflated so as to implicate nationalism--whose nationalism?-- in all class/state actions in every historical period, for such a move would be an absolutist censure of violence bereft of intentionality--in order words, violence construed as merely physical force akin to tidal waves, earthquakes, volcanic eruptions, and so on.
Violence, in my view, signifies a political force that demands dialectical triangulation in order to grasp how nation and state are implicated in it. A historical-materialist historicization of this phenomenon is needed to determine the complicity of individual states and nations in specific outbreaks of violence. But postcolonialists like Homi Bhabha (1990) resort to a questionable use of the discursive performativity of language to ascribe a semiotic indeterminacy to the nation, reducing to a formula of hybridity and liminality the multifarious narratives of nations/peoples. History is reduced to the ambiguities of culture and the play of textualities, ruling out critique and political intervention.
In this light, what makes the postcolonialist argument flawed becomes clear in the fallacies of its non-sequitur reasoning. It is perhaps easy to expose the contingent nature of the nation once its historical condition of possibility is pointed out. But it is more difficult to contend that once its socially contrived scaffolding is revealed, then the nation-state and its capacity to mobilize and apply the means of violence can be restricted if not curtailed.
We can pose this question at this point: Can one seriously claim that once the British state is shown to rest on the myth of the Magna Carta or the United States government on the covenant of the Founding Fathers to uphold the interests of every citizen--except of course African slaves and other non-white peoples, then one has undermined the power of the British or American nation-state? Not that this is an otiose and naive task. Debunking has been the classic move of those protesting against an unjust status quo purporting to be the permanent and transcendental condition for everyone.
But the weapon of criticism, as Marx once said, needs to be reinforced by the principled criticism of weapons. If we want to guard against committing the same absolutism or essentialism of the imperial nationalists, we need a historicizing strategy of ascertaining how force--the energy of social collectivities--turns into violence for the creation or destruction of social orders and singular life-forms. Understood as embodying "the pathos of an elemental force," the insurrectionary movements of nationalities has been deemed the source of a vital and primordial energy that feeds "the legal Modernist composite of primitivism and experimentalism," a fusion of "radical discontinuity and reciprocal facilitation" (Berman 1995, 238).
The question of the violence of the nation-state thus hinges on the linkage between the two categories, "nation" and "state." A prior distinction perhaps needs to be made between "nation" and "society"; while the former "may be ordered, the [latter] orders itself" (Brown 1986). Most historical accounts remind us that the modern nation-state has a beginning--and consequently, it is often forgotten--and an ending. But the analytic and structural distinction between the referents of nation (local groups, community, domicile or belonging) and state (governance, machinery of sanctioning laws, disciplinary codes, military) is often elided because the force of nationalism is often conflated with the violence of the state apparatuses, an error compounded by ignoring the social classes involved in each sphere. This is the lesson of Marx and Lenin’s necessary discrimination between oppressor and oppressed nations--a nation that oppresses another cannot really claim to be free. Often the symptom of this fundamental error is indexed by the formula of counterpointing the state to civil society, obfuscating the symbiosis and synergy between them. This error may be traced partly to the Hobbesian conflation of state and society in order to regulate the anarchy of the market and of brutish individualism violating civil contracts (Ollman 1993).
It may be useful to recall the metaphysics of the origin of the nation elaborated in Ernest Renan's 1882 lecture, "What is a nation?" This may be considered one of the originary locus of nationalism conceived as a primitivist revolt against the centralized authority of modernizing industrial states. While Renan emphasized a community founded on acts of sacrifice and their memorialization, this focus does not abolish the fact that the rise of the merchant bourgeoisie marked the start of the entrenchment of national boundaries first drawn in the age of monarchical absolutism. The establishment of the market coincided with the introduction of taxation, customs, tariffs, etc. underlined by the assertion of linguistic distinctions among the inhabitants of Europe. M. Polanyi's thesis of The Great Transformation (1957) urges us to attend to the complexities in the evolution of the nation-state in the world system of commodity exchange. We also need to attend to Ernest Gellner’s (1983) argument that cultural and linguistic homogeneity has served from the outset as a functional imperative for states administering a commodity-centered economy and its class-determining division of social labor.
Postcolonialists subscribe to a post-structuralist hermeneutic of nationalism as a primordial destabilizing force devoid of rationality. And so while the formation of the nation-state in the centuries of profound social upheavals did not follow an undisturbed linear trajectory--we have only to remember the untypical origins of the German and Italian nation-states, not to speak of the national formations of Greece, Turkey, and the colonized peoples–that is not enough reason to ascribe an intrinsic instability and belligerency to the nation as such. States may rise and fall, as the absolute monarchs and dynasties did, but sentiments and practices constituting the nation follow another rhythm or temporality not easily dissolved into the vicissitudes of the modern expansive state. Nor does this mean that nations, whether in the North or the South, exert a stabilizing and conservative influence on social movements working for radical changes in the distribution of power and resources.
In pursuing a historical analysis of violence, we need to avoid collapsing the distinction between the concept of the "nation-state" and "nationalism." Whence originates the will to exclude, to dominate? According to Anthony Giddens, "what makes the ‘nation’ integral to the nation-state…is not the existence of sentiments of nationalism but the unification of an administrative apparatus over precisely defined territorial boundaries in a complex of other nation-states" (1987, 172). That is why the rise of nation-states coincided with wars and the establishment of the military bureaucratic machine. In this construal, the state refers to the political institution with centralized authority and monopoly of coercive agencies coeval with the rise of global capitalism, while nationalism denotes the diverse configuration of peoples based on the commonality of symbols, beliefs, traditions, and so on.
In addition, we need to guard against confusing historical periods and categories. Imagining the nation unified on the basis of secular citizenship and self-representation, as Benedict Anderson (1991) has shown, was only possible when print capitalism arose in conjunction with the expansive state. But that in turn was possible when the trading bourgeoisie developed the means of communication under pressure of competition and hegemonic exigencies. Moreover, the dissemination of the Bible in different vernaculars did not translate into a monopoly of violence by the national churches. It is obvious that the sense of national belonging, whether based on clan or tribal customs, language, religion, etc., certainly has a historical origin and localizing motivation different from the emergence of the capitalist state as an agency to rally the populace to serve the needs of the commercial class and the goal of accumulation.
Given the rejection of a materialist analysis of the contradictions in any social formation, postcolonial critics in particular find themselves utterly at a loss in making coherent sense when dealing with nationalism. Representations of the historicity of the nation in the modern period give way to a Nietzschean will to invent reality as polysemic discourse, a product of enunciatory and performative acts. Postcolonialism resorts to a pluralist if not equivocating stance. It sees nationalism as "an extremely contentious site" in which notions of self-determination and identity collide with notions of domination and exclusion. Such oppositions, however, prove unmanageable indeed if a mechanical idealist perspective is employed. Such a view in fact leads to an irresolvable muddle in which nation-states as instruments for the extraction of surplus value (profit) and "free" exchange of commodities also become violent agencies preventing "free" action in a global marketplace that crosses national boundaries. Averse to empirical grounding, postcolonialism regards nationalist ideology as the cause of individual and state competition for goods and resources in the "free market," with this market conceived as a creation of ideology. I cite one postcolonial authority that attributes violence to the nation-state on one hand and liberal disposition to the nation on the other:

The complex and powerful operation of the idea of a nation can be seen also in the great twentieth-century phenomenon of global capitalism, where the "free market" between nations, epitomized in the emergence of multinational companies, maintains a complex, problematic relationship with the idea of nations as natural and immutable formations based on shared collective values. Modern nations such as the United States, with their multi-ethnic composition, require the acceptance of an overarching national ideology (in pluribus unum). But global capitalism also requires that the individual be free to act in an economic realm that crosses and nullifies these boundaries and identities (Ashcroft et al, 1998, 151).
It is misleading and foolish then to label the slogan "one in many" as the U.S. national ideology. Officially the consensual ideology of the U.S. is neoliberal pluralism, or possessive individualism with a pragmatic orientation. Utilitarian doctrine underwrites an acquisitive, entrepreneurial individualism that fits perfectly with mass consumerism and the gospel of the unregulated market. It is within this framework that we can comprehend how the ruling bourgeoisie of each sovereign state utilizes nationalist sentiment and the violence of the state apparatuses to impose their will. Consequently, the belief that the nation-state simultaneously prohibits economic freedom and promotes multinational companies actually occludes the source of political and juridical violence--for example, the war against Serbia by the NATO (an expedient coalition of nation-states led by the United States), or the stigmatization of rogue and "terrorist" states (North Korea, Iran, Iraq, Afghanistan) by the normative standards of hegemonic capitalism. The source of political violence--and I am speaking of that kind where collective energy and intentionality are involved--is the competitive drive for accumulation in the world market system where the propertied class is the key actor mobilizing its symbolic capital made up of ethnic loyalties and nationalist imaginaries.
We have now moved from the formalistic definition of the nation as a historic construct to the nation as a character in the narrative of capitalist development and colonialism. What role this protagonist has played and will play is now the topic of controversy. It is not enough to simply ascribe to the trading or commercial class the shaping of a new political form, the nation, to replace city states, leagues, municipal kingdoms, and oligarchic republics. Why such "imagined communities" should serve as a more efficacious political instrument for the hegemonic bloc of property-owners, is the question.
One approach to this question is to apply dialectical analysis to the materialist anatomy of the nation sketched thus far. Historians have described the crafting of state power for the new bourgeoisie nations in Enlightenment philosophy. Earlier Jean Bodin and Hugo Grotius theorized the sovereignty of the nation as the pivot of centralized authority and coercive power (Bowle 1947). The French Revolution posited the "people," the universal rights of man, as the foundation of legitimacy for the state; the people as nation, a historical act of constituting the polity, gradually acquires libidinal investment enough to inspire movements of anticolonial liberation across national boundaries. Its influence on the U.S. Constitution as well as on personalities like Sun Yat-Sen, Jose Rizal, and other "third world" radical democrats has given the principle of popular sovereignty a "transnational" if not universal status (on Filipino nationalism, see San Juan 2000a). Within the system of nation-states, for Marxists, "recognition of national rights is an essential condition for international solidarity" (Lowy 1998, 59) in the worldwide fight for socialism and communism.
Now this universal principle of people's rights is generally considered to be the basis of state power for the modern nation, "the empowerment, through this bureaucracy, of the interests of the state conceived as an abstraction rather than as a personal fiefdom" (Ashcroft et al 1998, 153). A serious mistake occurs when the nation and its legitimating principle of popular sovereignty becomes confused with the state bureaucracy construed either as an organ transcending the interest of any single class, or as the "executive committee" of the bourgeoisie. A mechanical, not dialectical, method underlies this failure to connect the ideology, politics, and economics of the bourgeois revolution. This quasi-Hegelian interpretation posits the popular will of the post-Renaissance nation-states as the motor of world expansion, of 19th-century colonialism. Instead of the substance of the "civilizing mission" being informed by the gospel of universal human rights, according to postcolonial orthodoxy, it is the ideology of national glory tied to "the unifying signifiers of language and race" that now impels the colonial enterprise.
So nationalism, the need to superimpose the unifying myths of the imperial nation-state, is not only generated by the bourgeois agenda of controlling and regulating the space of its market, but also by the imperative of seizing markets and resources outside territories and peoples. Nationalism is then interpreted by postcolonial theorists as equivalent to colonialism; the nation is an instrument of imperialist aggrandizement, so that if newly liberated ex-colonies employ nationalist discourse and principles, they will only be replicating the European model whose myths, sentiments, and traditions justified the violent suppression of "internal heterogeneities and differences." The decolonizing nation is thus an oxymoron, a rhetorical if not actual impossibility.
Lacking any historical anchorage, the argument of postcolonial theory generates inconsistencies due to an exorbitant culturalism. Because they disregard the historical genealogy of the nation-state discussed by Gellner, Anderson, Smith (1971), among others, postcolonial critics uphold the sphere of culture as the decisive force in configuring social formations. Not that culture is irrelevant in explaining political antagonisms. Rather, it is erroneous when such antagonisms are translated into nothing but the tensions of cultural differences. The dogma of cultural difference (for Charles Taylor, the need and demand for recognition in a modern politics of identity; more later) becomes then the key to explaining colonialism, racism, and postcolonial society. Ambivalence, hybridity, and interstitial or liminal space become privileged signifiers over against homogenizing symbols and icons whose "authority of cultural synthesis" is the target of attack. Ideology and discursive performances serve as the primary field of analysis over against "localized materialism" and vulgar Marxism.
Violence in postcolonial discourse is thus located in ideas and cultural forces that unify, synthesize or generalize a range of experiences; such forces suppress difference or negate multiple "others" not subsumed within totalities such as nation, class, gender, etc. While some culturalist critics allow for different versions of the historic form of the nation, the reductive dualism of their thinking manifests a distinct bias for a liberal framework of analysis: the choice is either a nation based on an exclusionary myth of national unity centered on abstractions such as race, religion or ethnic singularity; or a nation upholding plurality and multiculturalism (for example, Canada or the United States). This fashionable vogue of pluralism and culturalism has already been proved inutile in confronting inequalities of class, gender, and "race." Moreover, it cannot explain the appeal of nationalism as a means of reconciling the antagonistic needs for order and for autonomy (Smith 1979) in the face of mechanistic bureaucratism and the anarchic market of atomized consumers.
The most flagrant evidence of the constrained parameters of this culturalist diagnosis of nation/nationalism may be found in its construal of racist ideology as "the construction and naturalization of an unequal form of intercultural relations" (Ashcroft et al 1998, 46). If racism occurs only or chiefly on the level of "intercultural relations," from this constricted optic, the other parts of a given social formation (political, economic) become superfluous and marginal. Politics is then reduced to an epiphenomenal manifestation of discourse and language-games.
A virtuoso application of a culturalist contextualism may be illustrated by the legal scholar Rosemary Coombe who defends the right of the Canadian First Nations to claim "ownership" rights to certain cultural property. Coombe correctly rejects the standard procedure of universalizing the Lockean concept of property and its rationale, possessive individualism, which underlies the Western idea of authorship and authentic artefacts. She writes: "By representing cultures in the image of the undivided possessive individual, we obscure people’s historical agency and transformations, their internal differences, the productivity of intercultural contact, and the ability of peoples to culturally express their position in a wider world" (1995, 264). Although Coombe calls attention to structures of power and the systemic legacies of exclusion, the call remains abstract and consequently trivializing. Above all, it obscures the reality and effect of material inequities. The postmodernist leitmotif of domination and exclusion mystifies the operations of corporate capitalism and its current political suppression of the indigenous struggles for self-determination. Coombe ignores precisely those "internal differences" and their contradictory motion that give concrete specificity to the experiences of embattled groups such as the First Nations. Here ironically the postmodernist inflection of the nation evokes the strategy of bourgeois nationalism to erase class, gender, and other differences ostensibly in the name of contextual nuances and refined distinctions.
Notwithstanding her partisanship for the oppressed, Coombe condemns "cultural nationalism" as an expression of possessive individualism and its idealist metaphysics. But her method of empiricist contextualism contradicts any emancipatory move by the First Nations at self-determination. It hides the global asymmetry of power, the dynamics of exploitative production relations, and the hierarchy of states in the geopolitical struggle for world hegemony. We have not transcended identity politics and the injustice of cultural appropriation because the strategy of contextualism reproduces the condition for refusing to attack the causes of class exploitation and racial violence. Despite gestures of repudiating domination and exclusion, postmodernist contextualism mimics the moralizing rhetoric of United Nations humanitarianism that cannot, for the present, move beyond reformism since it continues to operate within the framework of the transnational corporate globalized market. Such a framework is never subjected to critical interrogation.
In the fashionable discourse of postmodernists, nation and nationalism are made complicit with the conduct of Western colonialism and imperialism. They become anathema to deconstructionists hostile to any revolutionary project in the "third world" inspired by emancipatory goals. This is the reason why postcolonial critics have a difficult time dealing with Fanon and his engagement with decolonizing violence as a strategic response of subjugated peoples to the inhumane violence of colonial racism and imperial subjugation. Fanon's conceptualization of a national culture is the direct antithesis to any culturalist syndrome, in fact an antidote to it, because he emphasizes the organic integration of cultural action with a systematic program of subverting colonialism: "A national culture is the whole body of efforts made by a people in the sphere of thought to describe, justify and praise the action through which that people has created itself and keeps itself in existence" (1961, 155). Discourse and power are articulated by Fanon in the dialectics of practice inscribed in the specific historical conditions of their effectivity. Fanon’s universalist-critical theory of national liberation proves itself a true "concrete universal" in that it incorporates via a dialectical sublation the richness of the particulars embodied in the Algerian revolution.
Given his historicizing method, Fanon refuses any demarcation of culture from politics and economics. Liberation is always tied to the question of property relations, the social division of labor, and the process of social reproduction–all these transvalued by the imperative of the revolutionary transformation of colonial relations. Opposed to Fanon's denunciation of "abstract populism," Said and Bhabha fetishize an abstract "people" on liminal, borderline spaces. Such recuperation of colonial hegemony via a "third space" or contrapuntal passage of negotiation reveals the comprador character of postcolonial theories of translation and cultural exchange. Transcultural syncretism devised to abolish the nation substitutes for anti-imperialist revolution a pragmatic modus vivendi of opportunist compromises.
An analogous charge can be levelled at Edward Said's reading of Fanon’s "liberationist" critique. Said locates violence in nationalist movements (unless it is "critical") since they deny the heterogeneity of pre-colonial societies by romanticizing the past. For Said, a liberationist populism is preferable to nativism and the fanatical cult of "minor differences." Said presents us a hypothetical dilemma: "Fanon's] notion was that unless national consciousness at its moment of success was somehow changed into social consciousness, the future would not hold liberation but an extension of imperialism" (1993, 323). Said thus posits a spurious antithesis between the project of national self-determination and a vague notion of social liberation. For Said, nationalism is always a tool of the hegemonic oppressor and holds no socially emancipatory potential. Said's answer evacuates Fanon's popular-democratic nationalism of all social content, postulating an entirely abstract divide between a nationalist program and a socially radical one. For Said, the violence of anticolonial movements becomes symptomatic of a profound colonial malaise.
National liberation and social justice via class struggle are interdependent. As Leopoldo Marmora observes, "While classes, in order to become predominant, have to constitute themselves as national classes, the nation arises from class struggle" (1984, 113). The popular-democratic aspiration for self-determination contains both national and social dimensions. In "On Violence," Fanon invoked the ideal of decolonizing freedom as the legitimizing rationale of mass popular revolution. It is force deployed to accomplish the political agenda of overthrowing colonial domination and bourgeois property relations. Violence here becomes intelligible as an expression of subaltern agency and its creative potential. Its meaning is crystallized in the will of the collective agent, in the movement of seizing the historical moment to realize the human potential (Lukacs 2000). If rights are violated and the violence of the violator (for example, the state) held responsible, can the concept of rights be associated with peoples and their national identities? Or is the authority of the state to exercise violence derived from the nation/people? Here we need to ascertain the distinction between the state as an instrument of class interest and the nation/people as the matrix of sovereignty. The authority of the state as regulative juridical organ and administrative apparatus with a monopoly of coercive force derives from its historical origin in enforcing bourgeois rights of freedom and equality against the absolutist monarchy. National identity is used by the state to legitimize its actions within a delimited territory, to insure mobilization and coordination of policy (Held 1992). Formally structured as a Rechststaat, the bourgeois nation-state functions to insure the self-reproduction of capital through market forces and the continuous commodification of labor power (Jessop 1982). Fanon understands that national liberation challenges the global conditions guaranteeing valorization and realization of capital, conditions in which the internationalization and nationalization of the circuits of capital are enforced by hegemonic nation-states.
We are thus faced with the notion of structural violence attached to the bourgeois state as opposed to the intentionalist mode of violence as an expression of subject/agency such as the collectivity of the people. Violence is thus inscribed in the dialectic of identity and Otherness, with the bourgeois state’s coherence depending on the subordination (if not consent) of workers and other subalterns.
We can resolve the initial paradox of the nation, a Janus-faced phenomenon (Nairn 1977), by considering the following historical background. The idea of state-initiated violence (as opposed to communal ethnic-motivated violence) performs a heuristic role in the task of historicizing any existing state authority and questioning the peaceful normalcy of the status quo. The prevailing social order is then exposed as artificial and contingent; what is deemed normal or natural reveals itself as an instrument of partial interests. But the relative permanence of certain institutional bodies and their effects need to be acknowledged in calculating political strategies. The long duration of collective and individual memories exerts its influence through the mediation of what Pierre Bourdieu calls "habitus" (1993). We begin to understand that the state's hierarchical structure is made possible because of the institutionalized violence that privileges the hegemony (moral and intellectual leadership crafted via negotiating compromises) of a bloc of classes over competing blocs and their alternative programs. Hegemony is always underwritten by coercion (open or covert, subtle or crude) in varying proportions and contingencies. The demarcated territory claimed by a state in rivalry with other states becomes for Max Weber one major pretext for the state monopoly of legitimate violence in order to defend private property and promote the overseas interests of the domestic business class (Krader 1968).
Georges Sorel argued for the demystificatory use of violence in his Reflections on Violence (1908; 1972). Sorel believed that the only way to expose the illusion of a peaceful and just bourgeois order is to propagate the myth of the general strike. Through strategic, organized violence, the proletariat is bound to succeed in releasing vast social energies hitherto repressed and directing them to the project of radical social transformation. This is still confined within the boundaries of the national entity. Open violence or war purges the body politic of hatred, prejudice, deceptions, and so on. Proletarian violence destroys bourgeois mystification and the nationalist ethos affiliated with it. Sorel's syndicalist politics of violence tries to convert force as a means to a political and social end, the process of the general strike. This politics of organized mass violence appeals to a utopian vision that displaces the means-ends rationality of bourgeois society in the fusion of force with pleasure realizable in a just, egalitarian order.
The classical Marxist view of violence rejects the mechanical calculation of means-ends that undermines the logic of Blanquist and Sorelian conceptions of social change. Marx disavowed utopian socialism in favor of the overthrow of the bourgeoisie through a combination of violent and peaceful means. Instrumentalism is subordinated to a narrative of emancipation from class bondage. The objective of emancipating labor associated with the laboring nation/people requires the exposure of commodity-fetishism and the ideology of equal exchange of values in the market. Reification and alienation in social relations account for the bourgeois state’s ascendancy. Where the state bureaucracy supporting the bourgeoisie and the standing army do not dominate the state apparatus completely (a rare case) or has been weakened, as in the case of the monarchy and the Russian bourgeoisie at the time of the Bolshevik Revolution in 1917, the working class might attain their goal of class liberation by peaceful means; but in most cases,"the lever of the revolution will have to be force" harnessed by the masses unified by class consciousness and popular solidarity.
Based on their historical investigations, Marx and Engels understood the role of violence as the midwife in the birth of a new social order within the old framework of the nation-state. In his later years Engels speculated that with the changes in the ideological situation of the classes in any national territory, "a real victory of an insurrection over the military in street fighting is one of the rarest exceptions." In an unusual historic conjuncture, however, the Bolshevik revolution mobilized mass strikes and thus disproved Engels. Nevertheless, Marx’s "analytical universality," to use John Dunn’s (1979, 78) phrase, remains valid in deploying the concept of totality to comprehend the nexus of state, class and nation. We can rehearse here the issues that need to be examined from the viewpoint of totality: Was Lenin's "dictatorship of the proletariat" an imposition of state violence, or the coercive rule of the people against the class enemy? If it is an instrumental means of the new proletarian state, did it implicate the nation? Is violence here both structured into the state system of apparatuses and inscribed in the collective agency of the working masses cognized as the nation? Is the political authority invoked by the proletarian state embodied in the class interest of all those exploited by capital (in both periphery and center) ascendant over all? Marxists critical of the Leninist interpretation denounce the use of state violence as an anarchist deviation, an arbitrary application of force. They affirm instead the law-governed historical process that will inevitably transform capitalism into socialism, whatever the subjective intentions of the political protagonists involved. Such fatalism, however, rules out the intervention of a class-for-itself freed from ideological blinders and uniting all the oppressed with its moral-intellectual leadership, the cardinal axiom of socialist revolution.
Rationalist thinkers for their part reject violence as an end in itself while accepting the force of the market as normal and natural. This is epitomized by legal thinkers who contend that primordial nationalist claims should be regulated by autonomous international law, "the domain of the metajuridique" (Berman 1995). By identifying nationalism as a primitive elemental force outside the jurisdiction of positive law, the modernist legal scholar is alleged to be receptive to its experimental creativity so that new legal techniques are devised to regulate the destabilization of Europe--and, for that matter, its colonial empires--by "separatist nationalisms." The aim is to pacify the subalterns and oppressed classes by juridical and culturalist prophylactic.
As I have noted above in dealing with Fanon’s work, the nature of violence in the process of decolonization cannot be grasped by such dualistic metaphysics epitomized in the binarism of passion-versus-law. What is needed is the application of a historical materialist critique to the complex problem of national self-determination. Marxists like Lenin and Rosa Luxemburg, despite their differences, stress the combination of knowledge and practice in analyzing the balance of political forces. They contend that class struggle is a form of knowledge/action, the civil war of political groups, which can synthesize wars of position (legal, peaceful reforms) and the war of maneuver (organized frontal assault by armed masses, to use Gramsci's terminology) in the transformation of social relations in any particular nation. Violence itself can become a creative force insofar as it reveals the class bias of the bourgeois/colonial state and serves to accelerate the emergence of class consciousness and organized popular solidarity. Insofar as the force of nation/national identity distracts and prohibits the development of class consciousness, then it becomes useless for socialist transformation. In colonized societies, however, nationalism coincides with the converging class consciousness of workers, peasants, and the masses of subjugated natives that constitute the political force par excellence in harnessing violence for emancipatory goals.
From the historical-materialist perspective then, violence cannot be identified with the nation or nation-state per se under all circumstances. We need to distinguish between the two positions--the postmodern one of indiscriminate attack on all totalities (such as class, nation, etc.) premised on a syllogistic Kantian means-ends rationality, and the historical-materialist one where means/ends are dialectically calibrated in historically inventive modalities--so as to illuminate the problem of violence in this new millennium. The impasse between these two positions reflects the relation of unceasing antagonism between the bourgeoisie and the nationalities they exploit in the world system of commodity-exchange and accumulation.
On another level, the impasse may be viewed as a theoretical crux. It signifies the antinomy between agency and structure, the intentionalist-nominalist pragmatism of liberals and the structuralist views of historical materialists. The former looks at the nation as always implicated in the state while the latter considers the nation as historically separate and contingent on the vicissitudes of the class warfare. One way of trying to elucidate this contradiction is by examining Walter Benjamin's argument in "Critique of Violence" (1978).
Taking Sorel as one point of departure, Benjamin considers the use of violence as a means for establishing governance. Law is opposed to divine violence grasped as fate and the providential reign of justice. Bound up with violence, law is cognized as power, a power considered as a means of establishing order within a national boundary. The abolition of state power is the aim of revolutionary violence which operates beyond the reach of law-making force, an aspiration for justice that would spell the end of class society. Proletarian revolution resolves the means-ends instrumentalism of bourgeois politics. Violence becomes problematic when fate/justice, once deemed providential, eludes our grasp with the Babel of differences blocking communication and also aggrandizing particularisms found below the level of the nation-form and its international, not to say cosmopolitan, possibilities.
Violence is only physical force divorced from its juridical potency. Benjamin's thesis may be more unequivocal than the academically fashionable Foucauldian view of subsuming violence in power relations. It takes a more scrupulous appraisal of the sectarian limitations as well as empowering possibilities of violence in the context of class antagonisms. While the issue of nationalist violence is not explicitly addressed in his essay, Benjamin seeks to explore the function of violence as a creator and preserver of law, a factor intricately involved in the substance of normative processes. Benjamin writes: "Lawmaking is powermaking, and, to that extent, an immediate manifestation of violence. Justice is the principle of all divine end making, power the principle of all mythical lawmaking" (1978, 295). Lawmaking mythical violence can be contested only by divine power, which today, according to Benjamin, is manifested in "educative power, which in its perfected form stands outside the law." Benjamin is not entirely clear about this "educative power," but I think it can only designate the influence of the family and other agencies in civil society not regulated by the traditional state apparatuses. In another sense, Benjamin alludes to "the proper sphere of understanding, language," which makes possible the peaceful resolution of conflicts. Since language is intimately linked with the national community, national consciousness contradicts the disruptive effects of violence in its capacity to resolve antagonisms.
Benjamin goes on to investigate violence embodied in the state (as contradistinguished from the national community) through a process of demystification. Critique begins by disclosing the idea of its development, its trajectory of ruptures and mutations, which in turn exposes the fact that all social contract depends on a lie, on fiction. "Justice, the criterion of ends," supersedes legality, "the criterion of means." Justice is the reign of communication which, because it excludes lying, excludes violence. In effect, violence is the mediation that enables state power to prevail. It cannot be eliminated by counter-violence that simply inverts it. Only the educative power of language, communication associated with the national collectivity, can do away with the need to lie. But since the social contract displaces justice as the end of life with legality connected with the state, and law is required as an instrument to enforce the contract, violence continues to be a recurrent phenomenon in a commodity-centered society.
Benjamin is silent about the nation and the efficacy of popular sovereignty in this text. His realism seeks to clarify the historic collusion between law, violence, and the state. He wants to resolve the philosophical dualism of means and ends that has bedevilled liberal rationalism and its inheritors, pragmatism and assorted postmodernist nominalisms. His realism strives to subordinate the instrumentality of violence to law, but eventually he dismisses law as incapable of realizing justice. But we may ask: how can justice--the quest for identity without exclusion/inclusion, without alterity--be achieved in history if it becomes some kind of intervention by a transcendent power into the secular domain of class struggle? How can justice be attained as an ideal effect of communication? Perhaps through language as mediated in the nation-form, in the web of discourse configuring the nation as a community of speakers (San Juan 2000b), the nation as the performance of groups unified under the aegis of struggle against oppression and exploitation?
Benjamin’s speculation on the reconciling charisma of language seems utopian in the pejorative sense. Peoples speaking the same language (e.g., Northern Ireland, Colombia, North and South Korea) continue to be locked in internecine conflict. If violence is inescapable in the present milieu of reification and commodity-fetishism, how can we use it to promote dialogue and enhance the resources of the oppressed for liberation? In a seminal essay on "Nationalism and Modernity," Charles Taylor underscores the modernity of nationalism in opposition to those who condemn it as atavistic tribalism or a regression to primordial barbarism. In the context of modernization, Taylor resituates violence in the framework of the struggle for recognition–nationalism "as a call to difference,…lived in the register of threatened dignity, and constructing a new, categorical identity as the bearer of that dignity" (1999, 240).
What needs to be stressed here is the philosophical underpinning of the struggle for recognition and recovery of dignity. It invokes clearly the Hegelian paradigm of the relation between lord and bondsman in The Phenomenology of Mind. In this struggle, the possibility of violence mediates the individual’s discovery of his finite and limited existence, his vulnerability, and his need for community. Piotr Hoffman’s gloss underlines the Hegelian motif of freedom as risk: "Violence …is the necessary condition of my emergence as a universal, communal being…for I can find common ground with the other only insofar as both of us can endure the mortal danger of the struggle and can thus think independently of a blind attachment to our particular selves" (1989, 145). Since the nation evokes sacrifice, the warrior’s death on the battlefield, honor, self-transcendence, destiny, the state seeks to mobilize such nation-centered feelings and emotions to legitimize itself as a wider, more inclusive, and less artificial reality to attain its own accumulative goals. Weber reminds us: "For the state is the highest power organization on earth, it has power over life and death…. A mistake comes in, however, when one speaks of the state alone and not of the nation" (quoted in Poggi 1978, 101).
The nationalist struggle for recognition and the violence of anticolonial revolutions thus acquire a substantial complexity in the context of modernity, the fact of uneven development, and the vicissitudes of capitalist crisis. In any case, whatever the moral puzzles entailed by the plural genealogies of the nation-state, it is clear that a dogmatic pacifism is no answer to an effective comprehension of the real world and purposeful intervention in it. Given the continued existence of nation-states amidst the increasing power of transnational corporations in a geopolitical arena of sharpening rivalry, can we choose between a "just" and an "unjust" war when nuclear weapons that can destroy the whole planet are involved? Violence on such a scale obviously requires the dialectical transcendence of the system of nation-states in the interest of planetary justice and survival.
Overall, the question of violence cannot be answered within the framework of the Realpolitik of the past but only within the framework of nation-states living in mutual reciprocity. Causality, however, has to be ascertained and responsibility assigned even if the nation is construed as "an interpretive construct" (Arnason 1990, 230). My view is that the hegemonic bloc of classes using the capitalist state machinery is the crux of the problem. If nations have been manipulated by states dominated by possessive/acquisitive classes that have undertaken and continue to undertake colonial and imperial conquests, then the future of humanity and all living organisms on earth can be insured only by eliminating those classes that are the origin of state violence. The nation-form can then be reconstituted and transcended to insure that it will not generate reasons or opportunities for state-violence to recur. That will be the challenge for future revolutionaries.
REFERENCES
Anderson, Benedict. 1991. Imagined Communities. Verso: London.
Arnason, Johann. 1990. "Nationalism, Globalization and Modernity." In Global Culture. Ed. Mike Featherstone. London: Sage Publications.
Ashcroft, Bill, Gareth Griffiths, and Helen Tiffin. 1998. Key Concepts in Post-Colonial Studies. New York: Routledge.
Balibar, Etienne and Immanuel Wallerstein. 1991. Race, Nation, Class. London Verso.
Benjamin, Walter. 1978. Reflections. New York: Harcourt Brace Jovanovich.
Berman, Nathaniel. 1995. "Modernism, Nationalism and the Rhetoric of Reconstruction." In After Identity. New York: Routledge.
Bourdieu, Pierre. 1993. The Field of Cultural Production. New York: Columbia University Press.
Bowle, John. 1947. Western Political Thought. London: Methuen.
Brown, Michael. 1986. The Production of Society. Totowa, NJ: Rowman and Littlefield.
Coombe, Rosemary. 1995. "The Properties of Culture and the Politics of Possessing Identity: Native Claims in the Cultural Appropriation Controversy." In After Identity. Ed. Dan Danielsen and Karen Engle. New York: Routledge.
Dunn, John. 1979. Western Political Theory in the Face of the Future. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
Fanon, Frantz. 1961. The Wretched of the Earth. New York: Grove Press.
Gellner, Ernest. 1983. Nations and Nationalism. Ithaca, NY: Cornell University Press.
Giddens, Anthony. 1985. The Nation-State and Violence. Cambridge, UK: Polity Press.
---. 1987. Social Theory and Modern Society. Cambridge, UK: Polity Press.
Held, David. 1992. "The Development of the Modern State." In Formations of Modernity. Ed. Stuart Hall and Bram Gieben. Cambridge, UK: Polity Press.
Hoffman, Piotr. 1989. Violence in Modern Philosophy. Chicago: University of Chicago Press.
Howard, Michael. 1991. The Lessons of History. Oxford: Oxford University Press.
Jessop, Bob. 1982. The Capitalist State.
Krader, Lawrence. 1968. Formation of the State. Englewood Cliffs: Prentice Hall.
Lukacs, Georg. 2000. In Defense of History and Class Consciousness. London: Verso.
Marmora, Leopoldo. 1984. "Is There a Marxist Theory of Nation?" In Rethinking Marx. Ed. Sakari Hanninen and Leena Paldan. New York: International General.
Ollman, Bertell. 1993. Dialectical Investigations. New York: Routledge.
Poggi, Gianfranco. 1978. The Development of the Modern State. Palo Alto: Stanford University Press.
Polanyi, Karl. 1957. The Great Transformation. Boston: Beacon Press.
Said, Edward. 1993. Culture and Imperialism. London: Chatto & Windus.
San Juan, E. 2000a. After Postcolonialism. Lanham, MD: Rowman and Littlefield.
-----. 2000b. "Bakhtin: Uttering the ‘(Into)nation of the Nation/People." In Bakhtin and the Nation. Ed. San Diego Bakhtin Circle. Lewisburg: Bucknell University Press.
Sassen, Saskia. 1998. Globalization and Its Discontents. New York: The New Press.
Smith, Anthony. 1971. Theories of Nationalism. New York: Harper.
-----. 1979. Nationalism in the Twentieth Century. New York: New York University Press.
Sorel, Georges. 1906 (1972). Reflections on Violence. New York: Macmillan.
Taylor, Charles. 1999. "Nationalism and Modernity." In Theorizing Nationalism. Ed. Ronald Beiner. New York: SUNY Press.
Tilly, Charles. 1975. "Western State-Making and Theories of Political Transformation." In The Formation of National States in Western Europe. Ed. Charles Tilly. Princeton, NJ: Princeton University Press.

---

Return to Left Curve no. 26 Table of Contents

JURAMENTADO?   HURAMENTADO! RESUREKSIYON? HURA!  HURA!

ni E. SAN JUAN, Jr.

Sabi ng mga magulang natin, takbo pag nakakita ng Moro--juramentado iyon!
Hadji Kamlon--takbo! 
Jabidah--takbo!
Dumarating sina Nur Misuari & Hashim Salamat--Hura? Huramentado?
Tapos si Marcos, tapos si Cory Aquino, dumating ang Al-Qaeda
O sige, bumaba sa Bud Dajo at Bud "Weiser" ang Abu Sayyaf--
Abdurarajak Janjalani--Khadaffy Janjalani--takbo!
Baka Taliban, takbo!
Pirata sa Palawan, takbo!

Dumating ang US Special Forcs & drone, todas na ang Abu Sayyaf--
Napatay ng AFP si Zulfik bin Abdulhim alyas Marwan
Pero nabuhay raw muli--takbo na naman!
Saksi ang midya, walang duda, ibinigay sa AFP ang 1.5 milyong dolyar--
Iusod ang siwang ng sepulkro sa Camp Abubakar, nabuhay raw muli!
Resureksiyon! 
Takbo muli! Aswang ng Abu Sayyaf? Kulam ni Osama bin laden?
Jihad ni Ampatuan?
Hura! Hura! Huramentado!

Nagtampisaw si Marwan sa lagusang masikip sa gubat ni Florante't Aladin
Nanlilimahid ang bakas ng balakyot na "terorista"
Ibinurol si Zulfik, sayang--kailan babangon muli?
Saan, sinong pumuslit ng 1.5 milyong dolyar?
Bakas at bakat, tiyak na babalik habang umaakyat sa Bud Bagsak....
Nabubulok ang mga pinugutang bangkay ng AFP sa Basilan at Sulu....

Di naglao'y nagkapuwang si Marwan, magaling yumari ng bomba--
Tugisin ang pork-barrel ng USA, takbo!
Takbo, mabuhay si Zulfik!
Takbo, aswang o mangkukulam ng Jemaah Islamiyah, mabuhay!
Takbo, nariyan si Obamang may suhol na dolyar para sa AFP--
Huramentado ni BS Aquino at mga heneral ng AFP?
Juramentado ng trapo't burokrata kapitalista?
Masaker nina Hen. John Pershing at Leonard Wood? Ulit na naman?
Sa gubat ng Sabah o Zamboanga? Ampatin, ampatin....

Alahu Akbar,
Tiyak ang resureksiyon nina Zulfik at mga kasama--
Hanggang may salapi, walang patid ang takbuhan at patayan--
Ikaw na Kristyanong mambabasa, kapatid ng mga heneral at trapo,
Di biro, hindi ba huramentado ka rin? --##

JURAMENTADO?   HURAMENTADO! RESUREKSIYON? HURA!  HURA!

ni E. SAN JUAN, Jr.

Sabi ng mga magulang natin, takbo pag nakakita ng Moro--juramentado iyon!
Hadji Kamlon--takbo! 
Jabidah--takbo!
Dumarating sina Nur Misuari & Hashim Salamat--Hura? Huramentado?
Tapos si Marcos, tapos si Cory Aquino, dumating ang Al-Qaeda
O sige, bumaba sa Bud Dajo at Bud "Weiser" ang Abu Sayyaf--
Abdurarajak Janjalani--Khadaffy Janjalani--takbo!
Baka Taliban, takbo!
Pirata sa Palawan, takbo!

Dumating ang US Special Forcs & drone, todas na ang Abu Sayyaf--
Napatay ng AFP si Zulfik bin Abdulhim alyas Marwan
Pero nabuhay raw muli--takbo na naman!
Saksi ang midya, walang duda, ibinigay sa AFP ang 1.5 milyong dolyar--
Iusod ang siwang ng sepulkro sa Camp Abubakar, nabuhay raw muli!
Resureksiyon! 
Takbo muli! Aswang ng Abu Sayyaf? Kulam ni Osama bin laden?
Jihad ni Ampatuan?
Hura! Hura! Huramentado!

Nagtampisaw si Marwan sa lagusang masikip sa gubat ni Florante't Aladin
Nanlilimahid ang bakas ng balakyot na "terorista"
Ibinurol si Zulfik, sayang--kailan babangon muli?
Saan, sinong pumuslit ng 1.5 milyong dolyar?
Bakas at bakat, tiyak na babalik habang umaakyat sa Bud Bagsak....
Nabubulok ang mga pinugutang bangkay ng AFP sa Basilan at Sulu....

Di naglao'y nagkapuwang si Marwan, magaling yumari ng bomba--
Tugisin ang pork-barrel ng USA, takbo!
Takbo, mabuhay si Zulfik!
Takbo, aswang o mangkukulam ng Jemaah Islamiyah, mabuhay!
Takbo, nariyan si Obamang may suhol na dolyar para sa AFP--
Huramentado ni BS Aquino at mga heneral ng AFP?
Juramentado ng trapo't burokrata kapitalista?
Masaker nina Hen. John Pershing at Leonard Wood? Ulit na naman?
Sa gubat ng Sabah o Zamboanga? Ampat, ampatin ang dugo....

Alahu Akbar,
Tiyak ang resureksiyon nina Zulfik at mga kasama--
Hanggang may salapi, walang patid ang takbuhan at patayan--
Ikaw na Kristyanong mambabasa, kapatid ng mga heneral at trapo,
Di biro, hindi ba huramentado ka rin? --##

BAKIT LAGING KAILANGAN ANG HALIMBAWA NI ANDRES BONIFACIO SA ATING PAKIKIBAKA: Ilang Mungkahi

ni E. SAN JUAN, Jr.

         Bagong panahon, bagong pag-aangkop ng sinaunang pananaw. Utang sa mabulas at masiglang pagsulong ng kilusang mapagpalaya mula noong dekada 1960 hanggang ngayon ang pagpupugay kay Andres Bonifacio bilang ulirang rebolusyonaryo ng sambayanan. Utang sa ilang publikong intelektuwal tulad nina Renato Constantino, Teodoro Agoncillo, Amado V. Hernandez, Jose Maria Sison, atbp., laluna kina Claro Recto, Lorenzo Tanada, at Jose Diokno na nagpasimuno sa pagtutol sa diktadurang U.S.-Marcos.

    Sa kolektibong aksyon ng masa, naiahon ang nasyonalismong nailubog ng matinding Amerikanisasyon ng bansa. Naibangong muli ang dignidad ng Supremo sa pagkasadlak nito noong panahon ng Cold War at pamamayani ng komodipikadong neoliberalismo nitong huling bahagdan ng nakaraang siglo. Ngunit sa kasalukuyang yugto ng malalang krisis ng kapitalismong neoliberal--pansinin ang sintomas nito sa teroristang giyerang inilulunsad ng Estados Unidos sa halos lahat ng sulok ng daigdig-- kailangang balik-suriin ang ating posisyon tungkol sa relasyon ng indibidwal at lipunan/kasaysayan. Problematikong suliranin ito buhat ipunla ng U.S. ang ideolohiya ng kasakiman at pagkamakasarili.

    Sa namamayaning ideolohiya ng kapitalismong global (sakop na ang neokolonyang Pilipiinas), ugaling isentro ang lahat sa namumukod na indibidwal. Ang indibidwalismong naikintal sa atin ay mahirap iwasan. Gawi nating ipaliwanag ang bawat pangyayari sa kilos ng isa o ilang indibidwal. Halimbawa: kung wala si Marcos, di nangyari ang martial law at diktadurya noong 1972-86. Kung wala si Aguinaldo, di sana'y nagtagumpay ang himagsikan ng 1898. Kung wala si Quezon....  Bakit ganyan ang hilig ng pag-iisip?  Sa materyalistikong pagtaya, ang lipunan ay hindi koleksiyon ng atomistikong sangkap--hiwa-hiwalay at magkakompitensiyang indibidwal--kundi pinagsamang relasyon ng mga grupo ng tao. Hindi pagdagdag kundi paglalangkap ng relasyon ang sosyedad. Kung tutuusin, ang personalidad o karakter ng isang tao ay binubuo ng kanyang sapin-saping pakikipag-ugnayan o pakikipagkapwa sa kapaligiran. Ang buhay ng tao ay maigting na kalangkap ng daloy ng lipunan sa kasaysayan.

    Itong bisyon ng pagkakasanib ng indibidwal at lipunan ang pangunahing prinsipyong nailahad sa "Ang Dapat Mabatid ng mga Tagalog." Dinamikong kolektibismo ang naghaharing pangitain. Ang kontribusyon ng Supremo sa pilosopiya ng nasyonalismong radikal sa akdang iyon, kaakibat ng "Dekalogo" ng Katipunan, ng mga tula at liham kina Emilio Jacinto and Mariano Alvarez, ay katibayan ng historiko-materyalistang pagsipat ng Supremo sa mga pangyayari at paghusga sa kung anong dapat gawin upang mabago ang sitwasyon ng sambayanan (tingnan ang kalipunan ni Agoncillo 1963).

    Mapagbuo at mapaglikha ang tendensiya ng dalumat niya.     Tumutumok iyon sa proseso ng karanasan at repleksiyon ng kamalayan tungkol dito.  Kaagapay ng teorya ng ayos ng lipunan ang praktika ng estratehiya at taktika ng pagbabago nito. Tumatagos at tumatalab sa mga salita ng Supremo ang kamalayang pangkasaysayan na tumakwil at lumihis sa ideyalistiko't dogmatismong etika/politika ng Simbahan Katoliko, laluna ng mga prayle at mga ordeng relihiyosong umuugit sa aparato ng Estado noong panahon ng pananakop ng Espanya. Kinatawan ng Supremo ang pag-unlad natin mula sa Edad Medya ng Simbahan tungo sa renaissance at repormasyon sa Europa hanggang sa pagpasok ng modernidad sa insureksiyon ng Paris Commune noong 1872. Palatandaan ang Katipunan sa pagsulong natin sa panahon ng modernidad at imbensiyon ng bansang Pilipinas.

    Bagamat walang pormal na edukasyon, naidistila ng Supremo ang makabagong pedagohiya sa kanyang pagbabasa at sa mismong karanasan sa paghahanap-buhay (Agoncillo 1965).  Batid na ng lahat--hindi na dapat irebyu ang talambuhay ng Supremo--na bukod sa kanyang katutubong talino, napag-aralan at naisadibdib niya ang modelo ng Liga Filipina na naibunsod ni Dr. Jose Rizal noong Hulyo 1982.

    Malaking hakbang ang Liga mula sa repormistang paninindigan ng mga propagandista ng Solidaridad. Isinaisantabi na ang layuning asimilasyon sapagkat inadhika nito na pag-isahin ang buong kapuluan at mga katutubo upang magtulung-tulungan.  Bukod sa paghikayat sa pagbutihin ang edukasyon, pagtatanggol laban sa inhustisya at dahas, sinikap ding magtayo ng mga paraan at istrukturang tutugon sa bawat pangangailangan ng mga kasapi. Naipunla na roon ang binhi ng Katipunan at ng rebolusyonaryong matrix ng ating kasaysayan.

    Bagamat tila payapang pagpaplano lamang ang Liga, sa ika-apat na araw na pagdating ni Rizal, inaresto na agad siya. Dagling binuhay ng Supremo at ni Domingo Franco ang Liga at hinirang si Apolinario Mabini na maging sekretaryo ng Konseho Supremo. Parang hula ng darating ang pagkalahok ni Mabini sa pagkakataong ito, "prophetic" sa taguring pangteolohiya. Hindi nagtagal, humiwalay ang ilang kasapi sa Cuerpo de Compromisarios at tuluyang napilitang ilunsad ng Supremo at mga kasama ang Katipunan (Constantino 1975, 153-54). Pagtakwil sa Espanya ang mithi sa organisadong lakas ng sambayan, sa paraan ng malawakang himagsikan. Isang orihinal na hakbang ito ng Supremo.

    Sa henealohiya ng pagsulong ng kamalayan ng Supremo, ang aral ng Liga at limitasyon ng mga Propagandista ay mahalaga. Walang makabuluhang pagbabago ang magaganap kung hindi kasangkot ang nakararaming klase o uri sa lipunan. Ang masa ang yumayari na kasaysayan. Bukod dito, natanto rin ng Supremo na dapat kolektibo ang makinang uugit sa kilusan, isang pamunuang nakaugat sa abilidad at kakayahan ng nakararaming anak-pawis: magsasaka at trabahador na siyang bumubuo ng mayorya. Gayunpaman, ang liderato ay magmumula sa mga mulat at bihasang kasapi na mahigpit at malalim ang pagkakaugnay sa mga abanteng elemento--ang mga kinikilalang kinatawan ng mga bayan o purok. Paano makikilala ang mga bayani?  Sa sandali ng pagpapasiya, sa tandisang pakikibaka at sakripisyo ng buhay para sa katwiran at kabutihan ng nakararami.

    Nabigyan-tinig ito sa isang panawagang pinamagatang "Katipunan Marahas ng mga Anak ng Bayan."  Inalagatang taos-pusong  paghahandog ng buhay ang pamantayan ng Katipunan, masinop na idiniin ng Supremo ang motibasyon ng kolektibong pag-babalikwas, ang bukal ng mga damdamin at hibong nagpapagalaw sa isip at katawan. Pagtuunan ng pansin ang retorika at estilo ng paghikayat, hindi lamang pakikiramay kundi pakikiisa (empathy):

....ang kadahilanan ng ating paggugol ng lalong mahalaga sa loob at sampu ng ingat na buhay, ay nang upang tamuhin at kamtan yaong nilalayong Kalayaan ng ating Bayang tinubuan na siyang magbibigay buong kaginhawahan at magbabangon ng kapurihan na inilugmok na kaalipinan sa hukay ng kadustaang walang katulad.

    Sasagi kaya sa inyong loob ang panglulumo at aabutin kaya ng panghihinayang na mamatay sa kadahilanang ito?  Hindi!  hindi! Sapagkat nakikintal sa inyong gunita yaong libu-libong kinitil sa buhay ng mapanganyayang kamay ng kastila, yaong daing, yaong himutok at panangis ng mga pinapangulila ng kanilang kalupitan, yaong mga kapatid nating nangapipiit sa kalagimlagim na bilangguan, at nagtitiis ng walang awang pagpapahirap, yaong walang tilang pag-agos ng luha ng mga nawalay sa piling ng kanilang mga anak, asaw, at matatandang magulang na itinapon sa iba't ibangt malalayong lupa at ang katampalasanang pagpataya sa ating pinaka-iibig nating kababayan na si M. Jose Rizal, ay nagbukas na sa ating puso ng isang sugat na kailan pa ma'y hindi mababahaw. Lahat ng ito'y sukat nang magpaningas sa lalong malamig na dugo at magbunsod sa atin sa pakikihamok sa hamak na kastila na nagbigay sa atin ng lahat ng kahirapan at kapamatayan (Agoncillo 1963, 71).

    Sa nakaaantig na diskursong nasipi, nalikha ng Supremo ang lunan o espasyo ng pakikidigma pagkaraang maisusog sa kamalayan ang daloy ng panahon, daloy na may kahapon, ngayon at kinabukasan--sa isang salita, ang kasaysayan ng bayan. Sa paglatag ng larangan ng tunggalian, tinukoy rin kung sino ang kaaway at kakampi, ang linya ng digmaan kung saan ang obheto ng kolonisasyon ay nagiging suheto ng pagabangon: ang pagkatao ng Filipino. Sa diyalektikang paglalarawan, ibinigkis ng Supremo ang gunita ng mga kahirapang dulot ng Espanya, ang alaala ng mga magulang at ninuno na patuloy na sumasagitsit sa katawan ng mga anak. Nagkaroon ng galaw ng panahon ang lugar/lunan. Matingkad na nailarawan ito sa tulang "Ang Mga Cazadores," isang mabalasik at dramatikong konkretisasyon ng karanasan ng mga sinakop.

     Ngunit ang sentimyento ng gunita (memory-work) ay hindi sapat. Kailangan ang dunong o talino upang mahugot sa karanasang nakalipas ang disenyo at lohika ng nabubuong iskema ng kinabukasan. Hindi lamang elemento ng damay o simpatiya ang kailangan, kundi distansiya o paghinuha ng unibersal na nakalakip sa partikular--sa intuisyon ng paglalagom. Katutubong ntelihensiya at mapanuring sensibilidad ang kailangan.

    Marahil, natutuhan niya ito sa pagbabasa sa mga nobela ni Victor Hugo at Eugene Sue. Nasagap niya rin ito sa pagsasanay sa dulaan, sa Teatro Porvenir sa Tundo; sa pakikitungo sa mga magulang ni Gregoria de Jesus; at laluna sa mga pakikisalamuha sa grupo nina Deodato Arellano, Aurelio Tolentino, Teodoro Plata, Pio Valenzuela, at iba pang maituturing na "petiburgesya" sa konteksto ng kolonisadong lipunan noon (Agoncillo 1967). Ang karakter ng Supremo ay hinubog ng karanasan at kapaligirang kinagisnan niya, at siya namang humubog sa balak, plano, at kilos niya at mga kasama.

    Ang galing o kakayahang lumagom ng hiwa-hiwalay na karanasan ay natatanging birtud ng Supremo. Karapat-dapat nga siyang maging puno ng Katipunan at ng puwersang sandatahan nito. Samakatwid, ang oryentasyon ay hindi paurong o sentimentalistikong nostalhiya kundi progresibong mobilisasyon ng lakas ng bawat mamamayan tungo sa hegemonya nito--kapangyarihang moral at intelektuwal (sa pakiwari ni Antonio Gramsci)--na rationale ng politikang pakikibaka. Magkaalinsabay ang paghubog ng malay at ng kapaligiran, diyalektikal ang kalakaran ng dalawang lakas. Ito ang buod ng laging makabuluhang pamana ng Supremo sa saling-lahi.

    Natalakay ko na sa isang sanaysay ang simulaing pampilosopiya ng ”Mga Katungkulang Gagawin ng mga Anak ng Bayan" at "Ang Dapat Mabatid"--dalawang testimonya ng dalubhasang paglalagom ng Supremo (San Juan 2013, 1-14). Kasukdulan nang ulitin dito iyon maliban sa pagbanggit sa isang bagay. Ang Stoikong pagkilatis ng Supremo sa pagkatao ng Filipino ay hindi nakatuon sa "hiya," damay, o "utang na loob" o anupamang esensiyal na salik, kundi sa paggamit ng rason o katwiran na nakasalig sa batas ng kalikasan. Ang rasong ito ay hindi instrumental kundi imahinasyong mapanlikha't kritikal. Dito nakasalalay ang ramipikasyong unibersal ng Katipunan, di lamang iyon para sa katagalugan.

    Ang naturalistikong kaisipan at pagtarok ng Supremo ay kahawig ng mga ideya nina Benedict Spinoza, Rousseau at mga philosophes sa Pransiya at Alemanya (Kant, Herder, Hegel). Ang materyalistikong pagtingin ay hindi positibistiko o empirisistiko sapagkat nakakawing ito sa masalimuot at diyalektikong pagsulong ng kasaysayan ng mga lipunan batay sa produksiyon at reproduksiyon ng buhay sa lupa (alinsunod sa tagubilin ni Marx sa kanyang "Theses on Feuerbach"). Malayo na tayo sa iskolastikong turo nina San Agustin at Santo Tomas Aquinas, lumagpas na sa Renaissance at Repormasyon, at nakarating na tayo kina Voltaire, Diderot, Locke, at St Simon--mga pantas na sinuri nina Marx at Engels noong kalagitnaan ng Siglo 1800. Nagbunga't nahinog ang tradisyong mapagpalaya sa mga kaisipan at gawa ng Supremo noong 1896 hanggang siya'y paslangin ng mga ilustradong kasabwat ni Emilio Aguinaldo.

    Yamang nabanggit si Heneral Aguinaldo, kailangan pa bang balik-tanawin ang nangyari sa Tejeros noong Marso 22, 1897 at ang sumunod na paglilitis sa Supremo at pagpatay sa kanya? Unang sinuyod at hinusgahan ito ni Teodoro Agoncillo sa kanyang sanaysay "Ang Ibinunga ng Kapulungan ng Teheros" (1998) bago pa sinulat ang The Revolt of the Masses. Hinggil sa Tejeros, napuna ni Constantino na nagwagi ang ilustrado't natalo ang proletaryo, hanggang dumulo sa kompromiso ng Biak-na-Bato noong 1897. Sang-ayon ako na pansamantalang nakapamuno ang kampon ng mga elite ng Cavite (Severino de las Alas, Mariano Noriel, Daniel Tirona, atbp), subalit hindi lahat ng Katipunan ay napasailalim nila. Malakas at matatag ang karisma ng Supremo kahit na wala na siya. Nagpatuloy ang pakikilaban nina Emilio Jacinto at mga kasama sa ibang lalawigang walang impluwensiya si Aguinaldo (Agoncillo and Alfonso 1967).

    Ngunit ano ang aral na mahuhugot sa nangyari sa Tejeros? Lumalabas na hindi kabisado ng Supremo ang katusuhan ng mga ilustrado sa Cavite. Labis ang kanyang pagtitiwala sa mga "Magdiwang" ng Cavite (Alvarez 1992), at hindi niya nakalkula ang patuloy na pagnanaig ng ideolohiyang piyudal sa mga ilustrado at mga kapanalig. Lantad ito sa rasyonalisasyon ni Aguinaldo sa kanyang talambuhay, Mga Gunita ng Himagsikan (1964, 225-27), tungkol sa pagbawi niya ng "indulto" na ipatapon lamang, hindi patayin, ang magkapatid na Bonifacio.

    Sa harap ng mga maniobra ng mga elite sa Tejeros, maisusog na kulang ang kabatiran ng Supremo sa politika ng uring sumusunod sa pormalistikong regulasyon ng pagpupulong, hindi ang kalamnan. Hindi sanay ang Supremo sa makinasyong panloob sa Tejeros, sintomas ng mabisang paghahari ng kostumbreng awtoritaryanismo't piyudal na umugit sa mga nagsilahok sa pulong sa Tejeros (na pinuri naman ni Nick Joaquin sa kanyang A Question of Heroes).

    Nabanggit ni Ambeth Ocampo na ang Konstitusyong sinulat ni Edilberto Evangelista ay hango sa Ordeng Royal ng gobyerno ng Espanya na gawa ni Maura, ang ministrong responsable sa mga kolonya (1998, 19). Sa anu't anoman, pakiwari ko'y nadama ng Supremo na ibang bayan ang pook na iyan, hindi pa handa sa inaasahan ng Katipuna, walang muwang sa Dekalogo, kaya umalis hanggang naharang sila sa Limbon, Indang. Ang trahedya ng nangyari ay masisipat sa kuwadro ng pagtatagisan ng uring panlipunan, hindi ang kontradiksiyon ng personalidad nina Bonifacio at Aguinaldo. Samakatwid, hindi pa sukdulang lumaganap ang etika at politika ng Katipunan at ng dalumat ng modernidad kaakibat nito. Hindi pa umiral ang hegemonya ng anak-pawis sa mga kaaway ng Espanya sa Cavite. Maisasapantaha na sa hubris ng Supremo nagkapuwang ang reaksyonaryo't konserbatibong lakas, at sa gayon nagapi ang isang miyembro ng partido ng kaunlaran at kaliwanagan.

    Sa perspektibang malawak, ang pangyayari sa Tejeros ay hindi dapat makalambong sa larangan ng digmaan ng mananakop at sinakop. Sa diyalektika ng alipin at nang-aalipin, laging panalo ang alipin. Ang takbo ng himagsikan (na sinuri ni Mabini sa kanyang Memorias) ay katibayan na rin na hindi pa humihinog ang punla ng Liga & Katipunan; panahon at sipag ang hinihingi na sirkonstansya upang maabot ang antas ng hegemonya ng anak-pawis sa buong kapuluan. Mangyayari ito sa pagpupunyagi nina Isabelo de los Reyes, Lope K Santos, Crisanto Evangelista, atbp sa pakikitunggali sa Estados Unidos. Mapapatunayan ito sa pagtatag ng partido sosyalista at komunista noong nakaraang siglo, at sa pagyabong ng puwersa ng pambansang demokrasya sa bukana ng bagong milenyo. Katunayan nito ang kasalukuyang masusing pagpapahalaga sa buhay at halimbawa ng Supremo sa gitna ng krisis ng Republika at ng imperyalismo ng globalisadong kapital..

    Sa paglalagom, ano ang dapat tandaan sa buhay ni Andres Bonifacio?
Una, ang Supremo ay hindi isang natatanging indibidwal lamang.  Siya ang pinagsanib na lakas ng mga uring manggagawa at makamalayang kamag-anak o kababayan na kapwa inaapi't ginigipit ng Simbahan at Estado. Pangalawa, sinasagisag ng Supremo ang naisakatuparang pagsisikap ng mga naunang rebelde--mula pa kina Dagohoy hanggang Diego Silang, Apolinario Cruz, at mga ginaroteng pareng Burgos, Gomez at Zamora. Sinasagisag din niya ang natamong pagmumulat ng bayan nina Marcelo del Pilar, Lopez Jaena, at Rizal (na napukaw at namobilisa nina Balagtas at Burgos). Pangatlo, sa pagtatag at pagpapalago sa Katipunan at sa sistematikong pag-udyok at paghikayat na simulan ang himagsikan--kahit man nabigo ang ilang paglusob (na siyang argumento ni Nick Joaquin upang siraan ang Supremo)--matagumpay na naitampok ang kinakailangang pag-iisa ng teorya at praktika sa anumang kolektibong proyekto ng sambayanan. Rason at karanasan ay magkatuwang sa trajektori ng proyektong ito.

    Kulang pa ba ang inisyatibang naitala? Ang tatlong nakamit na layuning natukoy ay sapat na upang maging palagiang dakilang bayani ng lahi si Andres Bonifacio. Iyon ay mga tagumpay na nakaigpaw sa pagtataksil ng mga ilustrado na tumungo sa pagsuko ni Aguinaldo sa Estados Unidos at asimilasyon ng elite (Quezon, Osmena, Roxas) sa hegemonya ng imperyo. Patuloy pa rin ang tendensiyang kontrahin ang nasyonalistikong agos ng kasaysayan (halimbawa, ang pagbatikos ng Amerikanong Glenn May sa mga Pilipinong historyador, na itinala nina Milagros Guerrero at Ramon Villegas (1997) at ni Reynaldo Ileto (1998).  Gayunpaman, ang inspirasyon ng Supremo ay nagbanyuhay hindi lamang sa kagitingan ng mga hukbo nina Macario Sakay at mga kasama sa Balanguiga, Samar, bagkus nagkaroon ng kakambal o alingawngaw sa maraming pag-aalsa at rebelyon ng mga Moro sa Mindanao at Sulu at mga pagtutol ng mga pesante sa Kolorum at ng mga Sakdalista hanggang sa mga gerilya ng Hukbo ng Bayan Laban sa Hapon, at mandirigmang militante ng Bagong Hukbong Bayan.

    Oo nga't hindi na mabilang ang mga pagdalaw ng espiritu ng paghihimagsik sa dekadang sumaksi sa Frist Quarter Storm ng 1970 at "People Power Revolt" ng Pebrero 1986. Ano ang pahiwatig nito? Walang iba kundi ito. Buhay ang Supremo sa bawat pagsulong tungo sa tunay na kasarinlan at kalayaan, katapat ng kanyang inihudyat na pithayang panlipunan, ang pangkalahatang "katwiran" at "kaginhawaan." Buhay pa rin ang puso't diwa ng Supremo sa mga program ng kilusang naghahangad ng katarungan at pambansang demokrasya, at ng mga taong nagmimithi ng pagkakapantay-pantay ng mga kasarian, kaligayahan, kasaganaan at dignidad ng Filipino.


SANGGUNIAN


Agoncillo, Teodoro.  1963.  The Writings and Trial of Andres Bonifacio.  Manila: Office of the Mayor and the University of the Philippines.

-----.  1965.  The Revolt of the Masses.  Quezon City: University of the Philippines Press.

-----.  1998.  "Ang Ibinunga ng Kapulungan ng Tejeros."  Nasa sa Bahaghari't Bulalakaw.  Quezon City: University of the Philippines Press.

------. and Oscar Alfonso.  1967 History of the Filipino People. Quezon City: Malaya Books.

Aguinaldo, Emilio.  1964.  Mga Gunita ng Himagsikan.  Manila: Cristina Aguinaldo Suntay.

Alvarez, Santiago V.  1992.  The Katipunan and the Revolution. Tr. Paula     Carolina Malay.  Quezon City: Ateneo University Press.

Constantino, Renato.  1975.  The Philippines: A Past Revisited. Quezon City: Tala Publishing Services.

Guerrero, Milagros and Ramon Villegas.  1997.  "The Ugly American Returns."
    Heritage (Sumer): 37-41.

Ileto, Reynaldo.  1998.  Filipinos and their Revolution.  Quezon City: Ateneo de Maila University Press.

Joaquin, Nick. 1977.  A Question of Heroes.  Manila: Ayala Museum.

Ocampo, Ambeth. 1998. The Centennial Countdown.  Manila: Anvil.


San Juan, E, 2013.  "Handog kay Andres Bonifacio: Katwiran, Kalayaan, Katubusan."  Nasa sa Salita ng Sandata,ed. Bienvenido Lumbera, et al.  Quezon City: Ibon Books.

ANALEKTA:  PAKIKIPAGTALIK NG TEORYA & PRAKTIKA

ni E. SAN JUAN, Jr.


A.

Hindi lahat ng batid o wani kailangang ipagsulit---
Walang ligaya sa lupa na di dinilig ng balde-baldeng luha--

Sala sa lamig, sala sa init, sa pagmumura nagkasala'y nahuhuli--

Anak na di paluhain, ina't asawa ang patatangisin--
Dagat binubuo ng patak ng tubig, bundok ng buto't bungong maliliit--
Biyayang apoy at habagat, batuta man ay pinalalambot--

Batong-buhay ka man na sakdal tigas, unti-unting patak ng dura
    tuloy maaagnas--

Malaki man at buhanghang, daig ang munting aring siksikan--
Maliit man daw ang sili may anghang na angking sarili--
Munti ma't matindi, daig ang nagmamalaki--

Mababaw man ang sugat, malalim ang ugat ng gurlis at pilat--

Kung minsan ang awa ay nagiging iwa, pasaling ma'y humihiwa--
Sugat na inilihim at tinakpan, gumaling ma'y balantukan--

Nasa tuldik ang awa, nasa lumagda ang gawa, siya nawa--


B,

Iba na ang isang hawak sa palad kaysa sandamakmak na lumilipad--

Kung mayroong itinanim, tila hindi tiyak na may aanihin--
Kapag may isinuksok sa dingding, kailangan pa bang tingalain?

Kung hangin ang itinanim, baka tsunami ang aanihin--
Bawat palayok daw ay may kasukat na suklob, isinukang tungtong--
Hanging pabula-bulangit, sandaling sakdal tuwid, kadalasa'y pilipit--

Sumala ang sandok sa palayok, gusing lihim ang nadukot--

Nagkamali ang hilot sa isinuksok, ay naku! sa puwit nadukot--
Ang sukli ng isang nasa kamao, higit sa ipinangakong dalawa o tatlo--

Walang mailap na baboy-ramo sa matiyagang patay-gutom--
Walang humawak ng kalan o nanghimasok sa lutong di naulingan--
Iba ang pugong huli na kumpara sa sungayang dadakpin pa--

Walang umani ng tuwa na di sa hinagpis naipunla--
Kung hiwaga ang itinanim, baka himala't masungit na aswang ang anihin--

C,

Humahabol ang nahuli sa unang humarurot sa pagsisisi-

Kapag iniamba dapat na itaga, kapag itinaga, maipatataga--
Ang anumang gawin, makapito mong isipin kung di ka pa nabigti--

Kung magagawa at di gawin, di na magagawa kahiman ibigin--

Tikatik man kung panay ang ulan, nakapinid na pilik-mata'y mapapaapaw--
Anumang gawang dinali-dali, malimit mangyari'y di mayayari't tuloy lugi--

Malabis na pag-asa, laging pangangarap, dalamhati ang ibubunga--

Bakit ka pa magsisisi gayong napariwara't di na makangingisi--
Walang masamang kaniya, walang mabuti sa iba, pag-aayaw-ayawin pa ba?

Hanap lamang ay hamog, putragis, buong katawan sa tubig naanod-

Kung di makipagsapalaran, di makatatawid sa magkaibayong karagatan--
Kaya maligo ka sa linaw, kahit duling o bulag, sa labo magbanlaw--

Walang unang sisi sa huling pangyayari, mayroon sa unang pagkawili--
Kung ang hirap ay masasal na, bisperas na kaya ng ginhawa?--##

BALADA NI JONAS BURGOS,

NALIGAW SA DAANG MATUWID
Kung sakaling na-miss ninyo ako'y ipagpatawad
Huwag itanong kay Uncle Sam o  sa Abu Sayyaf
Baka hulihin kayo ng mga sirena ni Major Baliaga
Pagkat daang matuwid sadyangButo't kalansay ng katarungang desaparecido -- Alay-ay!

AMBIL--MAKABAGONG INTERBENSIYON NI E. SAN JUAN

    Kasunod sa koleksyong Mendiola Masaker (2014), mga neokonseptuwalistang tula, AMBIL ang pamagat ng bagong libro ng kritikong nakabase sa U.S., si E. San Juan, Jr. (nakatala sa amazon.com at iba pang Website). 

    Sinikap itanghal dito ang pag-imbento ng anti-art, eksperimental na larawang-diwang laban sa likhang institutusyonal at naka-sentro sa awtor. Ang moda ng pagsulat dito ay nakaugat sa ironya o parikala, salungat sa kombensyonal na istandard na itinuturo hanggang ngayon. Labag sa komodipikadong sining at pamantayan, adhika ni San Juan na sumulong mula sa inobasyon ng modernismong daloy ng panitik nina Abadilla at Amado Hernandez. kabalikat ang iba pang kilusang anti-kapital, mapagpalaya't avant-garde. 

    Bukod sa konseptuwalistang modang inumpisahan ng Dada, suryalismo, Duchamp, Fluxus, Minimalism, Pop Art, atbp, gabay ni San Juan ang alyenasyong-effekt ni Brecht at konstruktibismong pagsubok ng mga Bolshevik sa Rusya. Sa laro ng mga salawikain at idyomang pangkaraniwan, sinubukang baklasin ang panulaan sa tradisyon ng pagbibilang ng pantig at silabiko, de-kahong kuwadro ng nakaugaliang pagpapahayag. Salungat ang AMBIL sa upisyal na ispektakulong pinagbibili sa palengke, sa palabas ng gobyerno, pamantasan at sistemang neokolonyal at piyudal na pagpapahalaga.

     Emeritus propesor sa English, Comparative Literature at Ethnic Studies, si E. San Juan ay dating fellow sa W.E.B. Du Bois Institute, Harvard University, at sa Harry Ransom Center, University of Texas. Nagturo siya sa U.P., Ateneo d Manila University, Leuven University (Belgium), Tamkang University (Taiwan), University of Trento (Italy), Brooklyn College, Wesleyan University, at Washington State University. Ang ilang bagong libro niya ay: US Imperialism and Revolution in the Philippines (Palgrave), In the Wake of Terror (Lexington), Ulikba (UST Publishing House), Sapagkat Iniibig Kita & Kundiman sa Gitna ng Karimlan (UP Press). Ilulunsad sa 2015 ang Lupang Hinirang, Lupang Tinubuan (De La Salle Press) at Between Insurgency and Empire (UP Press).

ANO ANG DAPAT GAWIN?

BALANGKAS SA PAGBUO NG MAPAGPALAYANG KRITIKA NG NEOKOLONYALISTANG ORDEN

-ni E. San Juan, Jr.
Professorial Lecturer, Polytechnic University of the Philippines



    I.  DISKURSO TUNGKOL SA POLITIKA NG KASAYSAYAN

Panimulang Hagod ng Kamalayan


    Sa malas, ang kasaysayan ng Pilipinas ay isang mahaba't masalimuot na proseso ng pagbabago, buhat noong sakupin tayo ng Espanya hanggang sa pagbabalik ng U.S. sa kasunduang VFA (Visiting Forces Agreement)  at EDCA (Enhanced Defense Cooperation Agreement). Hindi tuwid ang lakad ng mga pangyayari. Neokolonya pa rin tayo sa kabila ng pagiging Republikang formal noong 1946, kahiman ilang "Bayang Magiliw" ang kantahin sa bawat simula ng programa't pelikula saanmang sulok ng bayan.

    Sipatin ang matinding kontradiksyon ng mga pwersa sa lipunan sa daloy ng historya. Bagamat pasulong ang direksiyon ng pakikibaka laban sa imperyalismo, bunga ng paghinog ng mga sapin-saping kontradiksiyon, hindi magkalapat ang kamalayan at realidad. Laging may agwat, palya, o di-makatugmang interaksyon ng teorya at praktika sa kolektibong karanasan. Kaya paurong ang kinalabasan ng 1896 rebolusyon sa gabay ng ilustradong pamumuno. Gayundin ang pagpupunyagi ng mga unyon, insureksiyon ng magbubukid sa Colorum, Sakdal at kilusang Huk--hindi natamo ang gahum o hegemonyang kailangan upang mabagong ganap ang mapaniil na sistema ng lipunan. Taglay noon ang obhetibo't suhetibong dahilan.

    Sa kabilang dako, higit na radikal at malaganap ang kilusang makabayan ngayon kumpara sa unang dekada ng Republika at kalakaran ng "Cold War." Ang pagbagsak ng diktaduryang Marcos ay sintomas ng maselang krisis ng kapitalismong global, ngunit muling nakabangon ang oligarkong uri sanhi ng pagkakamali't pagkakataon. 

    Kailangang ang diyalektikang analisis. Ang problema ng interbensiyon ng masang mulat sa transpormasyon ng kabuhayan at pulitika, kung paano susunggaban ang pagkakataon sa pag-sudlong ng teorya & praktika, ay nananatili pa rin.  Kailangang himayin ang masalimuot na suliraning ito. Susuriin sa ibaba ang ilang aspekto ng liku-likung landas sa pagbabago upang matarok ang mabisang perspektib upang mapalaya ang nasusugpong lakas ng masa at makamit ang pinakamimithing katarungan at kalayaan ng pinagsasamantalahang mayorya, pati na ang ganap na kasarinlan  at kasaganaan ng bansa. Hindi nga tuwid ang daan ng mapagpalayang pagpupunyagi ngunit, sa tulong na kolektibong pag-aaral at paghuhusga, makatitipid ng buhay na isasakripisyo't mabibigyan ng halaga at kahulugan ang bawat hakbang tungo sa ikatatagumpay ng pambansang paglalakbay tungo sa kalayaan at kasaganaan.

    Ilang nota muna bago usigin ang paraan ang analisis. Sapagkat ang tangka rito ay diyalogo, hindi monologo, maikli lamang ang paglalatag dito ng puntodebistang radikal. Ilang prinsipyo ang papatnubay sa rebyu ng ilang importanteng pangyayari sa naratibo ng pakikibaka. Dapat maging gabay ito sa ating pagsusuri ng mga problemang bumabagabag sa pambansang konisyensiya o kolektibong budhi, na ipinapanukalang sungkitin sa bisa ng diskursong sumusunod.

Iskema ng Kritikang Panlipunan

    Malimit tayong mag-umpisa sa puntodebista ng indibidwal sa
anumang repleksyon tungkol sa sosyedad.  Problema na kaagad ito. Sino
at ano ang taong nag-iisa? 

    Ilang paliwanag.  Una, ang sosyedad ay hindi pulutong ng mga
indibidwal kundi pagbubuklod ng mga relasyon o ugnayan ng pangkat.
Ang indibidwal ay kabilang sa relasyong iyon. Ang indibidwal ay walang
permanenteng buod kundi ang kabuuan ng mga ugnayang panlipunan
na kinabibilangan niya. Hindi namumukod na abstraksyon ang
personalidad.  Iyon ay kalipunan o bungkos ng mga relasyong sosyal.

    Pangalawa, ang buhay sa lipunan ay praktikal, o gawaing
konkreto't mabisa sa pagbabago ng kapaligiran. Alinsunod dito, nagiging
sabjek o suhetong taglay ang ahensiya o kakayahang umakto ang bawat
indibidwal.  Nakapaloob sa mapanuri't praktikal na kilos ng tao sa lipunan
ang "revolutionizing practice" (tinukoy ni Marx sa "Theses on Feuerbach)"--
hindi lamang interpretasyon kundi transpormasyon ng mundo (Fischer).

    Pangatlo, sa interpelasyon ng nagtatagisang uri sa lipunan nabubuo
ang sabjek na may pagpapasiya (Althusser). Nagkakamalay siya tungkol sa mga
kontradiksyong lumulukob sa kanya.  Sa diyalektikang pananaw, ang
pagsulong ng lipunan ay bunga ng samut-saring kontradiksyon, nag-iiba
sa iba't ibang antas at yugto ng partikular na kasaysayan ng bawat
lipunan.

    Pagkain muna bago awit at sayaw--ito'y katotohanang palasak.
Bagamat sa materyalistikong pananaw, ang produksiyon ng mga
pangagailangan sa buhay ay saligan ng lahat, tahasang mapagpasiya
ang kolektibong diwa, isip, damdamin at dalumat sa pagsulong ng
lipunan. Mapagpasiya ito sa reproduksiyon ng ordeng pulitikal-
ideolohikal. Samakatwid, dapat pagtuunan ng pansin ang totalidad ng
mga determinasyong nagsasanib sa paglilinaw ng bawat konkretong
sitwasyon sa lipunan. Diwa/Isip at praktika, kamalayan at aksyon, ay
magkabuklod.

    Sa panayam na ito't ng susunod, inilalagay sa kontekstong historikal
ang indibidwalistikong kiling na siyang umiiral na perhuwisyo. Sa halip,
itinatampok ang punto-de-bista ng kolektibo o komunidad. Nais nating
tuklasin kung paano makatutulong ang teorya sa transpormasyon ng
lipunan. Sambit ng islogan: "Ang masa lamang ang tagalikha o lumilikha
ng kasaysayan," hindi mga bayani o tanyag na mga bida/kontrabida (Mao).
Makahulugan lamang ang ginampanang papel ng indibidwal bilang
kinatawan ng uri o grupo. Ang kalayaan ay resulta ng pagkilala sa
nesesidad, sa puwersa ng reyalidad (Engels).

Mapa ng Pagsisiyasat

    Sa mapaglagom na taya, ang kasaysayan ng ating bansa ay isang
panorama ng paghihimagsik laban sa kolonyalismo't imperyalismo (San Juan, US Imperialism). Matatag, matibay at malusog ang ating tradisyon ng pag-aalsa't
pagbabalikwas. Ipinagpapatuloy ito sa pagtutol sa neokolonyalismong
orden ngayon, sa krisis ng kapitalismong global at terorismong militar ng
Estados Unidos.

    Ungkatin natin: Bakit ganap na umaasa tayo sa US--nariyan ang
VFA at EDCA at patuloy na operasyon ng US militar/sandatahang puwersa
sa buong sangkapuluan--at hindi makatindig na nagsasarili?  Sa loob ng
mahigit kalahating siglo ng pag-iral ng Republika, bakit hindi tayo
umuunlad at nahuhuli sa pagtugon sa minimal na pangagailangan--
pagkain, pamahay, pagkalingang medikal, edukasyon, atbp? Bakit wala
tayong awtentikong soberanya?

    Maitanong muli: Bakit palaging nabibigo ang mga mapagpalayang
pagpupunyaging makamit ang tunay na kasarinlan, demokrasyang kasali
ang lahat, at kasagaanan? Bakit kontrolado pa rin tayo ng US, ng World
Bank/IMF, patibay na ang mahigit 12 milyong OFW na walang makitang
mabuting trabaho sa loob ng ating bansa (Ellao)? Patibay rin ang konsumeristang kulturang depende sa korporasyong transnasyonal, sa pagdambana sa komoditi o mapanlinlang na pangako ng ligaya sa pag-aari ng anumang mabibili (konsultahin ang teksbuk nina Tolentino at Santos). 

    Pagnilayin ito: Sobrang 6,000 Pilipino ang umaalis bawat araw, 2/3
bahagdan sa 39 milyong manggagawa ang nangibang-bayan na, 12
milyon ang walang trabaho (Velez), Walang solusyon ang rehimeng
Aquino, bagkus pinalalala pa nga sa matinding korapsyon sa pork-barrel,
gastos sa Oplan Bayanihan, at iba pang masahol na katiwalian.

    Batid kong alam ninyo na ang tugon diyan. Napagdulutan na ang
problemang ito ng masusi't masinsinang diskusyon, analisis, komentaryo.
Kaipala, kulang lamang ang kolektibong pagsikhay sa isang programang
nasyonalistiko't popular, na nasimulan ng Katipunan at mga progresibong
unyon at organisasyon mula 1899 hanggang ngayon. Kulang ba sa
pagtupad ng programa o kulang sa malalim at tumpak na pagsipat sa
konkretong kondisyon kung saan matutuklasan ang susi sa matagumpay
na interbensiyon ng partido ng mayorya? Bakit hati-hati pa ang masa at
makapangyarihan pa ang oligarkong umuugit sa istrukturang
pampulitika't mapamilit? Kung handa na ang suhetibong puwersa sa
pagbabago, marupok na ba't tumitiwalag na ang mga uring may hawak
ng poder?

Tuwid na Daan o Malikhaing Paglalakbay

    Bago talakayin ang ilang dimensiyon nito, nais kong idako ang inyong
pansin sa ilang usaping historyograpiko. Importante ito sa wastong
paglilinaw at pagbalangkas sa naratibo ng ating kasaysayan.

    Aralin natin ang mga kasaysayang isinateksbuk nina Teodoro
Agoncillo, Renato Constantino, Jaime Veneracion, atbp, mga
nasyonalistikong pantas. Ang sintesis nila ay mapipisil sa Philippine Society
and Revolution ni Amado Guerrero. Hindi raw wasto ang linyadong
pagbanghay sa takbo ng ating kasaysayan na matatagpuan sa mga
nabanggit, puna ni Reynaldo Ileto. Kilala si Ileto sa opinyong ang mga
lumang pasyon at awit ay siyang gumabay sa himagsikan ng Katipunan
at iba pang gulo't sigalot kontra Estado.

    Sa sipat ni Ileto, natabunan o natakpan ng linyadong historya ang
iba pang mareklamong tauhan o kilos. Mula sa pagsibol ng nasyonalismo
noong 1872 o 1896 hanggang ngayon, ikialigtaan ng paradigmatikong
ideya ang iba pang mga pangyayari o akto ng pagtutol. Binalewala ng
awtorisadong naratibo ang sinupil na kaalaman--"subjugated
knowledges" (katagang kuha kay Foucault) na nakabalatkayo sa "body
of functional and systematizing theory" ("Outlines," 99). Halimbawa niya
ang mga katutubong mediko na tumalimuwang sa awtoridad ng mga
Amerikano noong kolera epidemik noong 1902-03. Sumalungat ang
taumbayan sa disiplina ng burokrasya at armi ng Estadong sumasakop.

    Pribilehiyado kay Ileto ang mga nanggugulo, lumalabag sa batas,
lumilihis. Iyong lumalabag sa batas o anumang kaiba sa status quo ang
gumagayuma sa isip.  Sila ang kontra sa rasyonalidad ng pueblo at
modernidad, di-matiyak (undecidable) na oposisyon sa pagbabago,
pagsulong, pag-unlad. Bilang pangunahing halimbawa sa mga Etsa-
pwerang taga-labas ang mga tinaguriang "bandido," isang kategoryang
inilapat din ng mga Amerikano sa mga anti-imperyalistang gerilya ni Hen.
Macario Sakay. Bumukal ang mga samahan o cofradiang di-legal mula
sa mga kilusang milenaryo tulad na Pulajan, Dios Dios, Colorum, Tres
Cristos, atbp. (Sturtevant).
   
    Ayon kay Ileto, ang naratibo ng mga ito'y naliliman o nabura ng
ilustradong "emplotment" o pag-aayos ng kasaysayan batay sa
progresibong pagsulong ng Kaliwanagan/Enlightenment ("Outlines," 121).
Nawala sina Felipe Salvador at Santa Iglesia, si Papa Isio, atbp., tumiwalag
sa unang Republika ni Aguinaldo at nanatiling subersibo sa paghatol ng
dominanteng kalakaran.

    Nabanggit ko na tutol si Ileto sa historyang "developmentalist" na
kumakaligta sa "popular mentalities" (Filipinos 207). Walang diretsong landas.
Susog ni Ileto na dapat bigyan ng karampatang lugar ang "interruptions,
repetitions, and reversals, uncovering the subjugations, confrontations,
power struggles and resistances that linear history tends to conceal" ("Outlines,"
126). Higit na mahalaga kay Ileto ang mga aksiyon, kilos, gawa laban sa
anumang uri ng dominasyon o panunupil.

    Kaakit-akit marahil ang larawang iginuhit ni Ileto para sa
anarkistang sensibilidad. Bagamat historyador si Ileto, ang tingin niya sa
Estado ay isang monolitiko't abstraktong makina na nagbuhat pa mula sa
mga haring tirano o despotikong imperador sa Ehipto, Gresya, Roma o sa
Indya at Tsina noong sinaunang panahon. Tulad ng lahat ng institusyong
yari ng tao, nagbabago ang Estado, ang istruktura at punksyion nito. Ang
mala-teokratikong Estado ng kolonyalistang Espanya, at ang instrumento
nito sa Pilipiinas, ay umiinog sa Simbahan, sadyang iba sa Estado ng
kapitalistang Estados Unidos.

    Lumilitaw na ang trato sa mga rebolusyonaryong gerilya, bagamat
may kahawigan, ay di-magkatumbas. Una, ang basehan ng US ay pag-
unlad ng pamilihan, isang ekonomyang nakasalig sa malayang pagbibili
ng lakas-paggawa, sa tubong galing sa pagpapalitan ng komoditi, kaya
hindi sagabal ang kaibahan sa paniniwala, istatus, atbp. Dahas muna ang
ginamit sa pasipikasyon ng bayan, ngunit kalaunan, ideolohikal na
paraan ang umiral (edukasyon, paggamit ng Ingles, atbp). Sa Estadong
Espanyol, ang disiplinang pang-relihiyon at dahas ay mahigpit na
magkalangkap at hindi "developmental" tulad ng Amerika. Gayunpaman,
ang "modernisasyon" ng kolonyalismong US ay hindi paglinang sa
rasyonalidad maliban na sa kung lalaki ang tubo sa anarkiyang
paggulong ng pamilihan (Schirmer and Shalom; Pomeroy).

Pag-unawa sa Landas ng Pakikibaka

       Pangalawang pansin: ang naratibo ng progresibong takbo ng
kasaysayan na iniangkop ng mga ilustrado--mula kina Rizal hanggang
Agoncillo, Constantino at Guerrero--ay hindi nilinyado sa walang patid na
pagsulong. Nakatutok iyon sa kontradiksyon ng taumbayan at
mananakop, sa tunggalian ng mga may-ari at mayoryang anak-pawis.

    Una, lahat ng natukoy na teksto ay puno ng detalye tungkol sa mga
Etsa-puwera, mga sumalungat sa ordeng kolonyalista, bagamat
nakasentro sa mga presidente, mambabatas, atbp. Pangalawa, itinanghal
nila ang maraming pagliko sa daan ng mapagpalayang pagsisikap--
halimbawa, pagpatay kina Bonifacio at Antonio Luna, pagsuko ni Hen.
Sakay sa bisa ng panlilinlang ng mga unyonista; pagsupil sa Colorum sa
Tayug, ng Sakdalista at iba pang insureksiyon hanggang sa pagkagapi ng
Huk noong panahon ng Cold War. Sa halip na diretsong martsa tungo sa
rasyonalidad at kaunlaran, hitik ang landas sa aksidente, kabalintunaan,
ironya, kabalighuan at di-inaasanang kinahinatnan.

    Ilang halimbawa ang dapat banggitin.  Kalahok sa naratibo ni
Constantino ang sensibilidad, talino, dunong at damdamin ng mga
anakpawis at etsa-puwerang lakas. Mahaba ang ulat niya tungkol kina
Felipe Salvador at Papa Isio. Anya hinggil sa una: "The cult of Apo Ipe was
so durable that as late as 1924, Colorum leaders in Tarlac could still attract
many followers by claiming that they had eaten and talked with Jose Rizal
and Felipe Salvador (270). Umaagapay sa kronolohikong daloy ng
mga pangyayari ang salaysay ni Constantino ngunit hindi linyado, sa
paratang ni Ileto. Pasikot-sikot, lumulukso, umaatras, ang pagsubaybay sa
daloy ng kasaysayan, kaakibat ng masalimuot na pagsasalisi ng mga
pangyayari.

    Inilagom ni Constantino ang kanyang naratibo sa isang
diyalektikong pakiwari: "The history of the people's movements through the
centuries has been characterized by a groping for consciousness. The
development of a higher level of political consciousness has had its leaps
and retreats…When there is an attempt to understand society not in terms
of myths and theories but in terms of the concrete experience and
sufferings of the people, history acquires practical significance" (396).

    Nararapat idiin, sa palagay ko, na ang kasayayan ni Constantino ay
hindi pag-uullit ng mga nangyari kundi interpretasyon ng mga nangyari, at
hindi linyado o iskematikong paghahanay ang pagtaya sa pakikibaka ng
taumbayan para sa kasarinlan at kalayaan. Kay Constantino, layon ng
pagsusuri sa kasaysayan ang humugot ng dunong at aral na
makatutulong upang makamit ang isang rasyonal, makatarungan at
mapagkalingang lipunan.

Metapisikang Sosyolohiya

    Dalawang magkatunggaling lapit ba ang kaharap natin? Sa
katunayan, ang paniniwala ni Ileto tungkol sa linyadong ayos ng
kasaysayan ay hango sa sosyolohiya ni Max Weber (1864-1920) at
doktrinang neoKantian nito. Metapisikang idealismo't transendental ang kuadrong kinasasadlakan nito. Reaksyonaryong implikasyon lamang ang maihuhugot sa pangitaing ito patungo kina Heidegger at iba pang maka-pasista't nilihistikong alagad.

    Sa teorya ni Weber, ang pagsulong ng makabagong lipunan ay
patungo sa matingkad na rasyonalisasyon ng ating kilos o gawa. Sa
gayon, lumilipas ang engkanto o hiwaga ng karanasan sa paglaganap ng
burokratisasyon. Hindi maiiwasan ito sapagkat ang tao ay namumuhay sa
paraan ng makahuluga't makatwirang aksyon na ating sinusuri at
pinahahalagahan sa agham panlipunan (Marshall). Nakalapat sa
diskurso ni Ileto ang paniwalang ito, na binaligtad ni Foucault (batay sa
turo ni Nietzsche) sa pagbilad ng negatibong katambal ng rasyonalidad,
ang itinagong ligalig o gulo, ang ipinagbabawal, ang subteranikong hibo't
udyok ng pagnanasa.

    Bukod sa deterministikong lapit ni Weber, implikasyon din nito ang
ideyang teknolohiya ang susi sa pagbabago ng lipunan (Wood).
Kontra kina Marx at Engels, panukala ni Weber na hindi ang tunggalian ng
mga uri kundi siyentipikong dunong ang mabisa't tumatalab sa
karaniwang takbo ng buhay sa lungsod. Rason laban sa gulo o gusot--ito
ang kuwadrong itinakda ni Weber upang mahimay ang gulong ng
kasaysayan.

    Tigil muna't maglirip tayo. Anong pakinabang dito kung ang
magkakambal na gulo/orden ay isang esensiyal na katangian? Isang
doktrina itong katumbas ng Pinakaunang Kasalanan ni Adan at Eba,
walang takas dito, tila itinadhana ng kalikasan ng tao--reaksyonaryong
linyang nagpapatawad sa anomalya't kalabisang umiiral.

Anong Saysay ng Katotohanan?

    Maimumungkahi sa puntong ito na bawat kasaysayan ay may
kinikilingan at sa gayo'y hindi makatotohanan. Maaring sabihin na si
Agoncillo ay lubhang maka-Pilipino--hindi maka-ilustrado--dahil sa unang
edisyon ng kanyang libro, minaliit niya ang panahon ng kolonisasyon ng
Kastila. "Lost history" ang bansag niya sa yugto ng kasaysayan bago 1872.
Subalit hindi linya ni Weber o Foucault ang pamantayan ng historyador
kundi ang punto-de-bista ng dinuduhaging katutubo. Kaya malaking
puwang ang ibinigay niya sa Kilusang Aglipayano, na "subjugated
knowledge" para kay Ileto. Paliwanag niya:

This does not mean that the authors distorted or twisted the
facts in order to be nationalistic. Nationalism is not involved
here. It is a travesty to call a historian "nationalistic" simply
because he adopts a Filipino point of view, for nationalism
implies "country first and last." History is concerned with the
truth first and last. What is meant here is that where the facts
warrant two or more interpretations the authors naturally took
the Filipino viewpoint (Agoncillo & Alfonso,vii).

    Sa pangalawang edisyon nina Agoncillo & Guerrero, dinulutan ng mas malaking espasyo ang "The Spanish Period," panahon ng pananakop ng Espanya. Ngunit hindi rasyonalidad o progreso ang hantungan kundi "The Continuing Crisis"  (Kabanata 27). Malaman ang pag-uulat nina Agoncillo at Guerrero tungkol sa bandolerismo, ang pakikibaka ni Sakay at mga Sakdalista
hanggang sa rebelyon ng Huk. Pinagtuunan din ng pansin ang dalawang
masaker na naganap sa panahon ng rehimeng Marcos: ang Culatingan
masaker (Hunyo 13, 1966) at pagpaslang sa 32 alagad ni Valentin de los
Santos (May 21, 1967). Ebidensiya iyon ng karupukan o kabulukan ng
sistemang neokolonyal, kung saan nasa ilalim tayo sa dikta ng
Washington, sa diktadurya ng monopolyo't globalisadong kapital, sa
atuloy na pag-iral ng mga base militar at mahigpit na kontrol ng
ekonomiyang pampulitika ng bansa.

    Upang matarok ang anumang pangyayari, dapat isakonteksto ito
sa isang tiyak na yugto ng kasaysayan ng lipunang kinasasangkutan nito.
Ganito ang isinakatuparan ni Eric Hobsbawm sa pag-sasaliksik sa mga
milenaryong kilusan at mga rebeldeng di-pangkaraniwan (1959). Ganoon
din ang metodo ni Agoncillo. Tulad ng mga milenaryong pag-aalsa noong
nakaraang dalawang siglo nina Felipe Salvador, Papa Isio, ang Lapiang
Malay ni Valentin de los Santos ay sintomas ng malubhang sakit ng
lipunan na nakaugat sa kawalan ng hanapbuhay, pagsasamantalang
piyudal sa kanayunan, korapsyon at pang-aabuso ng mga may-ari,
kumprador, panginoong maylupa, atbp.

    Tinuligsa nina Agoncillo & Guerrero ang pagwawalang-bahala ng gobyerno sa paghihirap at pagdaralita ng masa. Sinalungguhitan niya ang
karismatikong birtud ng lider ng Lapiang Malaya, na umakit ng ilanlibong
kasapi, ng paggalang at pagdakila mula sa mamamayan sa iba't ibang
probinsya( Agoncillo and Guerrero, 567-68). Samakawid, hindi
kinaligtaan ng naratibo ni Agoncillo ang mga etsa-pwera, ang kontra-
ilustradong tendensiya.

Pagdukal sa Katalagahan

    Maibalik natin sa problema na pagsasanib ng teorya at praktika.
Anumang imbestigayon natin sa balangkas ng kasaysayan ng
taumbayan ay dapat patnubayan ng kolektibong adhikain. Bakit wala pa
tayong kasarinlan, kasaganaan, at kaganapan bilang bansa? Sanhi sa
impluwensiya ng tradisyon ng piyudal na gawi't pag-iisip, kakawing ng
burgesya't indibidwalistikong paniwala) na nakaugat sa karanasan ng
bayan, malabo't mababaw ang pagdukal sa konkretong sitwasyon.

    Mali ang analisis dahil labis na hiwalay sa materyal na kondisyon ng
buhay at dinamikong komplikasyon ng suhetibo't obhetibong lakas.
Mayroong katiyakan ang penomena sa kalikasan na masusukat ng
siyensiya. Ngunit ang agham-panlipunan ay hindi kasing-tiyak dahil nga
sa sagabal ng namanang ideya't ugali, na pumipigil sa pagbabago ng
kapaligiran.  Konserbatibong ideolohiya ng mga naghahari na ang
sumasagka sa patuloy na pag-inog ng mga kontradiksyon, na siyang
umuugit sa pagsulong ng lipunan.

    Batay sa paghupa ng kilusang mapagpalaya (circa 2000-2014), sapantaha kong hindi pa maiging nagagamit ang diyalektikang pagsusuri sa
praktikang karanasan upang mapag-isa ang nakararaming inaapi't
mawasak ang lumang estruktura. Marahil nakaigpaw nang kaunti nang lumabas ang "Specific Characteristics of People's War" noong dekada 1980. Nais ng buong tradisyon ng pagbabagong radikal ang makapagtayo ng angkop na sistemang makatao't makapagkalinga. Isang kaayusang ang produksiyon ay
nakalaan para sa kagalingan ng bawat tao, hindi upang mapalago ang kita at
tubo sa pamilihan. Nilalambungan pa tayo ng gayuma ng salapi, tubo,
konsumerismong bumulwak sa matinding alyenasyon.

    Naisiwalat na kung paano namamayani pa rin ang pagka-alipiin ng
oligarko sa US at ideolohiya ng malayang palengke. HIndi pa laganap
ang radikal na kritika ng eksplotasyon, ng pribadong pag-aari sa gamit sa
produksiyon. Hindi pa nasanay ang mga mulat na pangkat sa paglapat
ng materyalismong historikal, at paghubog ng mapanlikhang instrumento
upang magapi ang hegemonya ng komprador, panginoong maylupa't
komprador, sampu ng mga sandatahang galamay nito sa Estado.
Mabuway pa rin ang United Front o Nagkakaisang Hanay.

    Sa madaling sabi, hindi pa natatamo ang antas ng hegemonya o
gahum ng lahat ng puwersang maisasagupa sa Estadong neokolonyal.
    Sa susunod na lektura tatalakayin ko ang konsepto ng hegemonya,
ang pamumunong moral-intelektuwal na unang ipinanukala ni Antonio
Gramsci na imperatibo sa pagtatagumpay ng subalternong masa (1971).
Sapat na dito na ikintal ang ilang katangian ng ating pakikipagsapalaran
sa larangan ng digmaan ng mga uri.

Iginuhit ng Tadhana o Piniling Kapalaran?

    Sa susunod na bahagi, tatalakayin ko ang paksa ng hegemonya at
usapin ng rebolusyong pangkultura (tingnan sa San Juan, Between Empire). Sa
pangwakas, ilang mabilis na pagsusuma sa trajektorya ng kasaysayan ng
sambayanan.

    Una, sa panahon ng kolonyalismo, walang dekada na walang pag-
aaklas sa bawat rehiyon. Ngunit nakasentro sa magkakahiwalay na
nayon at lungsod. Nito na lamang pagtatag ng Hukbalahap at ang
rebelyon ng HMB (Hukbong Mapagpalaya ng Bayan) nagkaroon ng
malawak na pag-uugnay ng kolektibong pagsisikap mapataob ang
Estadong neokolonyal. Pangalawa, sa tatlong krisis na nagsiwalat ng
karupukan ng buong orden, hindi pa ganap na handa ang masang
wasakin ang neokolonyang Estado at palitan ng bago. Nasa murang baytang pa lamang ang pagsulong ng blokeng bumubuo ng transpormasyong magbubunsod sa malawaka't malalim na pagbabago.

    Ang danas at dalumat ng di-matakasang krisis ay siyang tatak ng
ating naratibo. Palala ito, malamang na umabot sa kasukdulang antas ng
marahas na pasistang orden, hindi lang "constitutional authoritarianism."
Ang tatlong krisis na hindi maiging nasakyan ay masasaksihan: 1) sa
pagtatapos ng WWII, kung kailan binati pa ng mga antikolonyalista ang
pagbalik ni MacArthur, at hindi mapanlikhang nasunggaban ang
pagkakataon ng alitan ng oligarko upang ilunsad ang isang pambansang
edukasyon at mobilisasyon; 2) ang EDSA Pebrero 1986 pagbabalikwas, na
sadyang hindi nakuhang buwagin lahat ng institusyon ng diktadura; at 3)
ang EDSA II, isang conjuncture na nawala dahil taglay ang ilusyon na may
maaasahan pa sa ilang trapong nagtataglay ng kahit kaunting
nasyonalistikong bahid sa kanilang nakalipas.

    Wala pang sapat na preparasyong palitan ang lumang orden sa
panig ng nakararami. Umaasa pa sa mandarayang eleksyon, hindi
madala-dala. Mamamalas ito sa kasalukuyang kampanya laban sa
porkbarrel, korapsyon, kalupitan at karahasan ng "culture of impunity."
Marami ang umaasa pa rin na mayroong papalit na matapat at malinis na
pulitiko o liderato. Eleksyon pa rin ang solusyon. Dalawa pa lamang ang
pagpipilian: armadong paglusob o repormistang hakbang? Bakit hindi masinop na pinaglangkap ang dalawang hakbang sa diyalektikong maniobra? Sa
kasaysayan natin, kapuwa palpak at walang napala kundi maraming
martir at kasinraming kabiguan.

    Ano ang dapat matutunan sa baku-bako't liku-likong landas ng
ating historya, sa repetisyon ng krisis at sakripisyo, at sa madugong
karanasan ng buong sambayanan?  Bakit hindi nagtatagumpay ang
proyekto ng pagbabago't pagbuo ng malaya't maunlad na lipunan?
Tadhana bang ipinataw ito ng mga bathala o kapalarang bunga ng ating
di pa sapat na magkatugmang aksyon at kaisipan?





II.  DISKURSO TUNGKOL SA POLITIKA NG KALINANGAN

Proyekto tungo sa Pagbabagong-Buhay

    Sa umpisa, tinalakay ko ang pangangailangan ng makasaysayang  pagkilates sa mga pangyayari sa naratibo ng ating proyektong maipanday ang pambansang identidad. Sinubok nating himayin ang diyalektika ng obhetibo't subhetibong lakas, ng pagpapasiya at kapaligiran, ng pasumala at katalagahan.
Muling salungguhitan ang pananaw natin: Lahat ng gawa't isip ay hinulma sa loob ng isang tiyak na sistema ng produksiyon ng materyal na mga kailangan, na siyang saligan ng ayos ng lipunan. Sa katumbalikan, hinuhubog ng isip ang ekonomiya at mga institusyong minana upang maiangkop sa nagbabagong sitwasyon ng kabuhayan. Magkatuwang ang kamalayan at kabagayan.

    Ngayon naman, dukalin natin ang larangan ng kultura. Importante ito sa pag-unawa sa hegemonya o gahum ng naghaharing uri. Sa pilosopiya ni Antonio Gramsci, ang hegemonya ay pamumunong moral at intelektuwal ng isang grupong taglay ang poder ng estado.  Hindi lamang dahas ang sangkap ng kapangyarihan ng burgesya, halimbawa, kundi konsensus o kusang pagsunod ng mga grupo sa pamumuno nito. Nangyayari iyon sa larangan ng kultura at sistema ng paniniwala, halaga, saloobin, o ugali ng pamumuhay.    

    Paano maaagaw ng nakararaming mamamayan ang hegemonya ng naghaharing oligarko upang mapawi ang paghahati ng bansa sa nagsasamantala at pinagsasamantalahan? Sa dagling untag, paano matatamo ang tunay na demokrasya't pagkakapantay-pantay?

Sakyan ang Mga Kontradiksyon

    Makulay ang napanood nating kasaysayan ng bansa, masalimuot at hitik ng sapin-saping kontradiksyon. Pangunahin ang tunggalian ng mga uri, testimonya sa maigting na tensiyon ng mga lakas sa produksiyon at relasyong sosyal na malimit naiiwan at nagsisilbing balakid sa paglinang sa likas na kakayahan at potensiyalidad ng tao.

    Nabatid natin na ang takbo ng kasaysayan ay hindi diretso kundi paliko-liko, urong-sulong, gumagapang ngayon, kapagkuwa'y lumulukso. Ang pagpapalaya sa potensiyal ng sangkatauhan ay hindi nakalakip na telos, o siguradong tadhana, kundi kaalinsabay ng mismong araw-araw na kilos, gawa, damdamin, isip at pakikipamuhay ng tao sa mundo. Pakikipagsapalaran itong walang takdang umpisa o wakas (kaiba sa turo ni Arnold Toynbee, halimbawa; Dray).

    Nakasilid tayo ngayon sa kuwadro ng kapitalismong global. Ngunit tayo'y hindi pa nakaabot sa antas ng kapitalismong industriyal. Nasa yugto tayo ng transisyonal na modo ng produksiyon, magkahalo ang piyudalismo't kolonisadong mga praktika at institusyon. Ang lakas-paggawa ng pesante't magbubukid ay nakahihigit sa lakas-pagyari ng mga manggagawa sa mga sangay ng korporasyong transnasyonal. Makapangyarihan pa rin ang mga panginoong maylupa na malimit pumapapel din bilang burokrata-kapitalista't komprador. Sa kasalukuyan, ang ekonomya'y nabubuhay sa remitans ng mahigit 12 milyong OFWs; samakatwid, saplayer ng murang katulong at trabahador ang Pilipinas sa dibisyong internasyonal ng trabaho. Lumalabas na tributaryong pormasyon ang Pilipinas: tambakan ng hilaw na materyales at kural ng mga taong nagbebenta ng murang lakas-paggawa sa buong mundo.

    Sa diyalektikong pananaw, ang lakas-paggawa ang bukal ng halaga at katuturan sa metabolikang engkuwentro sa kalikasan. Sa paglunsad ng lipunang makauri, partikular ang kapitalismo, na determinado ng pamilihan ng komoditi (una dito ang lakas-paggawang binibili), sumulpot ang alyenasyon ng bawat tao, reipikasyon ng relasyong sosyal, sumukdol sa mistipikasyon ng buong kapiligiran. Pati ang kalikasan ay niluluray ng kasakiman sa tubo.

    Nailipat ang enerhiya't diwa ng tao sa mga komoditi o ipinagbibiling bagay, naging alipin siya ng mga produktong kumatawan sa espiritu at tuloy sinamba't sinuob bilang idolo. Salapi, petisismo ng komoditi, ang pumapatnubay sa daloy ng bawa't araw sa lipunan ng bilihan ng kalakal. Dominante ng salapi't bilihin ang mga mamamayan.

Katotohanan O Ideolohiya

    Paano nananatili ang kapahamakang ito? Upang ikubli ang pagsasamantala ng minoryang may-ari sa marami, piinalaganap ang ideolohiya ng dominanteng pangkat. Ang ideolohiya ng indibidwalismong mapanghamig ang itinuturong modelo ng ordinaryong pakikisalamuha. Ugaling masunurin sa mga batas ang ikinakalat na etika habang mabangis ang kompitensiya sa lahat ng sulok. Kailangan suriin ang ideolohiya--batas, relihiyon, sining, pilosopiya--sa loob ng istrukturang pinag-uugatan nito, habang binibigyan-katuturan ito.

    Nasambit na ang elemento ng hegemonya. Ang namumunong pangkat sa lipunan ay gumagamit na dahas kinalupulan ng konsensus o pagkakasundong sumunod sa liderato ng naghaharing pangkat sapagkat mabuti ito sa lahat. Hindi pilit ang paniniwalang iyon. Kusang dulot ng mga grupong may interes sa paghahari ng burgesya o ng oligarko; ang kapangyarihan ng mga may-ari ay nakasalalay sa kasunduang natanggap, kaakibat na dahas na ginagamit kung mahina o hindi magkabisa ang nakamihasnang paniniwala.

    Nais kong idiin na ang kamalayan ay laging itinakda't hinuhubog ng panlipunang katalagahan. Nakakuwadro sa modo ng produksiyon ng bawat lipunan ang diwa, isip at damdamin ng mga nilalang. Batid ko na hindi tanggap ang mga aksyomang ito ng llahat. Kung tutuusin, lubhang kaiba ang inyong kaisipan, sapagkat kung hindi, napanalo na ang transpormasyong radikal matagal na.

    Ang larangan ng ideolohiya ay siyang masaklaw na larangan ng kultura, ng paniniwala, normatibong halaga, ugali, saloobin. Ang naratibo ng kultura ay nakalakip sa modo ng produksiyong panlipunan. Masasalamin sa kultura (sining, midya, palakasan, relihiyon) ang kontradiksyong umiinog sa pagitan ng tradisyong nagpapairal sa ordeng mapanghamig at lakas-taumbayan na pinipigil at sinasakal. Larangan ng tunggalian ng uri ang gawaing pangkultura.

    Ang mabigat na hamon sa kulturang pampolitika ay kasangkot sa paghahanap ng mabisang paraan sa transpormasyong radikal. Paano natin mababago ang pag-iisip at gawi ng mga taong nahirati sa luma't konserbatibong asal, gawi, pag-iisip? Kung ang mga ito'y tumubo sa modo ng proudksiyon, hindi ba dapat palitan muna iyon? Bakit hindi sabayan?

    Pero paano mapapalitan iyon kung ang mismong mga alipin ay magtatanggol dito sa paniwalang para sa kanilang kabutihan iyon? Samakatwid, paano maitutuwid ang baluktot na kaisipan, ang mapanlasong doktrina ng pribadong pag-aari, halimbawa, o ang pagkanatural ng sistemang nambubusabos? Sawi man, dahop o gutom,ang aliping kumbinsido sa pagkanatural ng kanyang kalagayan--mahirap hikayatain silang magsakripisyo upang baguhin ang kondisyong nasanay na nilang tiisin. Hindi ito usapin lamang ng kaalaman kundi ng gawi, praktika, ugali, estilo ng pakikipagkapwa.

    Kaya kritikal ang kamalayan sa pag-unawa sa lipunan at pagbabago nito. At kritikal din ang organsiadong kamalayan ng mga intelektwal na nakapagsuri at handang lumahok sa kolektibong transpormasyon ng lipunan. Kailangan ang samahan ng mga progresibong intelektuwal sa pagtatamo ng hegemonya--ng  moral-intelektuwal na pamamahala't gabay--ng masa laban sa oligarkong Estado. Pagtaguyod at pagtangkilik sa katotohanan sa panig ng masa ang kailangang atupagin.

Anggulo ng Pagsisiyasat

    Lahat ng pagpapakahulugan sa kasayaysan ay nakasalalay sa punto-de-bista ng uri--uring mapanlupig o uring mapagpalaya. Kadalasan, wala tayong hnala na suklob tayo ng ideoohiyang kontra sa ating interes. Iyon nga ang natambad sa pagkiling ni Ileto sa anarkistang doktrina nina Foucault at Nietsche, partikular si Weber. Hindi idiosynkratiko si Ileto. Ang tanyag na manunulat na si Nick Joaquin ay masugid na propagandista sa proposisyon na ang dynamikong kalamnan ng kultura ay depende sa teknolohiya, utang sa "wheel and plow,...print and paper,..masonry and painting" (2). Teknokratikong pagsusuma ang lapit ni Joaquin sa kultura't kasaysayan.

    Sa kanyang pagdakila sa kanyang Kristiyanong "tribu," pinuri ni Joaquin ang hibong "Faustian" ng Filipino na gumala't lumibot na sa buong mundo, inangkop ang lahat ng dulot ng Kanlurang Kristiyano. Nakapagpapataba ng budhi ang argumento ni Joaquin na ang Filipino, di umano, ay mahusay gumagad o kumopya ng anumang inangkat sa dayuhan, taktika ng makabayang Filipino. Wala tayong angal dito. Lamang, di natukoy ni Joaquin ang uri ng gobyerno, ekonomiya, korapsyon sa politika, at iba't ibang anyo ng rasismo't seksismo na ipinataw ng kolonyalismong Amerikano.

    Kahawig ng diskurso ni Ileto, nakaangat ang kultura ni Joaquin, tiwalag sa modo ng produksyon at ugnayang sosyal. Kung baga may esensiyal na katangian, "Faustian," ang karakter natin. Tulad ni Ileto, batid ni Joaquin ang iba't ibang antas ng kaayusang sosyal (mula sa mapang-alipin hanggang piyudal at kapitalistang orden), ngunit hindi naisakonteksto ang kulturang inilarawan sa bigat at impluwensiya ng nagsasalpukang puwersa sa lipunan.

    Sumulat si Joaquin noong panahon ng matinding pagbatikos sa konserbatibong Simbahan. Ang institusyong ito ay laging kakampi ng Estadong neokolonyal at petiburgesyang propesyonal na malapit sa uring komprador at burokrata-kapitalista. Nasindak sila sa armadong protesta ng mga pesante't trabahador. Iyon ay panahon ng pagkilala sa kontribusyon ng Moro at Lumad (Igorot) na palaging kinakaligtaan. Nasagi ang sensitibong bumbunan ni Joaquin; pumalag at ipinagsanib ang pagka-Kristiyano't pagka-Filipino sa isang bansag.

    Bagamat may malasakit si Joaquin sa sitwasyon ng nakararami, nakasentro pa rin sa indibidwalismong metodohikal na pugad ng espiritung "Faustian." Malalim ang pagkagumon sa paniwalang nasa loob ng kaluluwa ang bukal ng birtud o galing ng kakanyahan. Makikita ito sa tuligsa ni I.P. Soliongco, isang kapanahong peryodista ni Joaquin, sa kababawan o kagaspangan ng panitikan sa Ingles o Tagalog noong dekada 1920 at 1930: 'There was very little if any social criticism, very little if any of that absolutely necessary turning into the inward self for the accumulation of those truths which, in the final analysis, are the only worthy material for the creative effort" (217).

    Walang duda, tumalikod na si Soliongco sa di-maiiwasang pagkasangkot ng manunulat sa kanyang lipunan.  Tulad nina Villa at mga kontemporaryo, humanap ng saklolo si Soliongco sa isang romantikong metapisika na sintomas ng alyenasyong sakit ng petiburgesyang intelektuwal na alaga ng mga negosyanteng taga-imprenta ng magasin at peryodiko sa panahon ng dispensasyong Amerikano. Tila hindi pa nalulunasan ang sakit na ito na nakaugat sa punksyonal na pagkatali ng panggitnang saray sa komprador-burokratang upisyal na bumibili ng kanilang serbisyo. Ginawang komoditi ang dunong at kasanayan ng mga manunulat, guro, at iba pang propesyonal.

Nilambungan ng Anarkistang Gayuma

    Sa kaso ni Ileto, bagamat produkto ng Katolikong edukasyon, tumiwalag na siya sa tradisyong kinagisnan at sumilong sa karatula ng mga subalternong historyador sa India. Malakas ang impluwensiya sa kanila nina Foucault at dekonstruksyonistang kapanalig na tinangkilik ng US akademya sa rehimen nina Reagan at Thatcher, ang panahon ng neoconserbatibong pagsira't pagpawi sa  Welfare State. Kasagsagan pa iyon ng Cold War at indibidwalismong mapanila. Ang klima noon ay pabor sa metapisika ng teknokrat at reaksyonaryong patakaran kontra sa sosyalismo at mga Pangatlong Mundong aktibista tulad nina Che Guevara, Fanon, Amilcar Cabral, Ho Chi Minh, atbp.

    Panukala ko rito ang pagkalkula sa konkretong pinagmulan ng mga ideya, haka-haka, proposisyong tumuturol sa katangian ng tao o sibilisyasyon. Tila malaking kamalig na ang mga pag-aaral sa karakter o sikolohiya ng Pilipino. Tanyag na ang sikolohiyang Pilipino na tatak nina Virgilio Enriquez at mga disipulo, sampu ng pantayong pananaw. Nakahimok ito sa mapanghamong saliksik ni Dr. Melba Maggay tungkol sa katutubong pamamaraan ng komunikasyon, Pahiwatig.  Nais kong sipiin dito ang isang obserbasyon ni Dr. Maggay hinggil sa pagtrato sa panahon.

Bukal ng Pantayong Pananaw?

    Nasuri ko na ang akusasyon ni Ileto na may pagkiling na "linear" o "developmental" ang mga teksbuk nina Agoncillo, Constantino, at Amado Guerrero. Kakatwa na ito'y di nakaugma sa pagtrato sa panahon, taglay ang "akmang pakikiayon sa daloy ng buhay," sa mga pangyayari, nakikibagay sa ritmo ng kalikasan (161), Polychronic at flexible tayo, di umano, ayon kay Dr Maggay, nakatuon palagi sa kasalukuyan at "hindi tayo nagugulat at nababalisa kung may di inaasahang pangyayari na gugulo o aantala sa mga nakasalang nang programa." Dagdag pa niya:

    Dahil sanay ang ating isipan sa paghihintay doon sa puwang na nasa pagitan ng pagsisimula at pagtatapos--pag-aantabay at pag-asam na ipinapahiwatig sa pamamagitan ng katagang pag mahaba ang pisi sa pagkakabitin ng pangyayari.  Di gaya ng ibang kultura na di mapakali sa kawalan ng pagtatapos, tayo'y maaaring umatubang sa mahabang panahong pagkakahinog ng ating nilalayon at pinagbubuhusan ng pagod.  Nagagawa ito sa pamamagitan ng pagtalima sa ibang bagay na samantala'y nasa kahinugan na at tinatawag ang ating pansin.  Kung sisipatin mula sa labas ng kultura, maaari ngang basahin ito na isang pagpapaliban o pagpapabukas. Kung mauunawaan ang kulturang pumapaloob dito, masasabing ito'y bunga lamang ng pag-aantabay sa pamumukadkad ng mga ipinunlang binhi.  Isang paghihintay sa kaganapan na samantala ay pinupuno ng iba pang pinagkakaabalahan....  Inaantabayanan natin ang mga pangyayari at inaagapan ang mga pagkakataon samantalang maya't maya'y huli sa mga nakatakdang gawain alinsunod sa orasan (165-66, 204).

    Nakapupukaw na obserbasyon ito, base sa kostumbre't idyomang sinuri't kinilatis upang masalat ang paghawak sa panahon at sa espasyo sa pakikipag-ugnayan. Ngunit esensiyal at permanenteng katangian ba ito? Mapapagkamalan nga kung hindi lilinawin ang tiyak na yugto ng kasaysayang kinalalagyan nito, pati ang modo ng produksyon, paghahanapbuhay, alitan, libangan, kapaligiran, atbp. Walang pasubali na ang mga masamang hilig ng mayorya sa dula at pelikula na itinala ni Nicanor Tiongson ay bunga ng determinadong taktika ng kapitalistang midya. Nilagom sa ilang pormula ang namamayaning sukat ng kahalagahan: "Maganda ang maputi; masaya ang may palabas; mabuti ang inaapi; at maganda pa ang daigdig" (335). Sinusunod pa kaya ito ngayon?

Pagkakawing at Liberasyon ng Diwa

    Alam natin na hindi tahas na kapitalismong industriyal ang antas ng ekonomya natin. Hanggang assembly plant lamang tayo; wala tayong pabrikang yumayari ng malalaking makina, makinarya sa pabrika ng eruplano o tren o kompyuter. Apektado ang isip, damdamin at kilos natin. Sa unang malas, partikular ang mga gawing itinala sa isang piyudal at agraryong ekonomya, isang pesanteng milyu. Nagpatuloy ang mga gawi o "habitus" (kataga ni Bourdieu) sa isang transisyonal na modo ng produksyon at reproduksyon sa mala-pyudal na sitwasyon, bagamat tinablan na ng modernisasyon at nagkabisa na ang chronarchy sa mga nakatira sa kalunsuran. Kadalasan, ang modernisasyon ay katumbas ng paglaganap ng Amerikanisadong estilo ng pamumuhay.

    Sa ibang salita, limitado ang mga katangiang empirikal na itinuturing na wagas na buod ng diwa o sensibilidad ng Filipino. Magugunita na kamakailan lamang, itinuring ang hiya kompleks at utang-na-loob syndrome na istereotipikal na katangian ng mga Filipino sa kapatagan. Maraming halimbawang ganito ang mapupulot sa mga tourist guidebooks, sa mga teksbuk sa antropolohiya at sosyolohiya, sa mga cookbooks, sa mga palatuntunan sa radyo at TV, pelikula, at balitaktakan sa Internet, Facebook, atbp.

    Ang ideolohiya ng nakararami ay nakasalig pa rin sa di-pantay at litong takbo ng ekonomiya. Sanhi ito sa pinaghalong piyudal na kaayusan (laluna sa mga hacienda't plantasyon), kapitalistang pabrika, at komersiyong inuugitan ng korporasyang transnasyonal at kompyuterisadong transaksyon ng negosyo. Iba na ang disiplina ng upisina sa Makati kaysa araw-araw na gawain sa bukid o sa dagat ng mga maliliit na mangingisda. Mahigpit pa rin ang pagsasalisi at polarisasyon ng kanayunan at kanlunsuran sa ating kasaysayan, isang leitmotif na masasaksihan sa maraming pintura, awit, at pelikula, halimbawa, sa pinagpugayang Norte ni Lav Diaz. Magaling ngunit anong halimbawang maisasapraktika ng masa sa anarkistang indibidwalismo ni Diaz?

Anatomya ng Paglilipat

    Masinop na naimbentaryo na ni Eqbal Ahmad ang mga gawi't saloobin ng transisyonal na lipunan sa kanyang sanaysay, "The Contemporary Crisis of the Third World."  Mababanggit ang pamamayani ng "generalized logic of caution," puspos ng pag-aantabay. Maingat at matalas iyon sa pagmamasid sa takbo ng mga pangyayari, laging handa sa pagsunggab sa anumang pagkakataong susulpot--samakatwid, oportunista sa pagkakawang-gawa't pakikiramay.

    Karaniwang paksa na ang paglulusaw ng pagkakaiba ng pribado at publikong larangan. Trato ng pulitiko o upisyal sa kanilang posisyon na iyo'y paraan upang pagsilbihan ang pamilya't kamag-anak. Patuloy ang dinastiya ng mga pamilya sa pulitika, walang tunay na programang pambansa ang mga partidong ginagamit upang isulong ang kapakanan ng kadugo o katribu o karehiyon. Dahil sinugpo ng Amerikanong mananakop ang nasyonalistikong diskurso, lumala ang guwang na humahati sa pribado at publikong espasyo.

    Obserbasyon ni Niels Mulder, antropolohistang iskolar: "Philippine society has no tradition of a legitimate, a morally-backed state, and that the public sphere has not evolved into a moral order" (64). Hindi totoo. Taglay ng rehimeng hinirang ng Amerika ang isang tipo ng moralidad. Masisilip iyon sa pagkakabit ng Estado sa pagtataguyod ng pansariling kapakanan ng iilang parasitikong pamilya o angkan ng oligarkiyang kumikilos bilang bloke ng mga komprador, mga panginoong may-lupa, mga burokrata-kapitalista.

     Ang Estadong neokolonyal ay kontrolado ng oigarko at suportado ng U.S. Kung may maibubukod na "public sphere" at "civil society," ito'y nalilikha ng mga kilos at sikap ng pangmasang program ng mga organisasyong tutol sa US imperyalismo. Sapagkat walang soberanya sa pulitiko (susog ni Sen. Jose Diokno [1984]), ang oligarkong uri ay hindi puwedeng pumanday ng isang programang makabayan sa pagbuo ng ekonomyang makapagdudulot ng trabaho at kasaganaan sa nakararami. Walang lehitimo ang poder o lakas, walang awtoridad na dulot ng pagpayag o pagsang-ayon ng masa.

    Lumalabas na marupok ang pundasyon (materyal at ideolohikal) ng oligarkiya sapagkat umaasa sila sa kliyente-patrong pakikitungo na retorikal lamang. Pansin ni Barrington Moore Jr. tungkol sa obligasyong resiprokal: "In practice, violations of reciprocity are commonplace at all levels of civilization" (507). Sa dagling pisil, ang motor ng lipunan ay umaandar sa pamamagitan ng dahas, pandaraya at panunuhol, sinuhayan ng manaka-nakang pagsang-ayon at kaipala'y patalistikong pagpapaubaya ng madla.

    Pagnilayin natin ang pagsusumang ito sa kasaysayan ng maraming sibilisasyon. Kamukha ito nina Toynbee at Weber--may telos o sadyang pupuntahan ang takbo ng sibilisasyon. Lubhang pesimistiko't makitid na pakiwari ang opinyon ni Moore, na may pagkakaiba sa mga sikolohistang Filipino na may tiwala pa sa hiya kompleks at teorya ng pakikipagkapwang madulas (tinaguriang "smooth interpersonal relations" ng mga dalubhasa sa maka-Establisimyentong agham-panlipunan).

Pasiglahin ang Mapanuring Sensibilidad

    Tungkulin natin ang masinop at matiyagang pagsubaybay sa mga pangyayari sa ating kapaligiran. Subalit hindi sapat ang makitid at palasukong empirisistang pag-uusisa. Kailangang bulatlatin at tistisin ang koneksiyon integral ng bawat elemento o salik, ang dinamikong metamorposes ng mga ito sa isang nagbabagong totalidad. Pagkatapos, atupagin ang paglapat ng etika o paghahatol sa halaga ng bawat nangyari--sino ang napinsala? sino ang nakapagwagi't nagkaroon ng bentaha?  Imbentaryo't paghuhusga ang nararapat
tuparin upang makabuluhan ang pag-aaral ng direksiyon ng kasaysayan.

    Kalahok nito, dapat pahalagahan natin ang mga hangarin at mithiin ng taumbayan sa harap ng mapanganib at marahas na kapaligiran. Iyon ay protesta sa tadhana sapagkat nagsisiwalat ng katotohanan. Iyon ay pagtanggap din sa realidad, sa pangangailan, sapagkat nagpapaliwanag ng kung ano ang maari at kung ano ang hindi maaari sa sitwasyong namana, na ating sinasala't pinagaayaw-ayaw upang mapabuti ang kasalukuyang kalagayan (Barthes). Huwag nating kalimutan ang turo ni Engels na ang kolektibong kalayaan ay hugot sa pagkilala sa nesesidad, sa kung ano ang maari at di-maari sa situwasyong kinagisnan.

    Nakasentro ang ganitong pagtatasa sa transisyonal na proseso ng ating kabuhayan. Nakasingit tayo sa pesanteng lohika ng pag-iingat at sa proletaryong lohika ng matapang at mapangahas na pagsubok. Naipit tayo sa dalawang nagbabanggaang guhit ng hanggahan, ang matanda at bata: "haunted by the past, fevered with dreams of the future" (Ahmad). Maipagugunita ang untag ni Walter Benjamin: "There is no document of culture which is not at the same time a document of barbarism."  Samakatwid, magkapiling ang barbarismo at kabihasnan, ang paurong at pasugod, ang ideolohiya at utopya, sa alegorya ng balikatang pambansa (tungkol sa alegoryang nasyonal, tingnan si Jameson). Damay ang lahat. Dapat himayin ang kinahinatnang ito sa konkretong pagkakasilid sa bawat yugtong partikular ng karanasang pangkalahatan.

    Napakaselan ang imbestigasyong ito tungkol sa mga pwersang nagtatagisan sa bawat tiyak na arena ng pulitika. Sa ganitong panukala, dapat hatiin ang panahon sa tatlong parte: ang pangmatagalan o epokal, ang yugtong maikli o pang-dekada, at ang pang-araw-araw o conjunctural. May masasalat ding kagyat o agarang tempo, sa pagdalumat ni Marx (Bensaid, 69-94).

    Lumugar na tayo sa proseso ng diyalektikang pagsisiyasat. Sa pagdurugtong at pagtimbang sa mga pangyayaring dulot ng bawat antas o baytang ng kasaysayan, haharapin natin ang mga pagkakataong maaring kumakapa-kapa ng puwang sa daloy ng pangyayari, puwang kung saan mahuhuli at malilinang ang pagkakataong mabisa sa pagbabago ng sitwasyon. Dapat sanayin ang pulutong ng organikong intelektuwal ng pambansang demokrasya sa taktika ng giyera ng posisyon at sa estratehiya ng giyera ng maniobra (mga konseptong hiram mula sa diskurso ni Gramsci), kapwa hinihingi ng iba't ibang klima, kondisyon at kaigtingan ng pakikibaka.
   
Wala pang Senyal ng Pagsabog ng Pinyata

    Sa pangkalahatan, mahihinuha na nasa yugto pa tayo nina Rizal at Del Pilar, hindi pa sa kahinugan nina Bonifacio at Crisanto Evangelista. Iba't ibang antas ng kamalayan ang dapat ihanay at hasain nang mahusay upang maging handa sa mabilisang mobilisasyon. Pahintulutan ang lahat ng eksperimentasyon sa paglikha ng iba't ibang porma o hugis ng sining, ng paglalahad, sapagkat kailangang ilantad na ang namamayaning hugis ng kapaligiran, partikular ang mabighaning ilusyon, pagbabalat-kayo at mapagkunwaring imahen sa mass media.

    Tinutukoy ko rito ang kapangyarihan ng komoditi-petisismo. Mapapansin ito sa advertising at karatula, sa TV at Internet, knulapulan ng mga larawang/penomenang nagpapanggap na natural o makatao. Masidhi ang dating at impak nito sa lipunang neokolonyal na pinalibutan ng gahiganteng mall, tindahan ng pangako't panaginip ng kasayahan at kaluwalhatian. Sa katunayan, iyo'y magarbong bilangguan ng delusyon at mapanghumaling na pagwawala't pagpapatiwakal.

    Sa kabilang banda, dagdag na halimbawa ito ng ideyang mapanlinlang. Pag-isipan ang payak na saad sa isang aralin tungkol sa unyonismo na madalas matagpuan sa babasahing pampaaralan o pangmadla. Suliraning nakababagabag ito: "Ang interes ng mga manggagawa ay matumbasan ng wastong halaga ang lakas paggawang naiambag nila sa mga produktong kanilang nalilikha" (EILER). Puwede bang maibigay ng kapitalista ang "wastong halaga"? Sino ang may kapangyarihang magpasiya? Interes ba ito ng lahat, sa kabuuan, sa kolektibong pagtaya? Maaaring ibunyag ang konteksto nito, haimbawa, sa paglalayong pansining (aesthetic distance) o sa alienation-effekt na sinubok ni Bertolt Brecht. O sa mga samut-saring pamamaraan sa makabagong sinemang independiente.

    Mungkahi kong dapat itakwil ang dogmatiko at sektaryanistikong hilig ng ating palasintahing guniguni. Bukod sa realismong kritikal na iminungkahi nina Lukacs at Engels, magagamit ang taktika ng photomontage, halimbawa, at iba pang estratehiya't taktikang imbento ng mga konstruktibistang Ruso o ng mga suryalistikong artista tulad nina Cesar Vallejo at Pablo Neruda, pati na ang alegoryang pantasya nina Lu Hsun, Luis Bunuel, Kidlat Tahimik, atbp.

    Sa pedagohikal na situwasyon, magagamit kahit na ang mga tula nina Jose Corazon de Jesus o Benigno Ramos sapagkat kalakip ng kanilang tradisyonal na estilo ang sigla at kislap-diwang sumusuway sa malupit na paghahari ng imperyalismo't alipores nito. Adhikain nating pagtibayin ang nagkakaisang hanay, ang blokeng historikal ng progresibong kilusan. Reponsibilidad natin ang palusugin ang ganitong diyalektikang metodo't pananaw sa lahat ng penomenong kultural sa komplikadong proseso ng ating pakikibaka.

    Sa trabahong ito, wika ay napakakritikal na instrumento, mithiin at tampulan ng pagsikhay. Tungkulin ng aktibistang liderato ang tipunin, salain at pag-ugnayin sa integral na pananaw ang watak-watak na sentido ng ordinaryong mamamayan, laban sa alyenasyon at mahikang panlilinlang ng burgesyang aparato. Wika ang gumapi sa ating kasarinlan, wika rin ang kasangkapan sa paghuhunos at pagmumulat. Alalahanin natin ang leksiyon sa pangitaing inihayag ni Salvador Lopez, awtor ng makasaysayang libro, Literature and Society: "...Our national language, Filipino, is destined to grow and spread because it is necessary for the promotion of national unity and integration as well as for the education of a truly literate and progressive people" (65).

Pansamantalang Pahimakas

          Sa paglalagom, maigigiit na ang larangan ng kultura ay larangan ng pagtatagisan ng ideolohiya. Sa daloy ng tunggalian ng mga uri sa kasaysayan, naglalaban ang mga puwersa ng kaisipan, ugali, damdamin, saloobin, adhikain, na repleksiyon ng lugar ng mga grupo sa produksiyon.  Ang ugnayang sosyal na batay sa moda ng pagyari sa bawat yugto ng kasaysayan ay kaagapay o nakakawin sa ideolohiya (pananaw sa mundo), sa spero ng kultura.

    Taglay ng bawat pangkat ang pangitain-sa-mundo o ideolohiya na rason, manapa'y rasyonalisasyon, ng kanilang posisyon sa lipunan. Taglay ng oligarko ang kanilang tradisyonal na pamantayan. Taglay naman ng uring trabahador at gitnang saray ng lipunan na lumilikha ng halaga, ng mga gamit sa kabuhayan, ang kanilang organikong ideolohiya na nilagom sa pilosopiya ng materyalismong diyalektika't historikal na nakaugat sa buhay at gawa ng mga bayaning Rizal, Bonifacio, Mabini, Crisanto Evangelista, atbp. Magkakontra ang dalawang pananaw na ito nakasalig sa sistema ng produksyon at reproduksyon ng kongkretong buhay sa lipunan.

    Sa ordeng neokolonyal, ang naghaharing ideolohiya ay kagamitan ng mga nagmamay-ari. Nakasentro ito sa komoditi-petisismo, sa pag-samba sa salapi/bilihin.  Itinuturing ng burgesyang mentalidad, ng indibidwalistikong kaisipan, na ang mga bagay sa kapaligiran ay gumagalaw, nag-uutos, nag-uudyok, at pumatnubay sa araw-araw na buhay. Sa gayon, laganap ang alyenasyon kung saan ang tao/indibidwal ay waring instrumento ng mga produktong yari ng kolektibong lakas. Naging makapangyarihan din ang mga institusyong humiwalay sa kontrol ng tao, pati mga istrukturang gumagabay sa lipunan na likha ng kolektibo. Paano malulunasan ang alyenasyon, kaakibat ng inhustisya at pagmamalabis, na kinakatawan ng naghaharing kultura't marahas na aparato ng Estado?

    Sinikap ditong maihapag ang isang borador ng kagyat na pagsipat sa problema ng neokolonyang kulturang imiiral. Sa ilang halimbawa, sinikap suriin ang ideolohiyang sumusuhay sa bulok na relasyong piyudal at patriyarkal na minana natin sa tradisyon ng pananampalataya at pamahiing dumidisiplina sa buhay ng maraming maralita. Panimulang pagsubok lamang ito, hindi kongklusyon. Ang buod ng tesis dito ay nakalakip sa ilang tanong: Anong mga palatandaan ang makikita sa mga kilos, gawa at kolektibong pagsisikap ng nakararami na dapat linangin, palusugin at paunlarin upang makabuo ng siyentipiko, popular, makabayan at mapagpalayang kabihasnang tumutugon sa pangangailangan ng nakararaming Filipino sa modernong yugto ng kasaysayan?  Paano natin makakamit ang dignidad at kabutihang sangkap ng humanidad sa buong mundo?  Ano ang dapat buwagin, panalitihin, at likhain? Kolektibong proyektong ito kaalinsabay sa politikang kilusan ng mayorya tungo sa pagtatamo ng kasarinlan at pambansang demokrasya.

    Sa muni ko, dapat gamitin ang diyalektikal na sukat sa pagsusuri sa baligho't balintunang kalakaran. Mapasisigla natin ang grupo ng organikong intelektwal ng masa kung sisikapin nating tuklasin at tarukin muli ang ispesipikong mekanismo ng mga ugali, kaisipan, saloobin, sa isang tiyak na sitwasyon. Pagkatapos, maiging himayin natin ang negatibong bahagi o puwersa na nagpapanatili sa kasamaan at kahirapan, at ang positibong bahagi na sumasalungat doon--ang tendensiyang utopiko o mapangarap, na pinagmumulan ng mapanlikhang pagbabago.

    Sa wakas, sikapin nating paglangkapin ang magkasalungat na salik/sangkap ng ating lipunan sa pulitika ng blokeng historikal ng makabayang partido ng mga anak-pawis, ng nakararaming mamamayan. Layon natin ang maisapraktika ang demokrasyang popular, ang partisipasyon ng lahat, sa pagbuo ng isang bansang makatarungan, masagana, at nagtatamasa ng tunay na kasarinlan.  Sa mga komentaryo sa kultura, sa mga pangyayaring may kinalaman sa batayang prinsipyo't paninindigan, ilapat natin ang dalawang hakbang na naipanukala ko rito. Sa gayon, mabibigyan natin ng matatag na oryentasyon ang plataporma ng masa tungo sa pagbagagong-buhay.


SANGGUNIAN

Agoncillo, Teodoro and Oscar Alfonso.  History of the Filipino People. 
    Queen City: Malaya Books, 1967. Nakalimbag.
Agoncillo, Teodoro and Milagros Guerrero.  1970.  History of the Filipino People. 
    Quezon City: R.P. Garcia Publishing Co, 1970.  Nakalimbag.
Ahmad, Eqbal.    "The Contemporary Crisis of the Third World."  Monthly Review (1981) 32.10: 1-12. Reprinted in Third World Studies Dependency Papers. Series No. 34 (June 1981): 1-11.  Nakalimbag.
Althusser, Louis.  Lenin and Philosophy and Other Essays.  London:; NLB, 1971.       Nakalimbag.
Barthes, Roland.  1996.  "The Tasks of Brechtian Criticism."  In Marxist Literary     Theory: A Reader, ed. Terry Eagleton and Drew Milne, 136-40.  New     York:     Blackwell, 1996.  Nakalimbag.
Benjamin, Walter.  1977.  "Reply." In Aesthetics and Politics, tr. ed., Ronald     Taylor, 134-41.  New York: New Left Books, 1977.  Nakalimbag.
Bensaid, Daniel.  Marx For Our Times.  New York: Verso, 2002.   Nakalimbag.
Constantino, Renato.   The Philippines: A Past Revisited.  Queen City: Tala
    Publishing Services, 1975.  Nakalimbag.
De Manila, Quijano [Nick Joaquin].  1983.  Discourses of the Devil's Advocate.      Manila: Cacho Hermanos Inc, 1983.  Nakalimbag.
Diokno,Jose W.  Anti-Americanism: Twenty-four Questions About Filipino     Nationalism.  Manila: Kaakbay Primer Series No. 2, 1984.      Nakalimbag.
Dray, William H.  Philosophy of History.  Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1964.  Nakalimbag.
EILER.  Pambungad na Araling Mangggawa.  Manila: Ecumenical Institute for Labor Education and Research, 1984. Nakalimbag.
Ellao, Janess Ann & Dee Ayroso.  "20 years after Flor Contemplacion, Filipino migrants suffer same exploitative conditions."  Bulatlat (March 17, 2015).
    Web.
Engels, Fredrick.  Anti-Duhring.  New York: International Publishers, 1939.  Nakalimbag.
Fischer, Ernst.   How To Read Karl Marx.  New York: Monthly Review Press,     1996.  Nakalimbag.
Foucault, Michel.  Language, counter-memory, practice.  Ithaca, NY: Cornell     University Press.  Nakalimbag.
Gramsci, Antonio.  Selections from the Prison Notebooks.  New York:
    International Publishers, 1971.  Nakalimbag.
Guerrero, Amado.  Philippine Society and Revolution.  Manila: Pulang Tala,     1971.  Nakalimbag.
Hobsbawm, E.J..  Primitive Rebels.  New York: W.W. Norton, 1959.     Nakalimbag.
Ileto, Reynaldo.   "Outlines of a Non-Linear Emplotment of Philippine
    History."  In The Politics of Culture in Global Capital, ed. Lisa Lowe and
    David Lloyd, 99-131.  Durham NC: Duke University Press, 1992.      Nakalimbag.
-----.   Filipinos and Their Revolution.  Quezon City: Cambridge University
    Press, 1998.  Nakalimbag.
Jameson, Fredric.  The Jameson Reader.  Malden, MA: Blackwell, 2000.  Nakalimbag.
Lopez, Salvador.   "Literature and Freedom."  Asia ang Pacific Quarterly xi. 3 (Autumn): 65-70, 1979.  Nakalimbag.
Maggay, Melba Padilla.   Pahiwatig: Kagawiang Pangkomunikasyon ng Filipino,     Quezon City:  Ateneo de Manila University Press, 2002.   Nakalimbag.
Mandel, Ernest.  Introduction to Marxism.  London:  Inks Links, 1998.      Nakalimbag.
Mao Tsetung  Selected Works of Mao Tsetung.  Peking: Foreign Languages     Press, 1977.  Nakalimbag.
Marshall, Gordon,ed.  A Dictionary of Sociology.  New York: Oxford
    University Press, 1998.  Nakalimbag.
Marx, Karl & Frederick Engels.  Selected Works.  New York: International     ggPublishers, 1968.  Nakalimbag.
Moore, Barrington, Jr.  Injustice: The Social Bases of Obedience and Revolt.      White     Plains, NY: M.E. Sharpe Inc, 1978.  Nakalimbag.
Mulder, Niels.  Inside Philippine Society: Interpretations of Everyday Life.      Quezon City: New Day Press, 1997.  Nakalimbag.
Pomeroy, William.  The Philippines: Colonialism, collaboration and resistance!      New York: International Publishers, 1992.  Nakalimbag.
San Juan, E.   US Imperialism and Revolution in the Philippines.  New York:     Palgrave, 2010.  Nakalimbag.
-----.  Between Empire and Insurgency: The Philippines in the New Millennium.      Quezon City: University of the Philippines Press, 2015.  Nakalimbag.
Schirmer, Daniel and Stephen R. Shalom.  The Philippines Reader. Boston:       South End Press, 1987.  Nakalimbag.
Soliongco, I.P.  "On American Literature and Filipino Society."  In     Rediscovery,     ed. Cynthia Nograles Lumbera and Teresita Gimenez     Maceda, 209-218.  Metro Manila:National Book Store, 1983.  Nakalimbag.
Sturtevant, David.  Popular Uprisings in the Philippines, 1840-1940.  Ithaca: Cornell University Press, 1976. Nakalimbag.
Tiongson, Nicanor.  "Four Values in Filipino Drama and Film."  In Affirming the Filipino, ed. Ma. Teresa Martinez-Sicat and Naida Rivera, 335-352.  Quezon City: Dept of English, University of the Philippines, 204.
Tolentino, Rolando & Josefina Santos, eds.  Media at Lipunan.  Quezon City: University of the Philippines Press. 2014.  Nakalimbag.
Velez, Tyrone.  "Jobs Fair enforcing brain drain, says labor group."      Bulatlat (June 10, 2014).
             Web.
Veneracion, Jaime.  Agos ng Dugong Kayumanggi.  Quezon City: Education     Forum, 1987.  Nakalimbag.
Wood, Ellen Meiksins.   Democracy Against Capitalism.. New York:
    Cambridge University Press 1995.  Nakalimbag.   ###

BALINTUNANG KOMEDYA  SA MAMASAPANO:
Dulang Algoritmong Potensiyal
(Alinsunod sa paraan ng Ouvroir de Litterature Potentielle)

ni E. SAN JUAN, Jr.

TAGPO 1:

Balisa si Presidente Obama at mga upisyal sa Pentagon, Washington DC..Baka bumagsak ang dolyar at ordeng kapital-pampinansiyal, pag-ulit ng 2008 krisis, kung hindi mahuhuli sina Zulkifli bin Hir at Abdul Basit Usman. Binabalaan na sila ng mga CEO ng Goldman Sachs, JP Morgan, IMF at World Bank na dapat kagyat lutasin ang ugat ng panganib sa Pilipinas. Tulala si Obama dahil sa dalawang bagay, na dapat piliin ninyo:

    Walang mahanap na Pinay/Pinay na eskiroll na magkukumpisal kung     nasaan ang dalawang terorista (tingnan ang Tagpo 8)

    Itinago ni Putin ang dalawang rebelde dahil sa panghihimasok ng U.S. sa     Ukraine (tingnan ang Tagpo 9)

TAGPO 2:

Nagsuplong kay P'Noy Aquino ang isang ahente ng Taliban sa Afghanistan kung saan nagtatago ang dalawang kontrabida.  Pinatawag si Heneral Alan Purisima na suspindido noon, ngunit nawawala ang heneral.  Siya ba ay nakompromiso ni:

    Kurt Hoyer, Press Attache ng US Embassy, na sikretong CIA ahente, na     naghahanda ng planong Wolverine sa Manila Hotel? (tingnan ang Tagpo     5)

    O ni bise-presidente Binay habang nagliliwaliw siya sa isang casino sa     Makati?  (tingnan ang Tagpo 7)

TAGPO 3:

Pinagpayuan ni Sec. Leila de Lima si P'Noy na dapat sa PNP (Philippine National Police) lamang sumangguni sapagkat hindi maasahan ang AFP
na matakaw din sa pabuyang limang milyong dolyar sa paghuli sa dalawang terorista.  Hindi makapagpasiya si P'Noy sanhi sa alin sa dalawang dahilan:

    Marami siyang utang kay Heneral Pio Gregorio Catapang, hepe ng AFP     (tingnan ang Tagpo 6)

    Binantaan na siya ni PNP Heneral Leonardo Espina at Int. Sec. Mar     Roxas dahil sa pakikipagsosyo sa isang seksing "socialite" (tingnan ang     Tagpo 2)

TAGPO  4:

Enero 25, 2015, lumunsad na ang 6 tropang Amerikano sa TCP (Tactical Command Post) ng Sheriff Aguak sa Manguindanao. Ngunit di nila alam ang tiyak na situwasyon ng Special Action Force ng PNP sapagkat ang planong Wolverine ay hindi katugma sa planong Exodus. Bakit nagkaganoon? Piliiin sa dalawang posibilidad:

    Nagsusugal ang dalawang heneral  sa Zamboanga AFP Western     Command, Rustico Guerrero at Edmundo Pangilinan, nang ipahatid ang     utos batay sa utlat ng drone ng mga Amerikano (tingnan ang Tagpo 2 )

    Inilihim ni PNP Chief Getulio Napenas ang tunay na sabwatan nila ng     MILF at BBP sa gagawing "pintakasi" sa Mamasapano  (tingnan ang     Tagpo 7)

TAGPO  5:

Sinabi ni P'Noy kay Purisima noong Enero 9 sa Bahay Pangarap--"Ayusin mo na kina Espina at Roxas... Ako na ang bahala kay Catapang."  Inutusan niya ang staff sa Malacanang na kontakin ang Coordinating Committee for the Cessation of Hostilities.  Bakit hindi nagawa iyon?  Piliin ang dahilan:

    Okupado sina Mohagher Iqbal sa US Embassy sa pakikipag-ugnayan sa     US Institute of Peace at mga kinatawan ng Malaysian Embassy tungkol sa     "investments"  sa kanilang "ancestral domain" (tingnan ang Tagpo 9)

    "Busy" si Chief Napenas sa pakikipag-usap sa isang kaibigan sa Moscow,     Russian Federation na nakahimpil sa Teheran, Iran (tingnan ang Tagpo 1)


TAGPO  6

Sumugod na ang 44 na PNP SAF sa Tukanalipao, baryo ng Mamasapano, hindi alam kung ang kalaban nila ay kabilang sa Abu Sayyaf, Al Qaeda, Jemaah Islamiyah, MILF (Moro Islamic Liberation Front), BIFF (Bangsamoro Islamic Freedom Fighters), o NPA (New People's Army), at walang muwang sa posisyon ng kanilang tinutugis. Ano ang rason ng ganitong pagkalito? Piliin:

    Pinangakuan na sila ng bahagi ng pabuya sa pagkahuli o pagkapatay kina     Marwan at Usman, kaya hindi na kailangan  tiyakin kung anong     pulitika o prinsipyo ng mga kaaway (Tingnan ang Tagpo 3)

    Binigyan sila ng kopya ng VFA (Visiting Forces Agreement), EDCA     (Enhanced Defense Cooperation Agreement) at CIA Counterinsurgency     Manual laban sa terorismo upang magamit sa pagdumi sa gubat      (Tingnan ang Tagpo 8).

TAGPO 7

Iginiit ni Napenas na "iniwan kami sa ere," ibig sabihin, walang ibinigay na "reward money" ang Washington nang makumpirma sa DNA test na napatay nga si Marwan. Naibalita naman sa Al Jazeera na nakapuslit si Marwan sa tulong ng ilang barko ng Tsina patungo sa Spratley/Kalayaan Isla. At si Usman naman ay nakalusot sa tulong ng MNLF ni Nur Misuari patungong Sabah.

    Gusto ninyo ba ng masayang wakas?  (tingnan ang Tagpo 9)
    Gusto ninyo ba ng masaklap na wakas?  (tingnan ang Tagpo 6)


TAGPO 8

Tinanggap na ni P'Noy na responsable siya sa palpak na Exodus, ngunit galit siya kay Fidel Ramos sa panawagan na magbitiw. Mula sa Mamasapano, taglay pa ng mga tao roon ang mga regalo nina Usman at Marwan, ayon kina Boyong Unggala at Farhannah Abdulkahar, dalawa sa 72,585  biktima ng giyera ni P'Noy buhat pa noong Pebrero 25. Nitong Marso 10-13, nadiskubre ng Suara Bangsamoro at Kawagib Moro Human Rights Alliance na nagkalat ang mga nilagas na dokumentong VFA at EDCA sa gubat kung saan nasawi ang 44 PNP pulis, 3 sibilyan, at 17 gerilya ng MILF at BIFF.

Nais ninyo ba ng makatwirang wakas? (tingnan ang Tagpo 5 & 7)
Nais ninyo ba ng balighong wakas?  (tingnan ang Tagpo 4 & 9)

TAGPO 9

Samantala, nakipagkita ang Ombudsman sa isang sugo ni Putin sa Singapore at ibinalita na may "gantimpala" sina Heneral Catapang at Espina, pati na sina Mar Roxas at Sec. Leila de Lima, sa "fiasco" ng Wolverine/Exodus. 

Sa Washington DC naman, binalak ni Obama na tawagan si P'Noy at ipahatid ang Congratulations ng FBI, Nais daw ng FBI na makapanood ng makulay na dulang "moro-moro"....

Samantala, nagpipista ang mga investors sa Wall Street na naglalaway sa pagbukas ng likas-yaman ng Mindanao na may halagang $840 bilyon-$1 trilyon sa mga korporasyong dayuhan, salamat sa napipintong kasunduang Bangsamoro Basic Law. Mabuhay ang mga "bayani" ng Mamasapano!

###

New Ways of Saying “Revolt! Change the System” as an ambil for the National Democratic Movement: a reading of E. San Juan Jr.’s Ambil: mga pagsubok pahiwatig & interbensiyon tungo sa pagbabagong-buhay

by Ivan Emil A. Labayne

In the Summary of Mark Angeles’ Poetics (2014) which Virgilio Almario moderated during the 2014 UP National Writers’ Workshop, a recurring point resurfaced regarding the hackneyed images of ‘political’ or ‘protest’ literature.
For instance, Eugene Evasco had a challenge for Angeles: “pwede ba tayong sumulat ng mga protesta ngayon na higit na sariwa ang pagkakasulat? Sa tulang ‘Fortuna,’ narito ang mga imahen ng masong bumayo, umaasong bakal, piring, uhay ng katarungan—kumbaga, kung gumawa tayo ng katalogo ng mga tula ng protesta noong 70s, gamit na gamit ito. Ang teorya ko, ang mga problema noon, problema pa rin ngayon—pero hindi naman kailangang pareho parin ang mga imahen” (2014). Clearly, Evasco finds Angeles’ works as wanting. Ferdinand Jarin had a different concern, the audience: “Bagamat hindi pa rin nagbabago ang lipunan, sa ganitong tula, are we still writing for our fellow activists? Paano ang masa na hindi organized? Paano ka makaka-reach-out sa ganun?” (2014). The same issue troubled Eusebio-Abad although she cited the more personal dimension on the part of the audience: “Ang gusto kong isa pang i-target mo na reader ay ang middle class; ang hindi pinaka-naaapi pero nararanasan rin ang oppression” (2014).
All these questions and points raised—from Evasco and company regarding Angeles’ poetics will be kept in mind as I proceed to my main object of analysis: Epifanio San Juan Jr’s 2014 anthology of poems dubbed Ambil: mga pagsubok pahiwatig & interbensiyon tungo sa pagbabagong-buhay. My premise is that Angeles’s and San Juan’s works can be grouped together in the more general category of ‘political,’ socially committed or protest literature if not informed by the same, specific political line: that of National Democracy (ND) in the Philippines.
In this anthology, at least on a cursory reading, San Juan appears to put same-old realities and topics in a novel, more palatable and unpredictable garb. There were pictures and paintings, cut-outs from dictionary page and citations of a journal, a testimony and a dictionary which cannot help but to recall avant-garde poetic techniques innovated in the West. We need to interrogate this further for at this point there might be a flirtation with the thought that this is Dada all over again, or Surrealism all over again, where linguistic plays are equated to “a desire for apocalypse, the instantaneous transcendence—and denial—of the historical reality in which political revolutionaries struggled” (Russell 1985, 162). A closer look into this anthology can reveal that its kernel is still the same—‘pagpapanibagong-buhay’ in the subtitle—and what else could this be but a new way of life in a new social system—only with more invigorating literary experimentations and explorations, in order to prove that political literature’s, if not the ND’s well of metaphors and ways of expressing are far from exhausted.
This analysis then aims to expound on how San Juan’s Ambil was able to maintain its experimental literary expressions while articulating a message that has been articulated since the revival of the new Communist Party of the Philippines in 1964 and keeps on being articulated in various venues and media—the streets, student papers, literary collections, personal blogs, Facebook and the social media in general (will the revolution be tweeted?) among others—up to now. Furthermore, these innovations in articulating this ‘pagpapanibagong buhay’ message can be contributory in dueling common conceptions of the ND Movement as stuck-in-the mud and uncreative dogmatic people. As such, this book and what it is performing can be considered an ambil of political literature and the ND Movement itself; a new attribution to and interpretation of a Movement that calls for a systemic change in society.
I grouped selected works under a certain theme or topic which I found in this anthology in order to facilitate the discussion. Five categories are based on content: (1) the theme of exceeding or overcoming, (2) the theme of wager or taking a chance, (3) resistance (of course, how can this be left out?), (4) repression and (5) the primacy of the material. My proposition is that all of these categories point to the general, underlying idea of social transformation, the ‘pagpapanibagong-buhay’ in the anthology’s subtitle. Now, we can see how San Juan was able to do this.

This System as End Point, This History as End? Go Beyond!
A recurring exhortation in Ambil relates with overcoming, with exceeding or surpassing. This can be found twice in these series of words one can find every now and then coming in between two poems. For instance, after the poem ‘Ambil’ which consists of a cut-out of a dictionary definition of the word ‘ambil,’ we can find the following:
KAHIT IKINULONG     KUMIKILOS
        UMALPAS
            UMIGPAW
                UMAGOS
                    UMAPAW (2015, 15)

The four um- verbs precede a line that indicates a background for their actions: being imprisoned. Actually, the phrase pertaining to this background “kahit ikinulong” is immediately followed by an -um- verb, only that it is in the present progressive, unlike the next four which are all in the past tense. Notably, the verb pertaining to the background condition is in the past as well: ‘ikinulong.’ What could this nuance signify? My reading is that the present progressive ‘kumikilos’ aims to point out the generality and the continuity of the action (as verb) and of the state of being in action as well.
I also speculate that the word ‘kumikilos,’ unique not just in terms of tense but also in terms of its position to the background condition (‘ikinulong’)—it is placed at the same level as, not below ‘ikinulong’—has a special place in the entirety of this set of words. What I suspect is that it roughly corresponds to the idea of ‘praxis’ which is esteemed in Marxist theory as the prime mover of both ideas (philosophy, literature) and events (history, with its economic, political and cultural dimensions).  In addition, this word in present progressive which denotes continuity and regularity bridges the two ‘parts’ found in this series: the first (‘kahit ikinulong’) which is the negative state of things and background condition for the second (the um- verbs) which seek to go beyond the condition stated in the first. In other words, in order for one to surpass or overcome the state of imprisonment/repression, one needs to act continually, one needs to be involved in praxis. Relevant here is Badiou’s description of agency:
“not… how a subject can initiate an action in an autonomous manner but how a subject emerges through an autonomous chain of actions within a changing situation… not everyday actions or decisions…but those extraordinary decisions and actions which isolate an actor from their context, those actions which show that a human can actually be a free agent that supports new chains of actions and reactions” (2003, 6, emphases are mine).

The second part of the divide, the um- verbs, I posit, are attempts to launch ‘new chains of actions’ which can ‘isolate’ the actors from a repressive context. In between the yucky and repressive present condition and the actions that can point to a new future is the general idea of praxis and its continuous enactment.
Lastly, I think it was Zizek (in The Pervert’s Guide to Ideology (2012)) who mentioned something like the outburst (‘pag-apaw’) of discontent among the people leading to a kind of violence that serves both as the expression and containment—the latter is needed in order to prevent one’s self from breaking down—of this discontent, this repulsion towards the current scheme of things (We’ve had enough!). The riots in England last 2011 is a great example here. Such outbursts can be seen as a critical voice raised against the present way of things. However, it is not always that this critique is coupled with a systematic alternative and a corresponding program, as the 2011 riots evinced. In such case, the actions are likely to fizzle, falling short to its supposed regularity and continuity, weakening “kumikilos” by turning it into “kumilos.”
Then we see again this idea of overcoming and surpassing in the very last series of words in the last page of the book, apt final words for the reader to chew on before leaving the book behind:
DUMARAGSA SA HANGGAHAN
                ABOT-TANAW
        SUMAGAD SA VEKTOR NG GUHIT-TAGPUAN
PUMAPAIMBULOG
            ANG BUNTALA
                SA IYONG BALINTATAW (2015, 92)


Rolling the dice
Badiou begins a Chapter in Infinite Thought with a quotation from Mallarme which goes like this: “All thought begets a throw of the dice” (Badiou 2003, 39). Any idea and action will involve some morsel of uncertainty, and hence a degree of risk: deciding to court someone, buying an imitation Samsung phone without warranty, voting for a Presidential candidate. The same is true when it comes to aspiring and working for a new social setting. There is no certitude as regards when the current system will be replaced by a more humane one; how will the alternative exactly look like and if it will not just repeat the ugliness of the system it toppled, or if one will be able to witness the emergence of the new system. But this incertitude does not stop one from aspiring, from holding on to an ideal, and more vitally, from doing things towards its accomplishment. At least, this is how San Juan approached this uncertainty, this need for rolling the dice.
In “Akdang Walang Pamagat” (71), he wrote:
Hinuha
    hinalang unti-unting lumilitaw
            kinakapa sa malay
        maaaring
                 maging
                    binhi ng

The uncertainty here is obviously marked in the end of the poem which left us perhaps gawking, perhaps awaiting impatiently, “binhi ng ano?” But let us trace how the poem has come to arrive at this uncertainty at the end which, with the word “binhi,” also spells out the potential of something growing, something emerging. It begins with a guess, a suspicion, an assumption. This eventually took form and then groped by the consciousness. After this: the possibility, the likelihood (the word in the poem is “maaari). Then: the unspecified to-come, to-sprout.
I think this parallels with the differentiation between the two French equivalents of the English “future” —futur and avenir—which Zizek cited in The Year of Dreaming Dangerously (2012). Said Zizek, “Futur stands for future as the continuation of the present, as the full actualization of the tendencies which are already here, while avenir points more towards a radical break, a discontinuity with the present—avenir is what is to come /a venir/, not just what will be” (2012, 134). I argue that the uncertainty, a productive one (we will make what we don’t know yet now!), is teeming in the future-as-avenir, the future that will be radically different from the present. It is up to us—via our extrapolations, our suspicions and our doings—to enunciate and bring about this to-sprout, this to-emerge thing. Maybe this is the message of “Akdang Walang Pamagat,” with this ‘title’ alone resembling an absence of certainty, an absence of exact designation. Can this not bring to mind Badiou’s words which seems to lambast discourses and ideologies, including Stalinism—a favorite in discrediting Marxism and the socialist possibility—that claim to say everything?: “the effect of the undecidable, of the indiscernible and of the generic, or, the effect of the event, the subject and the truth must recognize the unnameable as a limitation of its path” (Badiou 2003, 67). No one can give voice to everything, not even the most radical cadres and practitioners of Marxist theory or the most prolific of revolutionary poets. If all history and all possibilities have been known and articulated and done, what is the use of arousing, organizing and mobilizing, to utilize the ND’s parlance? Thankfully, that is not the case. This Movement aiming for social transformation is still taking shape, day-by-day, assessment-after-assessment; and this uncertainty shall prod nothing else but continuous movement, both in theory and practice.
In “Bagamat Walang Katiyakan o Kahihinatnan, Umaasa Pa Rin” (8-9), we can see the idea of wager in the last line, a wager that is tied to a change of life (“pagpusta sa pagbabagong-buhay”). Mallarme is hovering here again. This comes after the series of two-liners whose first words relate to failure or losing: bigo, paltos, mintis, palyado, kulang-palad and so on. But interesting as well is the shift when it comes to the words following the first word. For instance, after bigo in the first line is a grim announcement of the absence of god and salvation: “walang bathalang liligtas o sasagip sa iyo sukat na ipagsamo.” This was followed by “anong tadhanang nagbabanta sa pagliko ng daan” which comes with paltos. This trend continues up to the fifth two-liner (Kulang-palad, saan patutungo na walang paralumang gagabay) until some semblance of hope and inspiration was supplied by the sixth two-liner: “Amis, patnubay mo ang anino’t larawang nakapinta sa pader.” Interesting to note is the subtle shifting of the source of guidance from the ‘paraluman’ to the ‘anino’t larawang nakapinta sa pader.” It seems to make more concrete and palpable this source of desired guidance. Then the seventh and eighth add welcome relief after the series of questions in the first five two-liners: “Sawi, siguradong may wakas sa hanggahan ng landas/ Bagsak, bumukal ang pag-asa sa kawalan at sa paglisan.” The words “sigurado” and “pag-asa” seem to negate all hesitations and incertitude described earlier. In the ninth two-liner, chance beckons again and in the tenth, a hint of activity: “Talo na, di sinasadya’y tinutukso ka ng pagkakataon/ Laos, nakuha pang lumingon upang mapagsino ang sumusunod.” If fear that there is someone following you creeps in, the best thing to do is to make a move: look behind you and check! In the thirteenth two-liner, productivity and movement continue to persist, this time with regards to imagination, to the mind, to ideas: “Bigo man, sige pa rin ang galaw ng imahinasyong nakatiwangwang.” Imagining is a crusade against barrenness, against mental stagnation and the resignation to things which this inability to imagine new things causes. In the fifteenth and sixteenth two-liners, we can visualize the hard work involved in waging for a new way of life: “Sandali, dumaplis muntik na, walang suwerte walang tagumpay/ Saglit, kapurit lamang, halos wala, masusulyapan mo sa pagitan ng rehas.” The repressive background returns here via the “rehas” and this background informs the wager being made. Hence, if the bet is for a new way of life, we can assert that the current way of life is typified by the “rehas.” Tons of work will be required; and yet success will not come by without sweat. But as the title states, one keeps on hoping, and even more than that, one keeps on wagering and working for a better life-situation.

The primacy of the material
As Marxists, the ND movement gives high premium to materiality. Against abstractions, they value the concrete, the tangible, the materially manifested. This prizing informs some of its basic tenets such as “Walang karapatang magsalita ang walang kongkretong pagsusuri.” Another basic contradistinction occasionally made between the idealist “essence precedes existence” and the materialist “existence precedes essence” also typifies this primacy.
In Ambil, we can likewise see this notion being propounded, put poetically. In “Diskarteng Pag-urirat sa Cogito Ergo-Sum ni Descartes” (27), we can sense a progression from the state of just being conscious to being in more active and material positions and doing actions. The poem’s first two lines are as follows: “Nagkamalay ako, samakatwid ako ay/ Naghinala ako, samakatwid ako ay/. The doubt expressed in the second line is quite prompt in destabilizing the ‘consciousness’ announced right at the onset. Starting on the third line, the instability encapsulated by the “naghinala ako” continued and even intensified. On the third line, “naghangad ako;” on the fourth, “nagulat ako;” on the fifth, “natuliro ako,” on the sixth and so on: “nagmura ako,” “nanaginip ako,” “nalibugan ako,” “nadaya ako,” “nainggit ako.” Matters such as sexuality and competition, economic or not, are implied here. Consciousness recedes to welcome the bodily and the material to the foreground. On the fifteenth line: “Tumutol ako’ nakibaka, samakatwid ako ay.” Two lines after that, this: “Naghihingalo, samakatwid ako/ Humingi ng saklolo, samakatwid/ Wala nang hininga, sama ka.” The first person gradually became muted here until help from others was needed. The move from the existence-defining consciousness/thought to the body which spells the boundaries of existence occurs side by side the move from the individual to the non-individual, if not the collective. Descartes’ philosophy is clubbed here and this paved the way for propping up the Marxist viewpoint.



Repression is always there
The repressive background has already been mentioned in some of the previous works. But usually, it works there to motivate the awakening of a critical consciousness and then the enactment of actions. In two poems however, the focal point is on the repression itself, arguably done in order to accentuate their inhumanity and nefariousness.
“Aanhin pa ang Damo ng Grasya Kung...” (77) uses as its material the military operation that actually happened in Lacub, Abra September of last year. The torture and death of civilians and rebels alike were described in this poem. Notably, the persona in the poem was actually in Portugal together with band of tourists learning about the Fatima which is believed to be a “dambanang alay sa kapayapaan, sa kapatiran ng sangkatauhan.” This belief started when the Fatima was said to have appeared to three beggars and ordered them to pray on 1917 during the War. The poem seems to be mocking this tale, making an incomplete analogy between the 1917 War and the contemporary violence in Abra and the Fatima which is told to ‘intervene’ during the former. Now, the poem asks, what intervention is needed for the latter: Kapayapaan at kapatiran sa Lacub, Abra, a similar heavenly appearance? Clearly, the poem has a distaste for this suggestion: “Magdasal upang matapos ang kalupitan at magpenitensya?/ Sa halip magdasal, nag-piket ang pamilya’t kamag-anak ng mga nasawi sa harap ng AFP Headquarters Camp Aguinaldo at hukuman.” The poem gives its vote to direct action, not to some religious succor. Is this a rehashing of the old-type critique of religion once again in the face of state brutalities? Is this “religion is the opium of the people” of 19th century, narrowly interpreted and then recycled for the 21st century? Yes, it is still “religion is the opium of the people” but not the one that is sequestrated from its surrounding text and then crudely bandied about. Let us look back on A Contribution to the Critique of Hegel’s Philosophy of Right,” the book from which this famous passage was taken:
“Religious suffering is, at one and the same time, the expression of real suffering and a protest against real suffering. Religion is the sigh of the oppressed creature, the heart of heartless soul…. The abolition of religion as the illusory happiness of the people is the demand for their real happiness. To call on them to give up their illusions about their condition is to call on them to give up a condition that requires illusions” (1844, 3).

What is being critiqued is not religion per se; it is the state of affairs, the unhappy, gruesome state of affairs that make people turn to religion, and so can be said to justify the existence of religion. It is the repressive state of affairs that needs to be mainly combated, not the religious fervency which is only its offshoot.  If for anything, one task is not to antagonize religious sectors but rather to sharply draw the connection between religious pining and devotion and the material conditions that reinforce them. Surely, citing “religion is the opium of the people” quite mindlessly does not help in making such connection.
Next, in “Hindi Madala sa Dalahira” (18), the series of “dahil” lines end with a subtle reference to repression: “Dahil dakdak ka nang dakdak siguradong/ dadalihin ka ng darling mong Maykapal” (19). Talking is not very much encouraged unless it flatters the authority, unless it licks their asses and feet, unless it supports the status quo. Related to this is one of Zizek’s anecdotes states that “When those in power replies ‘But what do you want?’ to our ‘hysterical’ protests, they really mean ‘Say it in my terms or shut up!’” (Zizek 2012, 84). If we do not shut up and use our voice to condemn their atrocities or call for a new scheme of things, we can be dead in the hands of the powers-that-be, our “darling na Maykapal.” Is this cariño brutal or a concretization of some philosophical postulations working out the idea that to love is to render one’s self vulnerable to hurt or a poetic kind of violence? I guess neither; this is simply the State loving us so much, its dear constituents, promising to lead us to better paths and then ends up letting private companies manage services that should be affordable, if not free for us, and persecuting us when we complain. So what to do then: maybe just shut up? Maybe. Although, how about this?:

What else but to resist
Of course: this. How else to advance, to initiate change but through the challenging and the contesting of what is here, what is now. In “Pagtutuos sa Hinulugang Taktak, Antipolo” (21), the situation is that of a visit to Camp Bagong Diwa prisoners which are also comrades of the persona. Here, the jail reappears. In the face of such background situation, the persona was inspiring a moment of reflection, one that does not conceal its hesitations and fears: “Balisa, alinlangan—dahil alanganin? Anong dapat/ gawin sa labas ng rehas at pader alang-/alang sa mga nakapiit?” After this comes a description of the wicked regime which one can suspect is responsible for the detention of the persona’s comrades: “alaalang di natigatig, tayo’y nahulog sa bangin ng/ rehimeng sakim at malupit;/ sinugpo ang pagkatao’t sinupil, dinuhagi,/inalipusta – ilang dantaon na… (22). Suddenly, the laments in relation to the regime was followed by a description of the nature’s bounty: “Kagila-gilalas ang biyaya ng kalikasan, pinapawi/ang sindak, balisa, kutob, bagabag…/ Walang ipinagkakait ang kalikasan, walang pagbabawal, pinagbibigyan,/ ipinagkakaloob/ kahit hindi lumuhod o magdasal.” Here, we can posit that the brutalities and deprivations of the regime are being opposed to the providence of Nature. Nature offers its bounties even if one does not pray for it—this recalls the earlier note on religion since with Nature, one can afford not to invoke the name of Gods for providing people’s needs. Then the motif of flow and unfinished-ness recur: “Di pa ganap sila, tayo….patuloy ang agos, daloy--/. The poem ends with an affirmation of binding, a unity based on dissent: “Walang alinlangang magtatagpo muli tayong lahat/ sa sangandaan ng Antipolo/ hanggang mga kaluluwang nais tumutol,/ bumaklas,/ umigpaw,/ diwang nasang yapusin ang hibong/ pumupulandit sa/ talong marahas,/ lakas ng pangarap/ at pithayang rumaragasa’t/ dumadaloy/ sa ating pinagbuklod na dibdib.
In “Nadinig na Bigkas ng Isang Akda ni Amado V. Hernandez” (26), San Juan simply writes the title of Hernandez’ poem, “Kung Tuyo na ang Luha mo Aking Bayan” in a way that “Kung tuyo na ang luha mo” appears in ten succeeding times and thus creating five exactly identical lines. These are followed by three “aking bayan” put together in a single line. After this series of words is an image of two people holding a hammer and a sickle. What else could this image represent but the socialist possibility and the devoted struggle needed to forge such path? The poem literally repeats Hernandez and then cuts him just in time to propound the socialist hint via the two figures. Going back to the repetitious series of words, we can cite Warhol in order to make sense of this technique. This artist commonly associated with the postmodern in art once said: “I don’t want it to be essentially the same. I want it to be exactly the same” (Foster 1996, 131, emphasis mine). One can read Warhol’s statement as a response to capitalist production this way: you give us ‘new’ fads and objects to consume but in reality, they are all the same; everything is peddled by capitalism for consumption whose profits return principally to those powerful in the system. In place of a mode of production (whether economic or cultural) that shrouds the all-the-same origination and feigns novelty in the process, Warhol calls for a similarity that is really the same.  This is evidently at work in “Nadinig sa Bigkas ng Isang Akda ni Amado V. Hernandez.” It is the same line from the first to the tenth line while the last line is comprised of three, similar phrases: “aking bayan.” The repetitious also performs a semantic function. The repeating lines seem to build up towards the concluding image in the end: one that bears a socialist possibility, or at least, the possibility of a socialist revolt. Why an image then, not another string of words as the previous components of the work? My surmise: this possibility delivered by the image must be set apart from the dismal present articulated repeatedly in words. Following this, the socialist possibility is rendered totally ‘new’ in relation to the present background it tries to surpass.
Lastly, we can see in “Transkripsyon ng Ilang Bytes ng NASA Kompyuter, Washington, DC” (30) a series of questions that pull references in real life to itself. There is mention of Yolanda, of the Abu Sayyaf group, of Camp Bagong Diwa. In between them, there are seemingly innocent questions which upon cogitation can be read as discreet parodies or critiques of some notions: “Makibaka ba, huwag matakot?” “Pwede ka bang sumagot?” “Paano tayo makatatakas?” “Bakit bumaligtad?” “Na-etsa puwera ba sila?” “Ano ang kahulugan nito?” “Masaklap ba ang nangyari?” “Sino ang humihiyaw ng ‘saklolo’?” “Kung hindi ngayon, kailan pa?” “Pag-ibig ba raw ang makalulutas ng lahat?” “Niloloko ba tayo?” “Malikmata ba ito?” “Bakit wala kang imik?” The Edward Snowden epigraph could lead one to think of torture as the scenario occurring in this “interrogation.” Therefore the last question, “Bakit wala kang imik?” can signify either that the person being interrogated has already got numbed from the beatings she received or that she just does not want to spill anything. But if we make an ‘ambil’ out of this; that is, play around the meaning of this last question, we can also propose that the poem is putting the burden to the reader. This statement can be a questioning of an immobile, unresponsive and indifferent stance. After the series of questions that can spur the mind into thinking, the poem ends with a nudge on those who neither utter a word nor do anything.
That is why it cannot be merely coincidental that this poem was followed by another of those intervals composed of short series of words:

BINALANGKAS                    NILIKHA
    SA TULONG NG ANUMANG NAIWAN
        KAPURIT
            KAUNTI LAMANG
NAMAGITAN // HANGGANG MABUO /
                ANG HUGIS ANYO
        KUWADRO
                NG IDEYA
        ____________________________
SIKAPING MANGARAP NGAYON
        KUNG HINDI NGAYON, KAILAN PA?
WALANG MAWAWALA KUNDI
                ANG MGA TANIKALA
PANAHON NA

Yes, we have here those famous passages again, passages that incite action, and more than that, underlines its urgency. They have been communicated many times and in different venues. Here, as we have seen in “Nadinig na Bigkas ng Isang Akda ni Amado V. Hernandez” and “Transkripsyon ng Ilang Bytes ng NASA Kompyuter, Washington, DC,” the same calls can be articulated in more surprising manners. This could be done by way of a repetition that really repeats—and thus makes it easier for the readers to follow—unlike the sort of predictable poetic attempts of some ND poetry that tinkers with some images and analogies only to hoist the red flag in the end or announce the reddening of the eastern sky. Or by way of a series of questions which seem to approximate speed and ceaselessness and hence, I guess, also work better in keeping the reader engaged. The use of the second person singular pronoun in the poem can also function to directly latch onto the attention of the reader. This second person trick culminates aptly in “Bakit wala kang imik?” which at that point may have already shoved the reader into thinking, Is this poem addressing me? In the face of the inequalities and injustices that continue to be stark and pronounced in today’s system, calling for resistance in one’s poetry, especially among the ND people, would appear not just necessary but also unavoidable. But the comment about delivering this point of resistance as being “gasgas” is valid. Moreover, a movement that calls for the most substantial kind of New—a new overall social scheme of things—must also practice this birthing of the New even in ‘little’ things such as literary production. I would like to believe San Juan was able to do this, or at least, tried to. He will not tell you, “Sumampa sa kanayunan” or “Kundenahin ang rehimeng US-Aquino!” Instead, he will ask you, Bakit wala kang imik?, when students are being tortured and jailed and people’s homes are being demolished. Directness is loosened a bit in favor of some creative fanciness, some exploratory route that can lead to new possibilities and more effective strategies. After all, as Charles Bernstein put it: “the shortest distance between two points is a digression” (Paris 2012, 196). This is apt not just because it is poetry we are talking about here. More importantly, in a time when the current system presents some key notions—Consume!; Nothing is impossible so long as you work hard, and pray!; Inequalities are solely caused by individual differences – that sustain the wicked imbalance where it obtains life in so innovative, wily and convincing fashion, to the point of hiding the negatives and maintaining an appearance of being harmless and even beautiful and true, I argue that the Movement proposing a systemic alternative must contend with such creativity and innovation in terms of expression. For the ND movement, this must be true not just in relation to literary production but also to other materials such as those used for overt propaganda. Achieving this can only evince that the ND movement, in harmony with the principles of dialectical and historical materialism, evolves in terms of theory and practice and in ways of articulating and doing. After that, we can posit that it could be more effective in doing what is has been doing for decades now.
In the end, I would say that Ambil flirted enough with refreshing and potentially yummy literary experimentations—conceptualist cut-outs, dialogues among characters, myriad images and even a mural(in page 33)—in order to create a mishmash of work that is far from the often-maligned ‘propagandistic’ ND writings and yet does not fail to grasp and keep its rather solid and simple overarching message: the need to battle existing society’s structures and replace it with a new one where justice and equality is truly alive. In addition, it also stays in step with Charles Bernstein’s thoughts on the later works and reflected sensibility of Wittgenstein: “one is not left sealed off from the world with only ‘markings’ to ‘decipher’ but rather located in a world with meanings to respond to” (Perloff 2013, 25). At times, Ambil may appear postmodern in manner but certainly never upheld itself as yet another fancy procedure on words in the ‘prison house of language.’ Its sense of and actual take on history and society is evident and thus invites the readers to delve into the materiality of this history and society as well. It is socially engaged while also earnest in expanding the aesthetics easily identified with the ND movement—and aptly so. The current system can say ‘There’s no alternative society’ in copious ways: bombarding us with beguiling jewelries and condominiums; tapping our tired, arched backs by way of Christmas bonuses or plenty of holidays; showing us politicians and celebrities that says everything is fine, there is nothing to worry about. The challenge for the ND Movement is to call for a system-change with the same creativity and by taking advantage of myriad resources—that is, beyond the image of the hammer and sickle and without directly citing Marx’s “You have nothing to lose but your chains!”
Also: by not ending any write-up – a statement, a book, a critical essay, a work of fiction—with that Marx passage.
San Juan did that do that in Ambil, and then more is to be done in our lives, for these, all our lives, to be made new; towards pagpapanibagong-buhay.



References:

Badiou, Alain. 2003. Infinite thought: truth and return to philosophy. London: Continuum.

e-flux. 2015. On Claims of Radicality in Contemporary Art. Accessed: February 12, 2015.
    http://conversations.e-flux.com/t/on-claims-of-radicality-in-contemporary-art/959/7.

Foster, Hal. 1996. The Return of the Real. Cambridge, MA: MIT Press.

Marx, Karl. 1844. Critique of Hegel’s Philosophy of Right. Accessed: February 03, 2015.
https://www.marxists.org/archive/marx/works/download/Marx_Critique_of_Hegels_Philosophy_of_Right.pdf.

Paris, Vaclav. 2012. “Poetry in the Age of Digital Reproduction: Marjorie Perloff’s Unoriginal
Genius, and Charles Bernstein’s Attack of the Difficult Poems.” Journal of Modern Literature 35 (3): 183-199. Accessed: September 2013. http://epc.buffalo.edu/authors/bernstein/books/attack/Paris_Vaclav_Perloff-Bernstein_JML_2012.pdf.

Perloff, Marjorie. 2013. Poetics in a New Key: Interviews and Essays, edited by David
    JonathanY. Bayot. Manila: De La Salle University Publishing House.

Russell, Charles. 1985. Poets, Prophets and Revolutionaries: The Literary Avant-Garde from
    Rimbaud through Postmodernism. New York: Oxford University Press.

San Juan, Jr., Epifanio. 2015. Ambil: Mga Pagsubok Pahiwatig at Interbensyon Tungo sa
Pagbabagong-Buhay. Connecticut: Philippine Cultural Studies Center. Accessed: December 14, 2014. https://www.academia.edu/9216129/AMBIL_mga_bagong_tula_pagsubok_and_interbensiyon.

UP National Writers Workshop. 2014. “Summary: Mark Angeles, Mdoerated by Virgilio S.
Almario. Accessed: February 21, 2015. https://upworkshop2014.wordpress.com/2014/04/09/the-fellows-and-panelists-of-the-53rd-up-national-writers-workshop/.

Zizek, Slavoj. 2012. The year of dreaming dangerously. London and New York: Verso

__________

Short Bionote:

Ivan Emil Labayne is part of Pedantic Pedestrians, a Baguio-based art group which has already done a Book Launch without a book, conducted Rengga sa Kalsada, published four folios, an Oncept Series, a Torture Manual among others online. They also ‘exhibited’ “Itong mga Kinahihiya,” "May Taong Nawawala" at “Ngayon ay Buwan ng Wika” at UP Baguio. Ivan is striving to finish his MA in Language and Literature at UP Baguio this year.